Ένα από τα έθιμα της εορτής του Πάσχα είναι τα κόκκινα αυγά, τα οποία βάφονται κάθε χρόνο την Μ. Πέμπτη. Η παράδοση τα θέλει κόκκινα, όμως τα τελευταία χρόνια η τάση της μόδας άφησε κι εδώ τα σημάδια της, μεταμορφώνοντας τα αυγά σε χρωματική παλέτα διαφόρων αποχρώσεων.
Εκτός από το έθιμο της βαφής, υπάρχει και το έθιμο του τσουγκρίσματος των αυγών. Μάλιστα σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας – όπως και στην Πιερία – διοργανώνονται τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, οι γνωστές «Αυγομαχίες», με νικητή εκείνον που μένει τελευταίος με ένα γερό αυγό
Και ενώ ο καθένας μας αναρωτιέται σ΄ αυτούς τους δύσκολους καιρούς που διανύουμε, πόσα από «τ’ αυγά και τα πασχάλια» έχει χάσει, κάνοντας τους στίχους του σατυρικού ποιητή Γιώργου Σουρρή, πιο επίκαιρους από ποτέ όταν το 1884 έγραφε «Ανάστασις και πάλι!.. .λαοί αποθαμένοι σιγά σιγά ξυπνούνε μ’ ολόρθα τα κεφάλια, κι εμείς με λόγια μόνο και χρέη φορτωμένοι εχάσαμε κι εφέτος τ΄αβγά και τα πασχάλια», ας δούμε πως προέκυψε το έθιμο της βαφής των αυγών αλλά και το τσούγκρισμά τους.
Το έθιμο
Το βάψιμο των αυγών γίνεται την Μ. Πέμπτη, όπου κορυφώνεται σε όλες τις Εκκλησίες η κατάνυξη και ο πόνος των Χριστιανών για τη Σταύρωση του Χριστού. Το πρωί η νοικοκυρά έβγαζε ένα κόκκινο πανί, ύφασμα ή ρούχο στο μπαλκόνι, το οποίο συμβόλιζε το αίμα του Χριστού και αποτελούσε ένδειξη ότι ξεκίνησε η βαφή αυγών. Πολλοί λένε, ότι τα αυγά έπρεπε να βαφτούν κόκκινα πριν από τη Θεία Λειτουργία για να είναι γερά και να μην σπάνε εύκολα. Το έθιμο ήθελε την κατσαρόλα που θα έβαφαν τα αβγά να είναι καινούρια και ο αριθμός των αυγών ορισμένος. Την κόκκινη μπογιά έπρεπε να τη διατηρήσουν σαράντα μέρες και να μην την πετάξουν έξω από το σπίτι.
Παλαιότερα δεν υπήρχε σχεδόν κανένα σπίτι, το οποίο εκείνη την ημέρα δεν είχε κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή στο παράθυρο ένα κόκκινο πανί και σε κάποιες περιοχές και ένα μαύρο ταυτόχρονα για να συμβολίζουν το αίμα του Χριστού και το πένθος αντίστοιχα. Αργότερα, είτε γιατί κάθε νοικοκυριό τα αγόραζε βαμμένα, λόγω έλλειψης χρόνου, είτε γιατί η μόδα ήθελε τα αυγά ακόμη και πολύχρωμα, το κόκκινο πανί εξαφανίστηκε, αλλά το έθιμο εξακολουθεί να παραμένει αναλλοίωτο στο χρόνο.
Γιατί αυγά;
Τα αυγά αποτελούσαν από αρχαιοτάτων χρόνων, αφετηρία για δεκάδες μύθους, έθιμα και παραδόσεις. Θεωρούνταν σύμβολο της γονιμότητας, αλλά και της έναρξης ενός νέου κύκλου ζωής.
Tο βάψιμο των αυγών είναι ένα έθιμο που ξεκίνησε στην ανατολική Ευρώπη. Πολλοί λαογράφοι λένε ότι το έθιμο του αυγού έχει τις ρίζες του στην αρχαία Αίγυπτο και την Περσία, όπου φίλοι και συγγενείς αντάλλαζαν αυγά κάθε εαρινή ισημερία. Είναι γεγονός πως τα χρωματιστά αυγά τα συναντάμε στην αρχαιότητα, στη Ρώμη, στην Ελλάδα, στην Κίνα, στην Αίγυπτο, ως δώρα στις ανοιξιάτικες γιορτές μαζί με κουνέλια τα οποία είναι το σύμβολο της γονιμότητας.
Σήμερα το Πασχαλινό αυγό συμβολίζει, εκτός των άλλων, και τον τάφο από τον οποίο εξήλθε ο Θεάνθρωπος.
Σε ό,τι αφορά τους συμβολισμούς του αυγού, ο λαογράφος Γιώργος Μπόντας εξηγεί ότι «το βρασμένο αυγό συμβολίζει τον θανατωμένο Χριστό, που με το τσούγκρισμα κατά την Ανάσταση ανασταίνεται και μας γεμίζει με ελπίδα για νέα ζωή, πιο χαρούμενη και ευτυχισμένη. Το τσόφλι συμβολίζει τον τάφο του Κυρίου και το σπάσιμό του, το άνοιγμα του τάφου, την μετακίνηση της πέτρας που το σκεπάζει και την έξοδο του Χριστού. Το αυγό προσφέρεται εύκολα, είναι τόσο μικρό και δίνει τόσα πολλά. Μεταφέρει παντού την αγάπη, τη θυσία, την Ανάσταση, την ενότητα, την ανθρωπιά», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Γιατί κόκκινα;
Ο αρχιμανδρίτης Βενέδικτος Ιωάννου, μόνιμος αντιπρόσωπος του Πατριαρχείου στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών εξηγεί ότι η «Εκκλησία αναγνωρίζει και επικροτεί τα παραδοσιακά έθιμα που συνδέονται με τη γιορτή του Πάσχα όπως είναι το βάψιμο των αυγών. Αυτά συνδέονται με το Πάσχα και το μήνυμα που θέλει να στείλει αυτή η γιορτή. Το Πάσχα συμβολίζει το ξεκίνημα μιας νέας ζωής. Η ανάσταση, η άνοιξη, τα χρώματα αποτυπώνονται στον πλούσιο εθιμικό ρόλο των πασχαλινών αυγών”, δηλώνει.
Για το κόκκινο χρώμα του πασχαλινού αυγού, ο λαογράφος Μπόντας επισημαίνει πως παραπέμπει στους προχριστιανικούς θανάτους θεών, το αίμα του εβραϊκού προβάτου και το αίμα του Χριστού. Έδωσε, μάλιστα, την ονομασία του και στη Μεγάλη Πέμπτη, η οποία στη Δυτική Μακεδονία ονομάζεται επίσης και «Κόκκινη Πέμπτη» ή «Κόκκινη Πέφτη».
Βέβαια οι εξηγήσεις – ερμηνείες για το κόκκινο χρώμα, εκτός από το ότι συμβολίζει τη Θυσία και το Αίμα του Χριστού, είναι ακόμη περισσότερες.
Μία δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι το κόκκινο χρώμα οφείλεται στο γεγονός ότι ηΠαναγία πήρε ένα καλάθι αυγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς Του Υιού της, ικετεύοντάς τους να μην τον βασανίσουν. Όταν τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αυγά, τότε βάφτηκαν από άσπρα σε κόκκινα.
Μία άλλη προσέγγιση συνδέει το κόκκινο χρώμα με τη Μαρία Μαγδαληνή. Όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας ενημερώθηκε για την Ανάσταση του Χριστού, θεώρησε τόσο απίθανο το γεγονός, «όσο και το να βαφτούν τα αυγά κόκκινα». Η Μαρία Μαγδαληνή τότε, χρωμάτισε μερικά αυγά κόκκινα και του τα πήγε για να του επιβεβαιώσει το γεγονός.
Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών
Το έθιμο του τσουγκρίσματος των αυγών ξεκίνησε μάλλον στη Βόρεια Αγγλία ως παιχνίδι. Ο κάτοχος του πιο γερού αυγού, ήταν ο νικητής.
Πολλοί κρατούν και δεν τσουγκρίζουν το πρώτο αυγό που βάφεται, γιατί ανήκει στην Παναγία και δεν πρέπει να πειραχτεί. Πολλοί, μέχρι σήμερα, το φυλούν στο εικονοστάσι τους μέχρι την εορτή της Αναλήψεως.
Αυγομαχίες
Το παραδοσιακό τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών, το βράδυ της Ανάστασης εξελίσσεται σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας – αλλά και στην Πιερία – σε πραγματική «Αυγομαχία». Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό.
Στην Πιερία οι «Αυγομαχίες» είναι ένα έθιμο που γίνεται τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα στον Άνω Άγιο Ιωάννη Πιερίας από τον Ποντιακό Πολιτιστικό Σύλλογο «Αργος». Οι αυγομάχοι κάθονται αντικριστά σε μία εξέδρα έχοντας ο καθένας από 20 αυγά. Όποιος μείνει τελευταίος με ένα αυγό, είναι ο νικητής. Οι συμμετέχοντες είναι δεκάδες, ενώ υπάρχει και ξεχωριστός διαγωνισμός για παιδιά.
Τρόποι βαφής
Στη χώρα μας, υπάρχουν πολλοί τρόπο βαψίματος των αυγών, πέραν των σύγχρονων βιομηχανοποιημένων βαφών. Αρκετοί χρησιμοποιούν οικολογικές βαφές, μη τοξικές, ώστε τα αβγά να βαφτούν με όσο το δυνατόν πιο φυσικό τρόπο. Μερικές από τις βαφές που κυριαρχούν μέχρι και σήμερα αποτελούνται από εκχυλίσματα φυτών, λαχανικών, φρούτων, όπως παντζάρια, φύλλα τριανταφυλλιάς, φλούδες των κρεμμυδιών, κόκκινο λάχανο, βατόμουρα, πορτοκάλια, κουρκουμά, σπανάκι, μαϊντανό, τσουκνίδα κ.ά
