Η διατάραξη του κλίματος της γης θα απαιτήσει τελικά μεγαλύτερη προσοχή και πόρους και θα επηρεάσει περισσότερο την παγκόσμια οικονομία και τις διεθνείς σχέσεις από όσο άλλες δυνάμεις που είναι ορατές στον κόσμο σήμερα. Η αλλαγή του κλίματος θα σταματήσει να αποτελεί μακρινή απειλή και θα γίνει μια απειλή της οποίας οι επιπτώσεις θα απαιτούν άμεση δράση.
Ο κόσμος φαίνεται να βρίσκεται σε κατάσταση μόνιμης κρίσης. Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη είναι πολιορκημένη από μέσα και απ’ έξω. Η δημοκρατία βρίσκεται σε παρακμή. Μια αδύναμη οικονομική ανάκαμψη απέτυχε να αυξήσει σημαντικά τα εισοδήματα για τους περισσότερους ανθρώπους στην Δύση. Μια αναδυόμενη Κίνα απειλεί την κυριαρχία των ΗΠΑ και η αναζωπύρωση των διεθνών εντάσεων αυξάνει τον κίνδυνο ενός καταστροφικού πολέμου.
Ωστόσο, υπάρχει μια απειλή που είναι τόσο πιθανή όσο οποιαδήποτε από εκείνες που θα καθορίσουν αυτόν τον αιώνα: Η κλιματική αλλαγή. Η διατάραξη του κλίματος της γης θα απαιτήσει τελικά μεγαλύτερη προσοχή και πόρους και θα επηρεάσει περισσότερο την παγκόσμια οικονομία και τις διεθνείς σχέσεις από όσο άλλες δυνάμεις που είναι ορατές στον κόσμο σήμερα. Η αλλαγή του κλίματος θα σταματήσει να αποτελεί μακρινή απειλή και θα γίνει μια [απειλή] της οποίας οι επιπτώσεις θα απαιτούν άμεση δράση.
Ένας άνθρωπος περπατά στους πλημμυρισμένους δρόμους στο Barlovento, στην πολιτεία Miranda, έξω από το Καράκας, την 1η Δεκεμβρίου 2010. MIRANDA GOVERNMENT / REUTERS
Η ατμοσφαιρική συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα, του κύριου αερίου του θερμοκηπίου, υπερβαίνει σήμερα τα 410 μέρη ανά εκατομμύριο, το υψηλότερο επίπεδο σε 800.000 χρόνια. Οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες επιφάνειας είναι 1,2 βαθμούς Κελσίου υψηλότερες από ό, τι πριν από την Βιομηχανική Επανάσταση. Η συναινετική επιστημονική εκτίμηση είναι ότι η μέγιστη αύξηση της θερμοκρασίας που θα αποφύγει επικίνδυνες κλιματικές αλλαγές είναι οι δύο βαθμοί Κελσίου. Η ανθρωπότητα εξακολουθεί να έχει περίπου 20 χρόνια πριν να σταματήσει ώστε το όριο αυτό να μην καταστεί ουσιαστικά αδύνατο, αλλά οι πιο αξιόπιστες προβλέψεις δείχνουν ότι ο κόσμος θα το ξεπεράσει.
Οι δύο βαθμοί [1] θέρμανσης εξακολουθούν να είναι κάτι σαν αυθαίρετο επίπεδο [1]˙ δεν υπάρχει καμία εγγύηση για τις ακριβείς επιδράσεις οποιασδήποτε αλλαγής θερμοκρασίας. Αλλά υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ δύο βαθμών θέρμανσης και δυόμισι, τριών ή τεσσάρων βαθμών. Η αποτυχία της αντιμετώπισης των παγκόσμιων εκπομπών θα οδηγήσει σε δυσάρεστες εκπλήξεις. Καθώς αυξάνονται οι θερμοκρασίες, η κατανομή των κλιματικών φαινομένων θα μεταβληθεί. Οι πλημμύρες που συνέβαιναν μια φορά σε 100 χρόνια θα συμβαίνουν κάθε 50 ή κάθε 20 χρόνια. Οι παρεπόμενοι κίνδυνοι θα γίνουν πιο ακραίοι, καθιστώντας πιο συχνά τα γεγονότα όπως οι 50 ίντσες βροχής που μειώθηκαν σε 24 ώρες στην Χαβάη νωρίτερα μέσα στο 2018.
Την αλλαγή κλίματος κάνουν ακόμη πιο τρομακτική οι επιπτώσεις της στην γεωπολιτική. Νέα μοτίβα καιρικών συνθηκών θα προκαλέσουν κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές. Οι ανερχόμενες θάλασσες, οι γεωργικές εκτάσεις που πεθαίνουν και οι ολοένα ισχυρότερες καταιγίδες και πλημμύρες θα καταστήσουν ορισμένες χώρες ακατοίκητες. Αυτές οι αλλαγές θα δοκιμάσουν το διεθνές σύστημα με νέους και απρόβλεπτους τρόπους.
Οι παγκόσμιες ιστορικές απειλές [2] απαιτούν παγκόσμια ιστορικά επίπεδα συνεργασίας. Εάν η ανθρωπότητα αντιμετωπίσει με επιτυχία αυτό το πρόβλημα, θα είναι επειδή οι ηγέτες προσέδωσαν στην παγκόσμια τάξη μια αίσθηση κοινού σκοπού και αναγνώρισαν βαθιές αλλαγές στην κατανομή της ισχύος. Η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνεργαστούν στενά, και άλλοι παράγοντες, όπως οι τοπικές κυβερνήσεις, οι ιδιωτικές εταιρείες και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, θα πρέπει όλοι να διαδραματίσουν τον ρόλο τους.
ΘΕΜΑ ΒΑΘΜΟΥ
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αρχίζουν να γίνονται εμφανείς. Από τα 17 θερμότερα χρόνια που έχουν καταγραφεί, 16 έχουν συμβεί μετά το 2001. Τον περασμένο χειμώνα, οι θερμοκρασίες σε τμήματα της Αρκτικής αυξήθηκαν κατά 25 βαθμούς Κελσίου πάνω από το κανονικό. Και η κλιματική αλλαγή σημαίνει πολύ περισσότερα από έναν πλανήτη που ζεσταίνεται. Ο κόσμος εισέρχεται σε μια περίοδο που η επιστήμονας του κλίματος Katharine Hayhoe έχει ονομάσει «παγκόσμια παραξενιά» (global weirding). Περίεργα καιρικά μοτίβα αναφύονται παντού. Οι επιστήμονες έχουν συνδέσει μερικά από αυτά με την κλιματική αλλαγή˙ κατ’ άλλους, το αν υπάρχει μια σύνδεση δεν είναι ακόμη σαφές.
Οι εποχές αλλάζουν. Ξηρασίες συμβαίνουν εκεί που οι μετεωρολόγοι κανονικά αναμένουν βροχή. Η έλλειψη βροχής αυξάνει τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών, όπως αυτές που σημειώθηκαν στην Καλιφόρνια πέρυσι. Όταν όντως βρέχει, πολύ συχνά γίνεται δια μιας, όπως συνέβη στο Χιούστον κατά την διάρκεια του τυφώνα Harvey. Καθώς τα επίπεδα της θάλασσας αυξάνονται και οι επιπτώσεις των καταιγίδων γίνονται ισχυρότερες, αυτά που ήταν κάποτε φυσιολογικά γεγονότα υψηλής παλίρροιας θα πλημμυρίσουν τις παράκτιες υποδομές, όπως συνέβη ήδη στο Μαϊάμι τα τελευταία χρόνια, καθιστώντας αναγκαία την εγκατάσταση συστημάτων άντλησης υδάτων από τις καταιγίδες με κόστος εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων.
Μέχρι τα μέσα του αιώνα, οι ωκεανοί ίσως έχουν ανεβεί αρκετά ώστε το αλμυρό νερό να καταστρέψει τα χωράφια και να μολύνει το πόσιμο νερό σε πολλά νησιά χαμηλού υψομέτρου, καθιστώντας τα ακατοίκητα πολύ πριν βυθιστούν. Τα στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους τροπικούς κυκλώνες και τους τυφώνες είναι πιο μαύρα, αλλά υποδηλώνουν ότι παρόλο που ενδέχεται να υπάρξουν λιγότερες τέτοιες καταιγίδες, αυτές που θα συμβαίνουν είναι πιθανό να είναι χειρότερες.
Οι εξελίξεις αυτές θα μεταβάλουν θεμελιωδώς την παγκόσμια πολιτική. Πολλές μεγάλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών, έχουν μεγάλους πληθυσμούς και πολύτιμες υποδομές που είναι ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή. Οι κυβερνήσεις τους θα βρεθούν να εκτρέπουν πόρους για την διενέργεια επιχειρήσεων διάσωσης και την ανασυγκρότηση κατεστραμμένων πόλεων και οικισμών. Αυτό θα απαιτήσει μεγάλο αριθμό στρατιωτών και στρατιωτικού υλικού μακριά από την προετοιμασία για συγκρούσεις με ξένους αντιπάλους.
Το 2017, όταν τρεις τεράστιες καταιγίδες σφυροκόπησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες γρήγορα η μια μετά την άλλη, οι Αρχές των πολιτικών καταστροφών έπρεπε να υποστηριχθούν από τον στρατό για να αποφευχθούν τεράστιες απώλειες ζωής. Δεκάδες χιλιάδες μέλη της Εθνικής Φρουράς κινητοποιήθηκαν για την διάσωση ανθρώπων, την παροχή ανακουφιστικών προμηθειών και την αποκατάσταση βασικών υπηρεσιών και του κράτους δικαίου. Η τρίτη καταιγίδα, ο τυφώνας Μαρία, προκάλεσε περίπου 1.000 θανάτους και άφησε ολόκληρο το νησί του Πουέρτο Ρίκο χωρίς ηλεκτρισμό. Η κυβέρνηση χρειάστηκε μήνες για να αποκαταστήσει την ηλεκτρική ενέργεια στα 3,5 εκατομμύρια Αμερικανούς που ζουν εκεί. Μετά την καταιγίδα, περισσότεροι από 100.000 Πορτορικανοί αναχώρησαν για τις ηπειρωτικές Ηνωμένες Πολιτείες. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, το συνολικό κόστος αυτών των καταιγίδων και άλλων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης που σχετίζονται με τον καιρό το 2017 ήταν 300 δισεκατομμύρια δολάρια.
Η Κίνα έχει τα δικά της προβλήματα [3]. Στη νότια ακτή της, αρκετές τεράστιες πόλεις, όπως η Guangzhou και η Σαγκάη, είναι ευάλωτες στις πλημμύρες. Στον βορρά, στην βιομηχανική καρδιά της χώρας, σε ολόκληρες περιοχές το νερό εξαντλείται, επηρεάζοντας περισσότερα από 500 εκατομμύρια ανθρώπους. Τα τελευταία 25 χρόνια, περίπου 28.000 ποτάμια της Κίνας έχουν εξαφανιστεί. Η επίλυση αυτών των προβλημάτων δεν θα είναι φθηνή. Ένα και μόνο φιλόδοξο έργο υποδομής για τη μεταφορά νερού από το νότο προς τον βορρά έχει ήδη κοστίσει στην κινεζική κυβέρνηση τουλάχιστον 48 δισεκατομμύρια δολάρια. Το έργο δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αλλά η Κίνα υποστηρίζει ότι έχει βελτιώσει την ασφάλεια του Πεκίνου και έχει ωφελήσει 50 εκατομμύρια ανθρώπους. Για να αντιμετωπίσει τις πλημμύρες σε μέρη όπως η Σαγκάη, η Κίνα έχει ξεκινήσει μια πρωτοβουλία «πόλεων σφουγγαριών» (sponge cities) για να ενισχύσει την φυσική αποστράγγιση. Από το 2015, η Κίνα έχει επενδύσει 12 δισεκατομμύρια δολάρια σε αυτή την προσπάθεια, και το κόστος τελικά θα φθάσει τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια.
Ο τυφώνας Irma κατευθύνεται προς την Φλόριντα περνώντας το ανατολικό άκρο της Κούβας σε αυτή την δορυφορική εικόνα GOES-16 της NASA, η οποία λήφθηκε περίπου στις 0800 EDT στις 8 Σεπτεμβρίου 2017. COURTESY NOAA NATIONAL WEATHER SERVICE NATIONAL HURRICANE CENTER / REUTERS
Τόσο η Κίνα όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αρκετά πλούσιες ώστε πιθανότατα θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αυτές τις δαπάνες. Αλλά οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις φτωχότερες χώρες θα δημιουργήσουν παγκόσμια προβλήματα. Κάθε χρόνο, οι μουσώνες φέρνουν πλημμύρες στον Ινδό ποταμό στο Πακιστάν. Αλλά το 2010, οι πλημμύρες έλαβαν επικές διαστάσεις, εκτοπίζοντας μέχρι και 20 εκατομμύρια ανθρώπους και σκοτώνοντας σχεδόν 2.000. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν άμεσες χρηματοδοτήσεις βοήθειας ύψους 390 εκατομμυρίων δολαρίων και ο αμερικανικός στρατός παρείχε περίπου 10 εκατομμύρια κιλά προμηθειών. Το 2013, περισσότεροι από 13.000 Αμερικανοί στρατιώτες κινητοποιήθηκαν για την ανακούφιση από καταστροφές μετά το χτύπημα του τυφώνα Haiyan στις Φιλιππίνες.
Οι μεμονωμένες καταιγίδες κάνουν τεράστια ζημιά, αλλά οι κοινότητες συνήθως συνέρχονται. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει πιο μόνιμα προβλήματα. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι έντονες καταιγίδες τις οποίες επιδεινώνει και η εισβολή αλμυρού νερού, θέτουν υπαρξιακές απειλές σε ορισμένες νησιωτικές χώρες. Το 2017, όταν ο τυφώνας Irma έπληξε την Μπαρμπούντα, ολόκληρος ο πληθυσμός αυτού του νησιού της Καραϊβικής -περίπου 1.800 άνθρωποι- έπρεπε να εκκενωθεί. Το Κιριμπάτι, μια συστάδα νησιών στον Ειρηνικό, τα περισσότερα από τα οποία υψώνονται μόλις λίγα μέτρα πάνω από την στάθμη της θάλασσας, αγόρασε γη στα γειτονικά Φίτζι ως έσχατη λύση απέναντι στις ανερχόμενες θάλασσες.
Ακόμη και καθώς μερικές χώρες κατακλύζονται από ύδατα, άλλες υποφέρουν από την έλλειψή τους. Τα τελευταία χρόνια, οι ξηρασίες τόσο στο Κέρας της Αφρικής όσο και στις νότιες χώρες της ηπείρου έχουν θέσει εκατομμύρια ανθρώπους σε κίνδυνο δίψας ή πείνας. Το 2011, η Σομαλία, που έχει ήδη καταστραφεί από δεκαετίες πολέμου, γνώρισε ξηρασία και επακόλουθο λιμό που οδήγησε σε 260.000 θανάτους. Νωρίτερα φέτος, το Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, μια πόλη περίπου τεσσάρων εκατομμυρίων ανθρώπων, κατάφερε να αποφύγει την εξάντληση του νερού μόνο μέσω ηρωικών μέτρων εξοικονόμησης. Οι κλιματικές αλλαγές, λόγω των αυξανόμενων θερμοκρασιών και των μεταβολών των μοτίβων των βροχοπτώσεων, θα υποβάλλουν ορισμένες περιοχές σε ανεπαρκείς και αντικανονικές βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα αποτυχίες σε συγκομιδές και την ανεπαρκή παροχή νερού για ανθρώπινες ανάγκες.
Από το 1945, αν και μερικά κράτη έχουν διχαστεί ή αποτύχει με άλλο τρόπο, ελάχιστα έχουν εξαφανιστεί. Τον επόμενο αιώνα, η κλιματική αλλαγή μπορεί να καταστήσει τους θανάτους κρατών ένα οικείο φαινόμενο, καθώς η εισβολή αλμυρού νερού και οι καταιγίδες θα κάνουν ορισμένες νησιωτικές χώρες ακατοίκητες. Αν και τα περισσότερα νησιά που απειλούνται από την κλιματική αλλαγή έχουν μικρούς πληθυσμούς, η διαταραχή δεν θα περιοριστεί. Ακόμη και σε άλλες χώρες, η φθίνουσα γεωργική παραγωγικότητα και άλλοι κλιματικοί κίνδυνοι θα αναγκάσουν τους ανθρώπους να μετακινηθούν από την ύπαιθρο στις πόλεις ή ακόμη και πέρα από τα σύνορα. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι θα πρέπει να μετεγκατασταθούν. Για εκείνους που διασχίζουν σύνορα, θα παραμείνουν μόνιμα και θα γίνουν πολίτες των χωρών που τους υποδέχονται; Οι κυβερνήσεις που αποκτούν έδαφος σε άλλες χώρες θα κερδίζουν κυριαρχία στην χώρα αυτή; Η Νέα Ζηλανδία έλαβε προσωρινά μέτρα για την δημιουργία μιας νέας κατηγορίας βίζα για μικρό αριθμό κλιματικών προσφύγων από τα νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού, αλλά δεν υπάρχουν διεθνείς κανόνες που να διέπουν εκείνους που αναγκάζονται να φύγουν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ο επείγων χαρακτήρας αυτών των ερωτημάτων μόνο θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια.
Εκτός από την δημιουργία νέων κρίσεων, οι κλιματικοί παράγοντες θα επιδεινώσουν τις υπάρχουσες. Περίπου 800.000 μέλη της μειονοτικής ομάδας των Rohingya στη Μιανμάρ έχουν καταφύγει στο Μπαγκλαντές, έχοντας εκδιωχθεί λόγω εθνοκάθαρσης. Πολλά από τα στρατόπεδα προσφύγων όπου κατοικούν σήμερα, βρίσκονται σε περιοχές επιρρεπείς σε ξαφνικές πλημμύρες κατά την διάρκεια των μουσώνων. Για να χειροτερέψουν τα πράγματα, μεγάλο μέρος της γης που περιβάλλει τα στρατόπεδα έχει αποψιλωθεί από την δασική κάλυψη, αφήνοντας τέντες και καλύβες ευάλωτες στο να παρασυρθούν [από τα νερά]. Παρόλο που ο κόσμος τα έχει καταφέρει πολύ καλύτερα στο να αποτρέπει την απώλεια ζωής από έκτακτες καιρικές συνθήκες, η κλιματική αλλαγή θα δοκιμάσει τα συστήματα ανθρωπιστικής αντίδρασης –και αντίδρασης στις καταστροφές-, τα οποία είναι ήδη κουρασμένα από τις φαινομενικά ατελείωτες συγκρούσεις στην Σομαλία, το Νότιο Σουδάν, την Συρία και την Υεμένη.
ΚΛΙΜΑΤΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
Η αλλαγή του κλίματος θα καταστήσει τις διεθνείς εντάσεις πιο έντονες. Οι αναλυτές έχουν περιοδικά προειδοποιήσει για τους επικείμενους πολέμους του νερού, αλλά μέχρι στιγμής οι χώρες έχουν κατορθώσει να επεξεργαστούν τις περισσότερες διαφωνίες ειρηνικά. Η Ινδία και το Πακιστάν, για παράδειγμα, αντλούν πολύ νερό από τον Ινδό ποταμό, ο οποίος διασχίζει διαμφισβητούμενη επικράτεια. Αλλά παρόλο που οι δύο χώρες έχουν πολεμήσει πολλούς πολέμους μεταξύ τους, ποτέ δεν έφτασαν να χτυπηθούν για την κατανομή των υδάτων, χάρη στην Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού του 1960, η οποία παρέχει έναν μηχανισμό για την από κοινού διαχείριση του ποταμού. Ωστόσο, η αυξημένη ζήτηση και η αυξανόμενη σπανιότητα [των υδάτων] έχουν προκαλέσει εντάσεις στον Ινδό [ποταμό]. Οι προσπάθειες της Ινδίας να δημιουργήσει φράγματα στην ανάντη έχουν αμφισβητηθεί από το Πακιστάν και το 2016, εν μέσω πολιτικών εντάσεων, ο πρωθυπουργός της Ινδίας, Narendra Modi, ανέστειλε προσωρινά την συμμετοχή της Ινδίας σε κοινές συναντήσεις για την διαχείριση του ποταμού. Η ειρηνική συνεργασία θα είναι πιο δύσκολη στο μέλλον.
Οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ άλλων χωρών που μοιράζονται λεκάνες απορροής ποταμών είναι ακόμη πιο εύθραυστες. Πολλές χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας συνεργάζονται για τον ποταμό Μεκόνγκ μέσω της Επιτροπής Ποταμού Μεκόνγκ, αλλά η Κίνα, η μεγαλύτερη από τις έξι χώρες μέσα στις οποίες ρέει ο ποταμός και από όπου πηγάζει το ποτάμι, δεν είναι μέλος. Η κινεζική κυβέρνηση και άλλες χώρες στην ανάντη έχουν κατασκευάσει φράγματα στον Μεκόνγκ που απειλούν να στερήσουν τα μέσα διαβίωσης από τις αλιευτικές και αγροτικές κοινότητες στο Βιετνάμ και σε άλλες χώρες στην κατάντη. Ο ανταγωνισμός για την ροή του ποταμού έχει μόνο χειροτερεύσει καθώς οι ξηρασίες στην περιοχή έχουν γίνει συχνότερες.
Παρόμοιες δυναμικές αναπτύσσονται στον Νείλο. Η Αιθιοπία κατασκευάζει ένα τεράστιο φράγμα στο ποτάμι για άρδευση και για παραγωγή ενέργειας, μια κίνηση που θα μειώσει την ροή του ποταμού στην Αίγυπτο και το Σουδάν. Μέχρι τώρα, η Αίγυπτος απολάμβανε δυσανάλογα δικαιώματα στον Νείλο (μια αποικιοκρατική κληρονομιά), αλλά αυτό πρόκειται να τερματιστεί, απαιτώντας λεπτές διαπραγματεύσεις για την κατανομή των υδάτων και πόσο γρήγορα η Αιθιοπία θα γεμίσει τον ταμιευτήρα πίσω από το φράγμα.
Η βία είναι μακράν του να είναι αναπόφευκτη, αλλά οι εντάσεις για τα ύδατα εντός και μεταξύ των χωρών θα δημιουργήσουν νέα σημεία ανάφλεξης σε περιοχές όπου άλλοι πόροι είναι σπάνιοι και οι θεσμικές προστασίες είναι αδύναμες ή λείπουν.
Οι τρόποι με τους οποίους οι χώρες ανταποκρίνονται στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται μερικές φορές να αποδειχθούν πιο επακόλουθοι από τις ίδιες τις επιπτώσεις. Το 2010, για παράδειγμα, μετά από μια ξηρασία που κατέστρεψε περίπου το ένα πέμπτο της συγκομιδής σιταριού της Ρωσίας, η ρωσική κυβέρνηση απαγόρευσε τις εξαγωγές σιτηρών. Αυτή η κίνηση, μαζί με την πτώση της παραγωγής στην Αργεντινή και την Αυστραλία, που επηρεάστηκαν επίσης από την ξηρασία, προκάλεσαν την άνοδο των παγκόσμιων τιμών σιτηρών. Αυτές οι αυξήσεις των τιμών μπορεί να έχουν βοηθήσει στην αποσταθεροποίηση ορισμένων ήδη ευάλωτων χωρών. Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, ο ετήσιος πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων άγγιξε το 19% στις αρχές του 2011, τροφοδοτώντας τις διαδηλώσεις που ανέτρεψαν τον πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ.
Οι κρατικές απαντήσεις σε άλλα κλιματικά φαινόμενα έχουν επίσης αυξήσει τις εντάσεις. Το λιώσιμο των θαλάσσιων πάγων στην Αρκτική έχει ανοίξει νέους διαύλους για τη ναυτιλία και [νέα] πεδία για την εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα ο Καναδάς, η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα έθνη της Αρκτικής να φιλονικούν σχετικά με τα δικαιώματα για τον έλεγχο αυτών των νέων πόρων.
Επιπλέον, η ώθηση για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, αν και ευπρόσδεκτη, θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε ανταγωνισμό. Καθώς η ζήτηση για καθαρή ενέργεια αυξάνεται, οι χώρες θα λογομαχούν για τις επιδοτήσεις και τους δασμούς, καθώς η κάθε μια προσπαθεί να ενισχύσει την θέση της στη νέα πράσινη οικονομία. Οι επιθετικές επιδοτήσεις της Κίνας στην βιομηχανία ηλιακής ενέργειας προκάλεσαν μια αντίδραση από τους κατασκευαστές ηλιακών συλλεκτών σε άλλες χώρες, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να επιβάλλουν δασμούς το 2017 και την Ινδία να εξετάζει κάτι παρόμοιο.
Καθώς οι φόβοι για το κλίμα εντείνονται, οι συζητήσεις μεταξύ των χωρών θα γίνουν πιο οξείες και πιο κατηγορηματικές. Δεδομένου ότι η κατασκευή των μπαταριών που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα απαιτεί σπάνια ορυκτά, όπως το κοβάλτιο, το λίθιο και το νικέλιο, τα οποία βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό σε περιοχές που ταλανίζονται από συγκρούσεις όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η άνοδος των οχημάτων που κινούνται με μπαταρίες θα μπορούσε να προκαλέσει έναν επικίνδυνο καινούργιο ανταγωνισμό για πόρους. Αν και οι κατασκευαστές θα καινοτομούν για να μειώσουν την εξάρτησή τους από τέτοια ορυκτά, οι πιέσεις αυτές θα γίνουν πιο συνήθεις καθώς προχωρά η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Για παράδειγμα, οι εταιρείες και οι χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα, θα αντισταθούν στην πίεση για να τα κρατήσουν στο έδαφος.
Κονγκολέζος έμπορος ορυκτών παρουσιάζει ημιπολύτιμες πέτρες από τουρμαλίνη, πολλές από τις οποίες καταλήγουν σε φορητούς υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα και κοσμήματα σε όλο τον κόσμο, στο ανατολικό Κονγκό, στις 24 Ιουλίου 2010. KATRINA MANSON / REUTERS
Υπάρχουν μυριάδες δυνητικά αμφισβητούμενες πολιτικές που οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν ως απάντηση στις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες. Η απαγόρευση των εξαγωγών νέων σπάνιων πόρων, η απόκτηση γης στο εξωτερικό, η εντολή για την χρήση βιοκαυσίμων, η θέσπιση κανόνων για την προστασία των δασών και χίλιες άλλες επιλογές θα δημιουργήσουν όλες νικητές και ηττημένους και θα προκαλέσουν εσωτερικές και διεθνείς εντάσεις. Καθώς αυξάνονται οι φόβοι για μια αφηνιασμένη κλιματική αλλαγή, οι κυβερνήσεις θα μπουν όλο και περισσότερο στον πειρασμό να προβούν σε δραστικά μονομερή βήματα, όπως η γεωμηχανική, τα οποία θα μπορούσαν να αποδειχθούν εξαιρετικά αποσταθεροποιητικά.
ΤΟ ΚΑΥΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Αυτά τα τρομακτικά σενάρια δεν είναι αναπόφευκτα, αλλά πολλά εξαρτώνται από το εάν και πώς οι χώρες θα συγκλίνουν για να περιορίσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και να αποτρέψουν τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Πέρυσι, όταν ο Αμερικανός πρόεδρος, Donald Trump, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να αποσύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες από την συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα [4], πολλές άλλες χώρες όπως η Κίνα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ινδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, απάντησαν διπλασιάζοντας την υποστήριξή τους [5] στην συμφωνία. Ο Γάλλος πρόεδρος, Emmanuel Macron, φιλοξένησε μια διεθνή συνάντηση για την κλιματική αλλαγή τον Δεκέμβριο του 2017 και μάλιστα ίδρυσε ένα ταμείο για την προσέλκυση στην Γαλλία κορυφαίων επιστημόνων του κλίματος, ειδικά εκείνων από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι κλιματικές αλλαγές θα παραμείνουν ένα σημαντικό ζήτημα για τους πολιτικούς στις περισσότερες χώρες, καθώς οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αναμένουν δράση από τους ηγέτες τους. Ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να είναι επίσημα στην συμφωνία του Παρισιού˙ η απόσυρσή τους θα αρχίσει να ισχύει την επόμενη μέρα μετά τις επόμενες προεδρικές εκλογές το 2020. Αν ο Trump δεν επανεκλεγεί, ο επόμενος πρόεδρος θα μπορούσε να βάλει την χώρα ξανά μέσα [στην συμφωνία].
Επιπλέον, ακόμη και όταν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ απομακρύνθηκε από την διεθνή ηγεσία για το κλίμα και άρχισε να αναδιπλώνει την εγχώρια πολιτική για το κλίμα της εποχής του Ομπάμα, οι Αμερικανοί [πολιτειακοί] κυβερνήτες, οι δήμαρχοι και οι διευθύνοντες σύμβουλοι [των επιχειρήσεων] παρέμειναν αφοσιωμένοι στην δράση για το κλίμα. Πέρυσι, ο πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης, Michael Bloomberg, δημιούργησε τον συνασπισμό «We Are Still In», ο οποίος περιλαμβάνει τώρα 2.700 ηγέτες σε ολόκληρη την χώρα, οι οποίοι έχουν δεσμευτεί να αναλάβουν δράση για την κλιματική αλλαγή που θα μπορούσε, αν εκπληρωθεί, να πετύχει το 60% του αρχικού στόχου των ΗΠΑ για τη μείωση εκπομπών που προβλέπει η συμφωνία του Παρισιού.
Ο συνασπισμός περιλαμβάνει τον κυβερνήτη της Καλιφόρνιας, Τζέρι Μπράουν, του οποίου η πολιτεία καυχάται ότι αποτελεί την πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως. Τον Σεπτέμβριο, για να δημιουργηθεί δυναμική για δράση πριν από τις επόμενες χειμερινές διαπραγματεύσεις για το κλίμα στην Πολωνία, ο Brown έχει προγραμματιστεί να φιλοξενήσει την Σύνοδο Κορυφής για το Παγκόσμιο Κλίμα στο Σαν Φρανσίσκο. Αυτό θα είναι ένα αξιόλογο θέαμα: Ένας νυν κυβερνήτης που εκτελεί την δική του παγκόσμια διπλωματία ανεξάρτητα από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Η συμβολή της Καλιφόρνιας δεν τελειώνει εκεί. Κορυφαίες εταιρείες τεχνολογίας που εδρεύουν στην Καλιφόρνια, όπως η Google, είναι επίσης μέρος του συνασπισμού. Έχουν θέσει φιλόδοξους εσωτερικούς στόχους για την ανανεώσιμη ενέργεια [6] που καλύπτουν το σύνολο των δραστηριοτήτων τους. Δεδομένου του τεράστιου μεγέθους τους και των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, οι εταιρείες αυτές έχουν τεράστια δυνητική επίδραση.
Ακόμη και ενώ οι ηγέτες έχουν επενδύσει χρόνο και ενέργεια σε διεθνείς συμφωνίες μεταξύ των χωρών, έχουν δημιουργήσει παράλληλες, λιγότερο επιδεικτικές, αλλά όχι λιγότερο σημαντικές διαδικασίες για να ενθαρρύνουν την δράση. Επειδή η κλιματική αλλαγή περιλαμβάνει ένα πλήθος προβλημάτων στον τομέα των μεταφορών, της ενέργειας, των κατασκευών, της γεωργίας και άλλων τομέων, ο πειραματισμός επιτρέπει σε διαφορετικούς χώρους να αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα διαφορετικά προβλήματα -τις συνέπειες για την ασφάλεια στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, τις επιδοτήσεις στα ορυκτά καύσιμα στο G-20, τα αέρια βραχείας διάρκειας ζωής όπως οι υδροφθοράνθρακες μέσω του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, και η αποψίλωση των δασών μέσω προσπαθειών όπως η Διακήρυξη της Νέας Υόρκης για τα Δάση (New York Declaration on Forests), για παράδειγμα. Αυτή η συλλογή προσπαθειών ίσως να είναι πιο μπερδεμένη από όσο η συγκέντρωση των πάντων μέσω μιας παγκόσμιας συμφωνίας, αλλά το να αποφευχθεί ένα μόνο σημείο αποτυχίας και το να επιτραπεί σε διαφορετικές ομάδες και συμφωνίες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα για τα οποία είναι καλύτερα προσαρμοσμένες να τα διορθώσουν, ίσως να παράξει πιο σταθερά αποτελέσματα.
Οι άνθρωποι έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά προσαρμόσιμοι, αλλά οι συλλογικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις πόλεις, στην παραγωγή τροφίμων και στην παροχή νερού αποτελούν μια τεράστια πρόκληση για τον πλανήτη. Η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αποτελέσουν κεντρικό στοιχείο της παγκόσμιας αντίδρασης. Μαζί, οι δύο χώρες ευθύνονται για περισσότερο από το 40% των παγκόσμιων εκπομπών˙ η Κίνα μόνη της αντιπροσωπεύει το 28%.
Κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων στο Παρίσι, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, επένδυσε τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο για να καταλήξει σε μια διμερή συμφωνία με την Κίνα. Η αποχώρηση της διοίκησης Trump από την δράση για το κλίμα αυξάνει την πίεση στην Κίνα τόσο για την αντιμετώπιση των εκπομπών της εγχωρίως, όσο και για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ενεργειών της στο εξωτερικό μέσω της πρωτοβουλίας Belt and Road Initiative (BRI) και της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων για τις Υποδομές (Asian Infrastructure Investment Bank, ΑΙΙΒ).
Οι σχέσεις μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών έχουν ξινίσει πρόσφατα, αλλά οι χώρες πρέπει να συνεργαστούν, καθώς ο κόσμος θα απειληθεί από μια συνολική αντιπαλότητα μεταξύ τους. Θα χρειαστεί να οικοδομήσουν ένα σύστημα που να επιτρέπει τον διαχωρισμό των θεμάτων, όπου θα μπορούν να μάχονται για την περιφερειακή ασφάλεια στην Ασία, για παράδειγμα, αλλά θα εξακολουθούν να συνεργάζονται σε θέματα όπου η μοίρα τους συνδέεται, όπως η κλιματική αλλαγή και οι πανδημίες.
Ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι μέσω ενός συστήματος που να αναγνωρίζει την διάχυση της ισχύος. Σε κάποιο βαθμό, αυτή η διάχυση βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες εκχωρούν τον ηγεμονικό έλεγχο σε έναν αυξανόμενα πολυπολικό κόσμο, στον οποίο αναμένονται περισσότερα από μια αναδυόμενη Κίνα. Αλλά η διαδικασία θα πρέπει να προχωρήσει πολύ περισσότερο. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να συντονιστούν με τις υποεθνικές μονάδες, τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και τα πολύ πλούσια άτομα. Όσον αφορά την κλιματική αλλαγή και πολλά άλλα προβλήματα, οι παράγοντες αυτοί είναι πολύ πιο ικανοί από τις κυβερνήσεις να αλλάξουν τα πράγματα σε τοπικό επίπεδο. Η δημιουργία μιας τάξης κατάλληλης για τον σκοπό αυτόν, δεν θα είναι εύκολη. Αλλά ο εκκολαπτόμενος συνδυασμός των διεθνών συμφωνιών και των δικτύων οργανισμών και ανθρώπων αφοσιωμένων στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία να αποφευχθεί η κατακλυσμιαία κλιματική αλλαγή.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2018-02-08/two-degree-delu…
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-04-21/climate-catastrophe-c…
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-12-20/trouble…
[4] https://www.foreignaffairs.com/ask-the-experts/2017-08-14/trumps-paris-w…
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-05-22/paris-isnt-burning
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2012-04-20/tough-love-renewable-…
Ο JOSHUA BUSBY είναι αναπληρωτής καθηγητής Δημοσίων Υποθέσεων του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν.