Πόσο εύκολο είναι να ανατραπεί ότι χτίστηκε στη διεθνή οικονομία, τα τελευταία 30 χρόνια, δηλαδή μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου; Εάν η ανθρωπότητα συνεχίσει την σημερινή πορεία θα γίνεται όλο και πιο εύκολο, με τεράστιες συνέπειες για την ευημερία δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Αυτή δεν είναι μια τυχαία μαντεψιά, αλλά μια εκτίμηση και παράλληλα προειδοποίηση που απηύθυνε μια εκ των 25 κορυφαίων οικονομολόγων κάτω των 45 ετών (για το 2014) και πρώτη αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος του ΔΝΤ Γκιτά Γκοπίνατ.
Η ινδικής καταγωγής οικονομολόγος, μιλώντας στη Διεθνή Οικονομική Ένωση στο Μεντεγίν της Κολομβίας, τη Δευτέρα 11 Δεκεμβρίου, δεν έκρυψε καθόλου την απαισιόδοξία της.
Το Νο. 2 στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου προειδοποίησε ότι ο κατακερματισμός στην παγκόσμια οικονομία και οι σαφείς αλλαγές στο διεθνές εμπόριο θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν έναν «νέο Ψυχρό Πόλεμο» δεδομένης της σύγκρουσης στην Ουκρανία και των εντάσεων ΗΠΑ-Κίνας.
Πως όμως έφτασαν τα πράγματα εδώ;
Η πρώτη αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος του ΔΝΤ Γκιτά Γκοπίνατ.
Ο αντίκτυπος της πανδημίας του κορονοϊού, που οδήγησε τις μεταφορές αγαθών, ιδιαίτερα από την Κίνα, καθώς και η επίδραση της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία προκάλεσε εκτίναξη στις τιμές της ενέργειας και των εμπορευμάτων, έχουν κάνει τις κυβερνήσεις να μετατοπίσουν το ενδιαφέρον τους σε προστατεύοντας τους εαυτούς τους με την παραγωγή περισσότερων εγχώριων προϊόντων ή να συνεργάζονται με φιλικές χώρες.
Οι απώλειες θα μπορούσαν να φτάσουν το 2,5% έως 7% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος εάν η παγκόσμια οικονομία κατακερματιστεί σε δύο μπλοκ, που θεωρούνται κυρίως οι ΗΠΑ και η Ευρώπη στη Δύση και η Κίνα και η Ρωσία στην Ανατολή.
«Ενώ δεν υπάρχουν σημάδια ευρείας υποχώρησης από την παγκοσμιοποίηση, αναδύονται ρήγματα καθώς ο γεωοικονομικός κατακερματισμός γίνεται όλο και περισσότερο πραγματικότητα», είπε.
Το δίπολο Κίνα-ΗΠΑ απευκταίο
Η οικομολόγος εξηγεί πως «εάν βαθύνει ο κατακερματισμός, θα μπορούσαμε να βρεθούμε σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο». Μετά από χρόνια αυξανόμενων εμπορικών εντάσεων και αύξησης των δασμών, η Κίνα δεν είναι πλέον ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος των ΗΠΑ, με το Μεξικό να έχει αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Το μερίδιο της Κίνας στις εισαγωγές των ΗΠΑ μειώθηκε στο 13% το πρώτο εξάμηνο του 2023 από 22% το 2018.
«Στον Ψυχρό Πόλεμο ήταν ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, τώρα είναι ΗΠΑ και Κίνα. Αλλά το στάδιο στο οποίο απελευθερώνονται αυτές οι δυνάμεις είναι θεμελιωδώς διαφορετικό σε πολλές διαστάσεις» αναφέρει η ίδια.
«Βλέπουμε κατακερματισμό με την έννοια του αναπροσανατολισμού των εμπορικών ροών και των άμεσων ξένων επενδύσεων» λέει. «Αν κοιτάξετε τους άμεσους δεσμούς μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, θα δείτε σίγουρα αρκετά σημαντική μείωση στο μερίδιο της Κίνας στις εισαγωγές των ΗΠΑ και μια σημαντική πτώση στην Κίνα ως προορισμό για την ανάπτυξη των ΗΠΑ». Ωστόσο, προσθέτει πως βλέπουμε σημάδια των αποκαλούμενων «χώρων σύνδεσης» όπως το Μεξικό και το Βιετνάμ, χώρες που μπορεί να κάνουν εμπόριο που τελικά καταλήγει στις ΗΠΑ αλλά περνά από, ενδεχομένως, αδέσμευτες χώρες και καταλήγει στο ΗΠΑ.
Το εμπόριο μεταξύ ανταγωνιστικών μπλοκ χωρών επιβραδύνεται πολύ περισσότερο από ό,τι το εμπόριο εντός ομάδων χωρών.
«Αυτό μας οδηγεί στη συνέχεια στο σημείο που είναι τώρα: βλέπουμε σημάδια κατακερματισμού, αλλά ο βαθμός στον οποίο, τελικά, οι χώρες μπορούν να αποσυνδεθούν, ώστε να μην εμπλακούν αποτελεσματικά σε ορισμένους τομείς, είναι πιθανό να είναι πιο δύσκολος δεδομένου του μεγαλύτερου οικονομικού βάρους των αδέσμευτων χωρών».
Συγκρίνοντας το σήμερα με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, λέει πως από τη δεκαετία του 1940 έως τη δεκαετία του 1980, είχαμε επίσης ένα παρόμοιο επεισόδιο όπου δεν υπήρξε απο-παγκοσμιοποίηση, επειδή το εμπόριο προς το ΑΕΠ αυξήθηκε αρκετά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλά είδαμε κατακερματισμό. «Αν κοιτάξετε το εμπόριο στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, αυτό έπεσε πολύ. Έτσι, και πάλι, έχουμε μια περίοδο όπου δεν θα έλεγα ότι βλέπουμε ισχυρή ή ουσιαστική από-παγκοσμιοποίηση, αλλά σίγουρα βλέπουμε ουσιαστικό κατακερματισμό.
Ερωτηθείσα, λοιπόν, εάν διανύουμε μια διαδικασία από-παγκοσμιοποίησης εκείνη απάντησε μεν αρνητικά, ωστόσο εντοπίζει ότι τα τελευταία πέντε χρόνια, είδαμε, μια μεγάλη αύξηση στους εμπορικούς περιορισμούς των κρατών.
«Πέρυσι υπήρξαν 3.000 νέα τέτοια περιοριστικά εμπορικά μέτρα και το 2023 αποδεικνύεται παρόμοιου μεγέθους – σχεδόν 3άσιος αριθμός που επιβλήθηκε το 2019. Τώρα, το συνολικό παγκόσμιο εμπόριο προς το ΑΕΠ είναι σχετικά σταθερό, επομένως, υπό αυτή την έννοια, δεν υπάρχει αποπαγκοσμιοποίηση, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Όμως, από την άλλη, βλέπουμε σημάδια κατακερματισμού. Το εμπόριο μεταξύ ανταγωνιστικών μπλοκ χωρών επιβραδύνεται πολύ περισσότερο από ό,τι το εμπόριο εντός ομάδων χωρών.
Η Γκοπίνατ προειδοποιεί όμως ότι ένας τέτοιος κατακερματισμός έχει πιθανές σοβαρές συνέπειες που θα μπορούσαν να ξεπεράσουν ακόμα και τη μεγαλύτερη εγχώρια οικονομική αντοχή και ασφάλεια, όπως η Κίνα ή οι ΗΠΑ.
Επιπτώσεις στην Κλιματική Αλλαγή
Η οικονομολόγος δεν μπορούσε να παραλείψει και τους κινδύνους που κρύβει ο κατακερματισμός για την αντιμετώπιση των κλιματικών κινδύνων. Κάλεσε τις χώρες να εφαρμόσουν «ρεαλιστικές» προσεγγίσεις που διαφυλάσσουν τα οφέλη του ελεύθερου εμπορίου όσο το δυνατόν περισσότερο.
Μια συμφωνία «πράσινου διαδρόμου» θα μπορούσε να εγγυηθεί τη διεθνή ροή ορυκτών κρίσιμης σημασίας για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, είπε, ενώ παρόμοιες συμφωνίες για βασικά προϊόντα διατροφής και ιατρικές προμήθειες θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν ελάχιστες διασυνοριακές ροές σε έναν όλο και πιο αβέβαιο κόσμο.
«Τέτοιες συμφωνίες θα διαφυλάξουν τους παγκόσμιους στόχους για την αποτροπή της καταστροφής από την κλιματική αλλαγή, την επισιτιστική ανασφάλεια και την ανθρωπιστική καταστροφή που σχετίζεται με την πανδημία», είπε ο Γκοπίνατ.