Μετά από σχεδόν 15 χρόνια φθηνού χρήματος που τροφοδοτήθηκε από τη Federal Reserve στη βάση των μηδενικών επιτοκίων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία κολοσσιαίων διαστάσεων κερδοσκοπικών φουσκών, καταπώς φαίνεται τα φώτα άναψαν, το πλήθος διαλύθηκε, και το πάρτι τελείωσε… Ειρήσθω εν παρόδω, αξίζει μια αναφορά στη Minsky…
Πήρε το όνομά της από τον Αμερικανό οικονομολόγο Hyman Minsky, που υποστήριξε πως μια κρίση στις χρηματοπιστωτικές αγορές (ειδικά στις πιστωτικές αγορές) μπορεί να προκληθεί από μια ξαφνική και συστημική κατάρρευση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων – συνήθως μετά από μια παρατεταμένη περίοδο κερδοσκοπικών επενδύσεων, υπερβολικής μόχλευσης και δίχως μέτρο ανάληψης οικονομικών κινδύνων. Με άλλα λόγια, πρόκειται για τη στιγμή κατά την οποία η μουσική σταματά να παίζει, οι επενδυτές σταματούν να αγοράζουν και το παιχνίδι του… Ponzi τελειώνει απότομα. Είναι μια σκληρή συντριβή.
Η Αμερική μπορεί να βρίσκεται στο χείλος μιας στιγμής Minsky. Πρόκειται για μια διαδικασία, που κινείται από αργά, αργά και μας πηγαίνει δεκαετίες πίσω. Η τακτοποίηση του οικονομικού σπιτικού των ΗΠΑ, μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-09, ανεβλήθη για μεταγενέστερη ημερομηνία από πολιτικούς, κεντρικούς τραπεζίτες και κυβερνητικούς αξιωματούχους.
Αντί να ληφθούν επώδυνα αλλά απαραίτητα βήματα, δηλαδή να επιτραπεί σε περισσότερες τράπεζες και χρηματοπιστωτικές εταιρείες με υπερβολική μόχλευση και βαρύ κίνδυνο να χρεοκοπήσουν, και στην οικονομία, να υποστεί βραχυπρόθεσμο πόνο και στη συνέχεια να προχωρήσει, η κυβέρνηση των ΗΠΑ και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα προέβησαν σε τεράστια αύξηση της προσφοράς χρήματος και των μη παραγωγικών κρατικών δαπανών.
Ίδια συνταγή
Η ίδια συνταγή που είχε ακολουθηθεί κατά την οικονομική κρίση (δηλαδή, εκτύπωση χρημάτων και δημοσιονομική υπέρβαση) χρησιμοποιήθηκε ξανά το 2020 ως απάντηση στην πανδημία. Και δεδομένου ότι οι νομισματικές αρχές είχαν μόνο ένα εργαλείο στην εργαλειοθήκη τους, το βαρίδι της ανάπτυξης της προσφοράς χρήματος, ήταν η καλύτερη λύση. Όπως λέει και η παροιμία, όταν το «μόνο εργαλείο που έχεις είναι ένα σφυρί, κάθε πρόβλημα μοιάζει με καρφί».
Και στις δύο περιπτώσεις (την οικονομική κρίση και την COVID), το Κογκρέσο των ΗΠΑ προχώρησε σε ένα τεράστιο πάρτι δαπανών, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι οι υπερβολικές και επαναλαμβανόμενες δαπάνες που διογκώνουν έλλειμμα και χρέος, με αποτέλεσμα αυτά να βγουν εκτός ελέγχου και να κινδυνεύουν να καταστρέψουν τις επόμενες γενεές. Ενώ η πλέον σοβαρή κατάρρευση της φούσκας -ένα νομισματικό Great Reset – αποφεύχθηκε το 2008-09, οι υποκείμενες συνθήκες δεν επιλύθηκαν.
Τα νομισματικά και δημοσιονομικά μέτρα που ελήφθησαν εκείνη την εποχή απλώς ανέβαλαν την κρίση, διογκώνοντας περαιτέρω την τεράστια φούσκα που είναι προορισμένη να σκάσει. Εξακολουθούμε να ζούμε σε αυτή τη φούσκα, που αποδεικνύεται από τα ιστορικά υψηλά τα οποία σημειώνονται στις αγορές μετοχών και στα κρυπτονομίσματα.
Η κερδοσκοπία σε πολλές κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων -από ακίνητα έως τα memecoins- είναι εκτός ελέγχου. Δεδομένου του αυξανόμενου μεγέθους (τόσο σε ονομαστικούς όσο και σε πραγματικούς όρους) του αμερικανικού χρέους, μια οικονομική κρίση το 2024 ή το 2025 θα έχει πολύ σημαντικότερες συνέπειες από οτιδήποτε είχε συμβεί την εποχή της οικονομικής κρίσης, πριν από 15 χρόνια.
Την παραμονή της κρίσης του 2008, το ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ προς το ΑΕΠ ήταν περίπου 64%, στο ίδιο επίπεδο με το 1995. Αυτό επέτρεψε κάποια ευελιξία. Το πιο πρόσφατο τρίμηνο, ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ είναι τώρα σχεδόν διπλάσιος από αυτόν, στο 122%.
Βάσει αυτού του δείκτη, οι Ηνωμένες Πολιτείες συγκαταλέγονται τώρα στις 10 πιο χρεωμένες χώρες στον κόσμο – μαζί με τη Βενεζουέλα, την Ελλάδα, την Ιταλία και την Ιαπωνία. Το επίπεδο του εθνικού χρέους των ΗΠΑ, που προσεγγίζει τα 35 τρισεκατομμύρια δολάρια, για να εξυπηρετηθεί, απαιτεί τώρα περισσότερα από 1,1 τρισεκατομμύρια δολάρια σε πληρωμές τόκων ετησίως.
Και αυτός ο αριθμός δεν περιλαμβάνει το πολιτειακό χρέος ή τις μη χρηματοδοτούμενες υποχρεώσεις όπως το Medicare και η Κοινωνική Ασφάλιση, που μονοπωλούν πλέον τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, περιορίζοντας την ικανότητα οποιουδήποτε να συρρικνώσει το έλλειμμα μέσω μείωσης των διακριτικών δαπανών.
Για το 2024 το έλλειμμα κινείται στα 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια, διογκώνοντας το υπάρχον σωρευτικό έλλειμμα των 22 τρισεκατομμυρίων δολαρίων από το 2001. Το έλλειμμα έχει σημασία εν μέρει επειδή τα υψηλά ελλείμματα σε σχέση με το ΑΕΠ συσχετίζονται έντονα με τον επίμονο πληθωρισμό.
Από το 2020, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τα υψηλότερα επίπεδα ελλειμμάτων (ως ποσοστό του ΑΕΠ) από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτά τα ελλείμματα παρήγαγαν υψηλό πληθωρισμό, αλλά αντιστράφηκαν και έγιναν δημοσιονομικά πλεονάσματα λίγο μετά το τέλος του πολέμου. Αυτό κατέστη δυνατό λόγω ενός θαύματος παραγωγικότητας στα μέσα του εικοστού αιώνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες του 2024 δεν έχουν ισοδύναμη ώθηση παραγωγικότητας.
Τεχνητή νοημοσύνη
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα φωτεινό σημείο, ωστόσο άλλες βιομηχανίες τεχνολογίας (συγκεκριμένα τα κρυπτονομίσματα), η ενέργεια και οι βιομηχανίες εξόρυξης κυνηγιούνται εκτός της θάλασσας μέσω ρυθμιστικών παρεμβολών. Η μεταποίηση επιχειρεί μια επιστροφή, αλλά αντιπροσωπεύει μόνο το 11% του ΑΕΠ. Γραφειοκρατικά, φορολογικά, νομισματικά (το δολάριο ΗΠΑ παραμένει πολύ υψηλό για να είναι ανταγωνιστικό) και άλλα εμπόδια εξακολουθούν να υφίστανται.
Το πλήθος (ως ποσοστό του ΑΕΠ) των χρηματοοικονομικών συμβούλων, των δικηγόρων και των λογιστών δεν μπορεί να αποτελέσει τον επαναστατικό στρατό που χρειάζεται για να γίνει η αμερικανική οικονομία μεγάλη ξανά. Όταν φτάσει η στιγμή του Minsky, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν θα έχει τη δυνατότητα να την αντιμετωπίσει – εκτός από την επανέναρξη της ποσοτικής χαλάρωσης και άλλων μορφών εκτύπωσης χρήματος.
Ωστόσο, με τις αγορές ομολόγων σε αναταραχή, οι επενδυτές θα γίνονται όλο και πιο απρόθυμοι ως προς το να αγοράσουν περισσότερο αμερικανικό χρέος. Οι αλλοδαποί αγοραστές έχουν ήδη αρχίσει να μειώνουν την έκθεσή τους και πλέον αντιπροσωπεύουν μόνο το 30% της αξίας των κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ, έναντι 45% το 2013. Εάν αυτή η τάση εκποίησης επιταχυνθεί ξαφνικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναγκαστούν να αποκομίσουν χρήματα μέσω των αγορών και του QE της Fed. Αυτό θα είναι κάτι εξαιρετικά πληθωριστικό – ακόμη και όταν οι οικονομικές συνθήκες εξασθενήσουν και η ανεργία αρχίσει να αυξάνεται.
Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ και η Federal Reserve έχουν ήδη δεσμευτεί για μια προσέγγιση «ό,τι χρειαστεί» σε ό,τι αφορά τη διαχείριση κρίσεων. Όταν φτάσει η στιγμή του Minsky και οι αγορές ομολόγων τελέσουν υπό κατάρρευση, το «ό,τι χρειαστεί» θα αποτελέσει, κατά κύριο λόγο, ένα στόμιο ρευστότητας (περισσότερα χρήματα που δημιουργούνται από τον αέρα) για το τραπεζικό σύστημα. Ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναγκαστούν να δεχτούν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα πληθωρισμού – οι εναλλακτικές είναι πολύ αυστηρές.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ως εκδότης του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, δεν μπορεί να χρεοκοπήσει. Υπάρχει ένα πρακτικό όριο στο πόσο ψηλά μπορεί να φτάσει ο φορολογικός συντελεστής. Η μόνη του εναλλακτική είναι ο κρυφός φόρος του ολοένα και υψηλότερου πληθωρισμού.
Για να αποφευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, η παραγωγικότητα των ΗΠΑ θα πρέπει να αυξηθεί δραματικά, έτσι ώστε ο δείκτης χρέους προς ΑΕΠ να επανέλθει σε ευθυγράμμιση – αυτό φαίνεται αδύνατο. Όσο υψηλότερη είναι η αναλογία του χρέους προς το ΑΕΠ, τόσο μεγαλύτερη είναι η αντίσταση που μοιάζει με άγκυρα στο εθνικό και παγκόσμιο οικονομικό πλοίο.