Των Ian Bond, Elisabetta Cornago, Camino Mortera-Martinez, Luigi Scazzieri
Η απάντηση της ΕΕ στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ήταν αποφασιστική. Οι διχασμοί μεταξύ των κρατών-μελών έληξαν μέσα σε μέρες και η ΕΕ επέβαλε πρωτοφανείς οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία. Σε συντονισμό με τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις, η Ένωση έχει κινηθεί για να ακρωτηριάσει το ρωσικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας της κεντρικής τράπεζας να χρησιμοποιεί μεγάλο μέρος των συναλλαγματικών της διαθεσίμων για τη διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας και απαγόρευσε στις εταιρείες της ΕΕ να εξάγουν κρίσιμα προϊόντα προς τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένου του τομέα υψηλής τεχνολογίας. Η Ένωση θα παράσχει επίσης στο Κιέβο οικονομική βοήθεια 1,2 δισ. Ευρώ και 450 εκατ, ευρώ σε στρατιωτική βοήθεια. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας, Josep Borrell, έχει ζητήσει από τα κράτη-μέλη να καταλήξουν σε επιπλέον 500 εκατ. Ευρώ στρατιωτικής στήριξης. Η ΕΕ άνοιξε τις πόρτες της στους Ουκρανούς πρόσφυγες, χορηγώντας τους προστασία για τουλάχιστον ένα έτος. Και οι ηγέτες της ΕΕ έχουν υποσχεθεί να εξετάσουν το αίτημα του Κιέβου για ένταξη -ακόμη και αν ρεαλιστικά η ένταξη απέχει τουλάχιστον μια δεκαετία.
Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών jean-Yves Le Drian ωστόσο, είχε σχεδόν σίγουρα δίκιο όταν έλεγε ότι η χειρότερη φάση του πολέμου δεν έχει έρθει ακόμη. Αυτή η φάση θα είναι ακόμη πιο επώδυνη για την Ουκρανία και θα αυξήσει την πίεση στην Ευρώπη σε τρία βασικά μέτωπα: ενεργειακή ασφάλεια, αμυντικές δαπάνες και στέγαση της ροής των προσφύγων από την Ουκρανία.
Οι επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία για την Ευρώπη
Πρώτον, η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι οι Ευρωπαίοι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν τις υψηλότερες τιμές της ενέργειας και τον ευρύτερο πληθωρισμό που θα προκαλέσουν. Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν διακόψει τις ρωσικές εισαγωγές πετρελαίου και αερίου. Αλλά η Ρωσία μπορεί να πάρει την απόφαση για αυτούς. Ακόμη και αν ο Πούτιν δεν κλείσει τη στρόφιγγα, θα αυξηθεί η πίεση στην Ευρώπη προκειμένου να ακολουθήσει τις ΗΠΑ στην εφαρμογή ενός πλήρους ή μερικού εμπάργκο στις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας, να μειώσει την πιο σημαντική πηγή εσόδων του Κρεμλίνου. Η μείωση των εισαγωγών ενέργειας από τη Ρωσία στην Ευρώπη θα αυξήσει τη ζήτηση για εναλλακτικές πηγές, αυξάνοντας περαιτέρω τις τιμές πετρελαίου, αερίου και άνθρακα, και ως εκ τούτου τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας. Τα φτωχότερα νοικοκυριά, που ξοδεύουν μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους στους λογαριασμούς ρεύματος, θα υποφέρουν περισσότερο. Το λειτουργικό κόστος για τις βιομηχανίες, όπως μεταφορές μακρινών αποστάσεων και κατασκευής μετάλλων και λιπασμάτων, θα αυξηθεί επίσης. Η συνεχιζόμενη ανάκαμψη της οικονομίας παγκοσμίως θα μπορούσε να απειληθεί, αλλά υπάρχουν τρόποι για τη διαχείριση του κόστους και τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια.
Δεύτερον, η σύγκρουση ανάγκασε τους Ευρωπαίους να πάρουν την άμυνα τους πιο σοβαρά. Στις Βερσαλλίες, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες “ουσιαστικά”. Ορισμένες χώρες της ΕΕ έχουν ήδη ανακοινώσει μεγάλες αυξήσεις. Η γερμανική αμυντική πολιτική έχει βιώσει μια σεισμική αλλαγή, με το Βερολίνο να δεσμεύεται να πετύχει τον στόχο του 2% του ΑΕΠ που έχει θέσει το ΝΑΤΟ για την άμυνα από τώρα και στο εξής, και ανακοίνωσε ένα ad hoc αμυντικό ταμείο 100 δισ. ευρώ για να βοηθήσει να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Αλλά δεν θα είναι εύκολο για όλα τα κράτη-μέλη να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες λόγω των προτεραιοτήτων όπως η υγειονομική περίθαλψη και οι υψηλές τιμές ενέργειας ή/και τα υψηλά επίπεδα χρέους. Η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι οι αμυντικές δαπάνες σε ολόκληρη την Ευρώπη μπορούν να αυξηθούν, για να καλύψουν γνωστά κενά στις στρατιωτικές ικανότητες και να βελτιώσουν την ετοιμότητα των ενόπλων δυνάμεων.
Τρίτον, η ΕΕ θα βρεθεί αντιμέτωπη με μεγάλο αριθμό Ουκρανών προσφύγων καθώς η σύγκρουση συνεχίζεται. Σχεδόν 3 εκατ. Άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία από την έναρξη της εισβολής και κανείς δεν ξέρει πόσοι άλλοι μπορεί να ακολουθήσουν. Με αυτόν τον ρυθμό, η εκτίμηση του ΟΗΕ για 4 εκατ. Πρόσφυγες μέχρι το τέλος της σύγκρουσης, φαίνεται πολύ συντηρητική. Η ΕΕ έχει μάθει από τα λάθη της στη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης 2015-2016 και έλαβε γρήγορα μέτρα για να αποφύγει την κατάρρευση των συστημάτων ασύλου των κρατών μελών, δίνοντας γενική προστασία μέχρι και 3 χρόνια σε όλους τους Ουκρανούς πολίτες και στα μέλη οικογενειών τους, και σε μη Ουκρανούς, αλλά που διαμένουν χρόνια στη χώρα και θέλουν να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Οι Βρυξέλλες έχουν επίσης δεσμεύσει 500 εκατ. Ευρώ σε ανθρωπιστική βοήθεια και επιπλέον ποσό 420 εκατ. Ευρώ για στήριξη στα κράτη-μέλη που υποδέχονται πρόσφυγες. Μέχρι στιγμής, η απάντηση της ΕΕ στους πρόσφυγες γίνεται με την υπόθεση ότι οι περισσότεροι Ουκρανοί θα θέλουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μόλις τελειώσει η σύγκρουση και ότι τα κράτη-μέλη που βρίσκονται κοντά στην Ουκρανία θα φέρουν το μεγαλύτερο βάρος των αφίξεων. Αλλά η πολωνική κυβέρνηση κάνει πολύ λίγα για να υποδεχθεί αυτούς που φεύγουν από τον πόλεμο -και στηρίζεται αντιθέτως στην απίστευτη γενναιοδωρία των πολιτών της. Στην Ουγγαρία, ιδιώτες και επιχειρήσεις καλύπτουν επίσης τα κενά. Καθώς φθάνουν περισσότεροι πρόσφυγες, αυτή η προσέγγιση από ιδιώτες, θα γίνεται μη βιώσιμη. Οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να προετοιμαστούν για μια κατάσταση όπου μια μακροπρόθεσμη σύγκρουση σημαίνει ότι οι Ουκρανοί δεν μπορούν να πάνε στα σπίτια τους βραχυπρόθεσμα και πρέπει να ενσωματωθούν στην χώρα φιλοξενίας.
Επίσης, οι ηγέτες της ΕΕ δεν θα πρέπει να έχουν αυταπάτες: η εισβολή του Πούτιν θα έχει διαρκή οικονομικά αποτελέσματα. Δεν είναι συνηθισμένες εποχές. Και σίγουρα, δεν είναι η στιγμή να μαλώσει κανείς για δημοσιονομικά δόγματα. Όλες οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες αυτού του πολέμου, αλλά δεν θα υποφέρουν όλες στον ίδιο βαθμό ή δεν θα είναι εξίσου ικανές να ανταποκριθούν: περίπου οι μισές εισαγωγές φυσικού αερίου στη Γερμανία και την Ιταλία προέρχονται από τη Ρωσία, ενώ το ποσοστό της Ισπανίας είναι λίγο πάνω από το 8%. Η Πολωνία αυτή τη στιγμή φιλοξενεί το 60% όσων έχουν φύγει από την Ουκρανία τις τελευταίες τρεις εβδομάδες. Και η ασφάλεια της ΕΕ θα πληγεί εάν οι αμυντικές δαπάνες σε όλη την Ευρώπη δεν αυξηθούν ουσιαστικά στο σύνολο τους. Έχει λογική για τις χώρες της ΕΕ να συγκεντρώνουν κεφάλαια από κοινού για να αντιμετωπίσουν κοινές προκλήσεις που δημιουργούν ασύμμετρους κινδύνους.
Τι γίνεται μετά;
Οι Ευρωπαίοι πρέπει να σκεφτούν πιο σοβαρά πώς θα αντιμετωπίσουν τη σύγκρουση καθώς εξελίσσεται. Φαίνεται απίθανο ο Πούτιν να υποχωρήσει: έχει δείξει σε διάφορες δημόσιες ομιλίες του πόσο επενδύει συναισθηματικά στο να επιστρέψει την Ουκρανία σε αυτό που θεωρεί ότι είναι το μέρος που της αξίζει, στον ρωσικό κόσμο. Είναι κατανοητό, αν και απέχει πολύ από το να είναι πιθανό, ότι θα χρησιμοποιούσε χημικά ή πυρηνικά όπλα στην Ουκρανία. Στόχος θα ήταν είτε να υποχρεώσει τον Ζελένσκι να επιδιώξει ειρήνη ή να εκφοβίσει την Δύση ώστε να υποχρεώσει την Ουκρανική κυβέρνηση -την οποία θεωρεί μαριονέτα των ΗΠΑ- να παραδοθεί. Πιο πιθανό είναι ο Πούτιν να ρίξει ακόμη μεγαλύτερες δυνάμεις στη μάχη: αν και η πρόοδος της Ρωσίας μέχρι στιγμής ήταν βραδύτερη από ό,τι ανέμενε, ο ρωσικός στρατός συνεχίζει να προωθείται, ιδιαίτερα στον Νότο, και μπορεί να πιστεύει ότι μπορεί να νικήσει εάν κινητοποιήσει τους εφέδρους της Ρωσίας και φέρει μισθοφόρους από τη Μέση Ανατολή καθώς και Τσετσένους μαχητές.
Η Δύση έχει εναποθέσει μέρος των ελπίδων της σε ένα “πραξικόπημα” στο Κρεμλίνο που θα αντικαθιστούσε τον Πούτιν με έναν νέο ηγέτη που θα τερμάτιζε τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία. Αλλά αυτό είναι μόνο μια πιθανότητα, με όχι μεγάλα ποσοστά να συμβεί, εκτός και αν η τάξη αρχίζει να καταρρέει εντός της Ρωσίας ως αποτέλεσμα της οικονομικής κατάρρευσης και των στρατιωτικών απωλειών. Ο Πούτιν θα συντρίψει ανελέητα κάθε διαφωνία. Ακόμη και αν με κάποιον τρόπο απομακρυνθεί από την εξουσία, ο διάδοχος του θα μπορούσε αρχικά να θέλει να συνεχίσει τον πόλεμο και να διορθώσει τα λάθη. Ή μπορεί να επιθυμούν να τερματίσουν την αποτυχημένη επίθεση κατά της Ουκρανίας, αλλά χωρίς να είναι πρόθυμοι να συμβιβαστούν με την προσάρτηση της Κριμαίας ή την de facto προσάρτηση του Ντομπάς.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://www.cer.eu/insights/russias-war-ukraine-worse-west