Η φιλοξενία είναι σήμερα μια λέξη που επέστρεψε στο κέντρο της συζήτησης σε επίπεδο πολιτικό, οικονομικό, ανθρωπιστικό. Οι ειδησεογραφικές αναφορές και η πολιτική συζήτηση έφεραν το ζήτημα της υποδοχής και της φιλοξενίας των αλλοδαπών στα σπίτια μας.
Η πραγματικότητα της μετανάστευσης, ολοένα πιο διαρθρωτική και μη, αποκαλύπτει, εν συντομία, ότι πριν από την κοινωνική και πολιτική, η κρίση αποδοχής των ξένων είναι κυρίως πολιτιστική και πρωτίστως πνευματική.
Στη Γαλλία, για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2017, ορισμένοι πολίτες μικρών αλπικών χωρών είχαν δικαστεί γιατί νομίζετε; Επειδή διέπραξαν έγκλημα και παραβίασαν πρόσφατο νόμο που ονομάζεται “νόμος του Σαρκοζί”, και είναι γνωστός ως “έγκλημα αλληλεγγύης”.
Οι δράστες του εγκλήματος αποφάσισαν να δεχτούν στα σπίτια τους, να διαθρέψουν και να φιλοξενήσουν παράνομους μετανάστες για μερικές ημέρες μετά την αναχώρησή τους από το κέντρο ταυτοποίησης της Ventimiglia, κοντά στα σύνορα με την Ιταλία. Φαντασθείτε τώρα, εάν η φιλοξενία γίνει «έγκλημα» και δεν είναι πλέον «σωστή συμπεριφορά», τι σημαίνει για την ταυτότητα του πολιτισμού μας και την ιδιοπροσωπία της χριστιανικής Ευρώπης.
Ηθική της φιλοξενίας
Είναι οι ανθρωπολόγοι που μας θυμίζουν ότι όλοι οι πολιτισμοί έχουν αναπτύξει καλές ιδέες και πρακτικές και σχέσεις επικοινωνίας με αλλοδαπούς. Σκεφτείτε τη φιλοσοφία των Ελλήνων (ένα είδος δημόσιας φιλοξενίας απέναντι στους αλλοδαπούς, η περίφημη «ξενία» με υπέρτατο προστάτη τον Δία, ονομαζόμενο «Ξένιο Δία»), το πλήθος των ρωμαϊκών τελετουργικών απεικονίσεων (σκοτωμένο ζώο που μοιράστηκε με αλλοδαπούς) ή το ισλαμικό dhimma. Να σημειωθεί ότι οι Ζιμμήδες (οθωμ. zimmi, αραβ. ahl al-dhimma, κατά λέξη, προστατευόμενοι) ονομάζονταν οι υπήκοοι μη μουσουλμάνοι των ισλαμικών πολιτικών εξουσιών, οι οποίοι τελούσαν ανεμπόδιστα τα της θρησκείας τους και απολάμβαναν της κρατικής προστασίας ως προς τη ζωή και την περιουσία τους έναντι της αποδοχής της ισλαμικής κυριαρχίας.
Αυτά τα παραδείγματα αρκούν για να επισημάνουμε ότι η φιλοξενία είναι μια ευρέως διαδεδομένη αρχή και όχι αποκλειστικά χριστιανική πρακτική και ότι το καθήκον και η ευθύνη της φιλοξενίας απορρέουν από τον πολιτισμό που θέλουμε να υπερασπιστούμε. Εν ολίγοις, η φιλοξενία είναι ένα ζήτημα ηθικής και λιγότερο ζήτημα νόμου.
Να επιστρέψουμε στα γεγονότα από τα οποία ξεκινήσαμε: η δεοντολογική έκκληση που στέλνουν οι Γάλλοι χωρικοί μιλάει πιο δυνατά από τους νόμους που θέλουν να ρυθμίσουν τις πρακτικές αλληλεγγύης.
Θεολογία της φιλοξενίας
Η φιλοξενία δεν είναι απλώς μια πρακτική, αλλά πρωτίστως μια ιδέα. Ανθρωπολογικό πρόβλημα, όπως φαίνεται, φιλοσοφικό, αλλά και ακόμα περισσότερο θεολογικό. Να πούμε κατά πρώτον ότι, αν στην Καινή Διαθήκη, η προτροπή του Χριστού να αγαπάμε τον πλησίον μας σαν να αγαπάμε τον εαυτό μας (Μάρκος 18:31) λέχθηκε μια φορά, η προτροπή του Γιαχβέ στην εβραϊκή Βίβλο «να αγαπάμε τον ξένο σαν να αγαπάμε τον εαυτό μας» ακούσθηκε σαράντα φορές.
Είναι εξάλλου εμβληματικός ο αριθμός των τριών αγγέλων που εμφανίσθηκαν, καθώς ο Αβραάμ καθόταν στην πόρτα της σκηνής του, στην πεδιάδα του Μαμβρή.
Ο ίδιος ο θεός εμφανίστηκε μπροστά του με τη μορφή τριών αγγέλων. Ο Αβραάμ σήκωσε τα μάτια του και αντίκρισε τρεις άντρες, που έστεκαν μπροστά του. Έτρεξε τότε σε συνάντηση τους και τους προσκύνησε, λέγοντας:
“Σας παρακαλώ, μην προσπεράσετε τη σκηνή μου. θέλω να σας περιποιηθώ, σαν υπηρέτης σας. θα σας φέρω νερό να πλυθείτε και θα σας στρώσω τραπέζι να στηριχτεί η καρδιά σας. Ύστερα εξακολουθείτε το δρόμο σας”.
Εκείνοι τότε του αποκρίθηκαν: “Κάνε όπως είπες”.Τότε ο Αβραάμ, καταχαρούμενος, έτρεξε στη σκηνή του και είπε στη γυναίκα του, τη Σάρα, να ετοιμάσει φαγητό για τους ξένους.
Αφού ετοιμάστηκαν όλα, «ο Αβραάμ έστρωσε τραπέζι στους ξένους του και ενώ εκείνοι έτρωγαν, αυτός καθόταν παράμερα, κάτω από ένα ψηλό δέντρο».(Βιβλίο Γενεσις, κεφ. 18 και19)
Ο υποδειγματικός θεσμός φιλοξενίας προς τον αλλοδαπό είναι στην πραγματικότητα αυτός του Αβραάμ. Η διάσημη βελανιδιά Μαμβρή και το επεισόδιο της φιλοξενίας των άγνωστων ξένων δέχθηκε πολλά σχόλια. Μεταξύ αυτών είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε μια μεσσιανική ερμηνεία στην οποία αναφέρεται ότι η φιλοξενία των ξένων είναι πιο σημαντική από την υποδοχή του ίδιου του Θεού. Η υπεροχή της φιλοξενίας απέναντι σε όσους έχουν ανάγκη (όπως και οι τρεις επισκέπτες που έτυχαν εξαιρετικής περιποίησης στη σκηνή του Αβραάμ) επιβεβαιώνεται σε σχέση με τα καθήκοντα, ακόμα και με τα θρησκευτικά καθήκοντα, που ο Αβραάμ εκτελούσε προς τον Θεό.
Επομένως, εάν θέλουμε να επιστρέψουμε στην αμφισβήτηση της κοινωνικής και πολιτιστικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε όσον αφορά την υποδοχή και την αποδοχή αλλοδαπών, αλλά και την κρίση της ταυτότητάς μας που τίθεται υπό αμφισβήτηση από την παρουσία τους, χρειαζόμαστε μια λογική σκέψη που εστιάζει όχι τόσο στο θέμα της προσωπικής μας ταυτότητας, όσο εκείνο της σχέσης με τον άλλο, τον συνάνθρωπο που υποφέρει κι έχει ανάγκη να του προσφέρουμε ένα μέρος από τη δική μας ευμάρεια. Η φιλοξενία ιδιαίτερα του ξένου είναι θαρραλέα υπέρβαση της φιλαυτίας μας.
Εδώ ο θεολογικός προβληματισμός και η πρακτική της φιλανθρωπίας της Εκκλησίας μας μπορούν να συμβάλουν σημαντικά και προς αυτή την κατεύθυνση είναι επείγον να ασχοληθεί η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος.
*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος