Μέχρι να το δείτε να γίνεται, ίσως να σκέφτεστε ότι η όλη ιδέα ενός αθλητή των πολεμικών τεχνών που σπάει πλάκες τσιμέντου με γυμνά χέρια είναι ένα είδος μαγικού κόλπου.
Αλλά όπως εξηγεί ο John Rennie, πρώην συντάκτης του Scientific American, ο οποίος δηλώνει ότι οι πολεμικές τέχνες είναι το χόμπι του και η επιστημονική εξήγηση η δουλειά του, όλη η ιστορία έχει να κάνει με τη φυσική. Ο Rennie παρουσιάζει συνοπτικά το πώς λειτουργεί αυτό το φαινόμενο, καθώς επίσης απομυθοποιεί άλλες προτεινόμενες εξηγήσεις. Το σπάσιμο μιας σανίδας ή μιας δέσμης τσιμεντένιων πλακών εξαρτάται απόλυτα από την παρατεταμένη ώθηση του χτυπήματος.
Όπως το θέτει ο ίδιος: Οι πολεμικές τέχνες είναι το χόμπι μου ενώ το να εξηγώ την επιστήμη είναι η δουλειά μου, έτσι μια πρόσφατη δημοσίευση στο io9.com με τίτλο «Πώς σπάνε με καράτε πλάκες από τσιμέντο» μου τράβηξε φυσικά την προσοχή.
Δυστυχώς, όχι μόνο διέψευσε τις ελπίδες μου ότι θα προσέφερε μια σαφή εξήγηση, αλλά παπαγάλιζε παραπλανητικές δηλώσεις από ένα παλαιότερο άρθρο που αναφερόταν στο ίδιο ακριβώς θέμα και που με απογοήτευε κάθε φορά που το έφερνα στο μυαλό μου εδώ και 10 χρόνια.
Το εν λόγω άρθρο ξεκινάει με την ερώτηση του πώς τα μαλακά ανθρώπινα χέρια όσων ασκούνται στις πολεμικές τέχνες μπορούν να σπάσουν τσιμεντένιες πλάκες, ξύλινες σανίδες ή άλλα αξιοσημείωτα σκληρότερα αντικείμενα. Ευτυχώς, δεν αφιερώνει χρόνο στο να αναφερθεί σε ενέργειες όπως το «chi» και άλλες παραπλήσιες μυστικιστικές θεωρίες, αλλά αντ’ αυτού προχωράει σε μια πολύ χαλαρή συζήτηση της εμβιομηχανικής της επιτυχούς σύγκρουσης και του χτυπήματος σε εύτρωτα σημεία του στόχου. Μέχρις εδώ καλά, αν και οι περιγραφές του τι ακριβώς γίνεται είναι προφανώς πολύ ασαφείς για να βοηθήσουν τους αναγνώστες που δεν ξέρουν ήδη τι κάνουν όσοι σπάζουν τα αντικείμενα αυτά.
Και μετά, το άρθρο φαίνεται ότι εκτροχιάζεται: Όπως αναφέρει: Είναι επίσης σημαντικό να χτυπήσει κανείς γρήγορα στην επιφάνεια της πλάκας. Τα περισσότερα χτυπήματα αποτελούνται εν μέρει από μια ελαφριά επαφή και εν μέρει από σπρώξιμο. Αυτό προκαλεί τη μεγαλύτερη βλάβη όταν μάχεται κανείς με σάρκα αλλά βοηθάει στην προστασία έναντι στο τσιμέντο ή στο ξύλο. Το τσιμέντο και το ξύλο χαρακτηρίζονται από έναν καλό συνδυασμό ακαμψίας και ελαστικότητας. Τα υλικά θα καμφθούν και ακόμα θα τιναχτούν προς την αντίθετη πλευρά σαν λάστιχο, αλλά τα όρια της ευπλαστότητάς τους είναι πολύ χαμηλότερα από αυτά του λάστιχου. Η κάμψη και η εκτίναξη προς τα πίσω μπορεί να τους προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά από όση ζημιά θα προκαλούσε σε υλικά που κάμπτονται πιο εύκολα.
Εάν αυτός που χτυπάει κάνει το χτύπημα γρήγορα και αποτραβηχτεί πίσω αμέσως θα χτυπήσει πιο δυνατά και θα επιτρέψει στο υλικό να καμφθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Η παρατεταμένη ώθηση θα απέτρεπε το υλικό από το να τιναχτεί πίσω. Κατά την εμπειρία μου, και την εμπειρία κάθε αθλητή πολεμικών τεχνών με τον οποίο έχω μιλήσει για το θέμα αυτό, τα παραπάνω απλώς δεν είναι σωστά. Όταν σπας μια σανίδα ή τσιμέντο, ή οτιδήποτε άλλο συνήθως χρησιμοποιείται σε επιδείξεις του tameshiwari (σπάσιμο), θα πρέπει να παρατείνεις την ώθηση του χτυπήματος.
Πράγματι, η συμβουλή που συνήθως δίνεται σε σπουδαστές που μαθαίνουν να σπάνε είναι ότι θα πρέπει να στοχεύουν σε έναν φανταστικό στόχο που βρίσκεται αρκετά εκατοστά πέρα από το πραγματικό αντικείμενο, για δύο λόγους. Πρώτον, το να κάνει κανείς κάτι τέτοιο βοηθάει στο να σιγουρευτεί ότι το χτύπημα θα συμβεί πιο κοντά στο σημείο της μέγιστης εμβιομηχανικής αποδοτικότητας της κίνησης. Δεύτερον, βοηθάει στο να εξουδετερώσουμε τη φυσική μας τάση (εν μέρει ψυχολογική και εν μέρει αντανακλαστική) να επιβραδύνουμε τις βαλλιστικές κινήσεις όπως γροθιές και κλωτσιές πριν φτάσουν στην πλήρη έκτασή τους, κάτι που γίνεται για να προστατευθεί ο συνδετικός ιστός που βρίσκεται γύρω από τις αρθρώσεις. Για όποιον θα ήθελε μια πιο λεπτομερή περιγραφή για τη φυσική του σπασίματος από τις πολεμικές τέχνες, θα μπορούσε να ανατρέξει στις παρακάτω πηγές:
•Walker, J. D. Karate Strikes, American Journal of Physics, Vol. 43, 10, Oct. 1975 •Feld, M. S. et. al. The Physics of Karate, Scientific American, pp. 150-158, April 1979
Μια εκπληκτικά ακριβής και ενημερωτική περιγραφή για την επιστήμη που κρύβεται πίσω από το σπάσιμο συνάντησα σε μια παιδική τηλεοπτική εκπομπή στην οποία αναφέρεται: Ένα κλειδί για να κατανοηθεί η θραύση τούβλων είναι η βασική αρχή της κίνησης: όσο μεγαλύτερη ορμή έχει ένα αντικείμενο, τόσο μεγαλύτερη δύναμη μπορεί να δημιουργήσει. Όταν ένας Καρατέκα χτυπάει ένα εμπόδιο το χέρι του μπορεί να φτάσει στην ταχύτητα των 11 μέτρων το δευτερόλεπτο. Στην ταχύτητα αυτή, το χέρι του ασκεί μια τεράστια δύναμη της τάξης των 3,000 Newton στο τσιμέντο. Μια τσιμεντένια πλάκα θα μπορούσε εύκολα να αντέξει το βάρος μερικών ανθρώπων που θα ζύγιζαν όλοι μαζί λίγο πάνω από 300 κιλά. Αλλά το να εφαρμοστεί αυτή η ποσότητα δύναμης συγκεντρωμένη σε μια περιοχή που είναι τόσο μικρή όσο μια γροθιά θα έχει ως αποτέλεσμα το σπάσιμο της τσιμεντένιας πλάκας. Το σπάσιμο που γίνεται στις πολεμικές τέχνες περιστοιχίζεται από πρακτικές που είναι είτε τρικ για να ξεγελούν τους θεατές, είτε τεχνικές για τη μεγιστοποίηση του οπτικού αποτελέσματος του χτυπήματος. Δε χτυπάει κανείς μόνο με τη δύναμη του βραχίονά του ή του ποδιού του. Αντίθετα, οργανώνει την κίνηση του χτυπήματος για να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερη δύναμη από τα πόδια, τα ισχία και το επάνω μέρος του σώματος. Όταν σπάει κανείς ξύλινες επιφάνειες χρησιμοποιεί συνήθως πεύκο (και όχι δρυ ή μαόνι) που δεν έχει πυκνούς κόμπους, είναι κομμένο σε πάχος περίπου δύο εκατοστών και έχει διαγώνιο 30 εκατοστά. Το ξύλο χτυπιέται με τρόπο ώστε να σπάσει κατά μήκος των φυσικών του νερών (κάποιοι που σπάνε ξύλα τα ψήνουν κάποιες φορές σε φούρνους πριν από τις επιδείξεις ώστε να γίνουν πιο εύθραυστα). Μια καλή ξύλινη επιφάνεια, εάν κρατηθεί με ασφάλεια ώστε να μην κινηθεί ή να μην αναπηδήσει, είναι τόσο εύκολο να σπάσει ώστε ακόμα και όσοι δεν έχουν προπονηθεί καθόλου θα μπορούσαν να διδαχτούν να τη σπάσουν μέσα σε πέντε λεπτά. Για το σπάσιμο τσιμεντένιων πλακών χρησιμοποιούνται πλάκες που είναι σχετικά στενές και μακριές, έτσι ώστε το χτύπημα να μπορεί να επικεντρωθεί σε κάποια απόσταση από τα στηρίγματα που βρίσκονται στις άκρες και να αυξηθεί η αποδοτικότητα του χτυπήματος. Όταν υπάρχουν πολλαπλές πλάκες, υπολογίζει κανείς και το βάρος των ήδη σπασμένων κομματιών που πέφτουν στις κάτω πλάκες.
Όλες οι παραπάνω πρακτικές αποτελούν τελικά επιδείξεις της απλής φυσικής και όχι κάποιας μαγικής δύναμης, αλλά το να κάνει κάποιος αυτές τις τεχνικές καλά απαιτεί δύναμη, προπόνηση και συγκέντρωση. Η αξία του tameshiwari στις πολεμικές τέχνες έχει αμφισβητηθεί αρκετά. Έχει μικρή ή καθόλου πρακτική συνάφεια με τη μάχη ή με οποιοδήποτε άλλο σκοπό έχουν όσοι σπουδάζουν πολεμικές τέχνες. Το να γίνει με λανθασμένο τρόπο, το σπάσιμο είναι ένας εκπληκτικά αποδοτικός τρόπος για να καταστρέψει κανείς τα άκρα του, ίσως και μόνιμα. Προσωπικά δεν το κάνω συχνά και δε μου λείπει, αν και έχω δει πόσο βοηθάει στο να υψώσει την αυτοπεποίθηση των σπουδαστών που το κάνουν.