Μπορεί το τσάι να θεωρείται ως η κατ’ εξοχήν βρετανική συνήθεια -αυτό που κάνει τους Άγγλους… Άγγλους- η ιστορία ωστόσο, είναι μάλλον διαφορετική.
Γιατί στην πραγματικότητα, το στοιχείο που μοιάζει τόσο βαθιά ριζωμένο και ως εκ τούτου άρρηκτα συνδεδεμένο με τη βρετανική κουλτούρα -και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται αυτήν ο υπόλοιπος κόσμος- ξεκίνησε από μία Πορτογαλίδα.
Η Δύση οφείλει το τσάι στην Κίνα, αλλά η Βρετανία οφείλει τη δημοφιλία του και το τελετουργικό της απογευματινής ώρας του τσαγιού, στην Αικατερίνη της Μπραγκάνζα, κόρη του Πορτογάλου βασιλιά, Ιωάννη του IV (1604-1656), ο οποίος πέραν των πολέμων (για τις ολλανδικές καταπατήσεις των πορτογαλικών αποικιών), υπήρξε προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών και ιδρυτής της βιβλιοθήκης της Λισσαβόνας, της μεγαλύτερης στον κόσμο την εποχή εκείνη.
Η ιστορία γυρίζει πίσω, στα 1662, όταν η Αικατερίνη ενώνεται με τα δεσμά του γάμου με τον Κάρολο τον Β της Αγγλίας -τον βασιλιά που συνδέθηκε με την παλινόρθωση της μοναρχίας.
Το deal έκλεισε χάρη σε μία τεράστια προίκα, που περιελάμβανε χρήμα, χρυσό, μπαχαρικά και τα προσοδοφόρα λιμάνια της Ταγγέρης και της Βομβάης. Κάπως έτσι η Αικατερίνη στέφθηκε βασίλισσα της Αγγλίας, της Σκωτίας και της Ιρλανδίας.
Όταν η νεαρή μετακόμισε στον βορρά για να εγκατασταθεί στο βρετανικό παλάτι, ανάμεσα στις πολυάριθμες αποσκευές της ήταν -ως μέρος της προίκας της- και μεγάλες ποσότητες από φύλλα τσαγιού.
Μάλιστα, ο θρύλος λέει ότι τα κιβώτια έφεραν την επιγραφή «Transporte de Ervas Aromaticas» μεταφορά αρωματικών βοτάνων, αλλιώς «Τ.Ε.Α.».
Πιθανώς, αυτό δεν είναι αλήθεια (οι γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι η ετυμολογία της λέξης «τσάι» έχει τις ρίζες της στη μεταγραφή ενός κινέζικου χαρακτήρα), αλλά το σίγουρο είναι ότι το τσάι ήταν δημοφιλές στην αριστοκρατία της Πορτογαλίας, χάρη στην απευθείας εμπορική σύνδεση με την Κίνα μέσω της πορτογαλικής αποικίας στο Μακάο, ήδη από τα μέσα του 1500.
Όταν η Αικατερίνη έφτασε στην Αγγλία το τσάι καταναλωνόταν μόνο ως φάρμακο, καθώς θεωρούνταν αναζωογονητικό για το σώμα και ειδικά για τη σπλήνα. Αλλά, από τη στιγμή που η νεαρή βασίλισσα το ενέταξε στην καθημερινή ρουτίνα της, έπαψε να είναι ένα απλό τονωτικό και έγινε αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής ζωής.
Όπως ήταν φυσικό «όταν η Αικατερίνη παντρεύτηκε τον Κάρολο βρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής. Όλα, από τα ενδύματα μέχρι τα έπιπλα της, ήταν στην Αυλή θέμα συζήτησης. Το γεγονός ότι έπαιρνε τακτικά το τσάι της ενθάρρυνε την κατανάλωση του από το περιβάλλον της. Οι κυρίες έσπευδαν να τη μιμηθούν προκειμένου να ενταχθούν στον κύκλο της» λέει στο BBC, η Sarah-Beth Watkins, συγγραφέας του βιβλίου «Catherine of Braganza: Charles II’s Restoration Queen».
Για τη μόδα του τσαγιού που καλλιέργησε η βασίλισσα έγραψε στίχους ακόμη και ο φημισμένος -την εποχή εκείνη- ποιητής Edmund Waller.
Εν ολίγοις, το τσάι υπήρχε στη Βρετανία πριν από την άφιξη της Αικατερίνης (τουλάχιστον έξι χρόνια νωρίτερα, σύμφωνα με τις πηγές), αλλά δεν ήταν δημοφιλές.
Επιπλέον, ήταν εξαιρετικά ακριβό, οπότε οι Άγγλοι έπιναν καφέ.
Γιατί ήταν ακριβό; Οι λόγοι είναι τρεις: Πρώτον, η Αγγλία δεν είχε απευθείας εμπορικές σχέσεις με την Κίνα, δεύτερον, το τσάι από την Ινδία δεν είχε ακόμη διαδοθεί και τρίτον, οι μικρές ποσότητες που εισάγονταν από τους Ολλανδούς είχαν πολύ υψηλή φορολογία.
Μία λίβρα τσαγιού κόστιζε όσα έβγαζε ένας εργάτης σε έναν χρόνο. Μόνο η ελίτ μπορούσε να αγοράσει τσάι, εξού και το αφέψημα συνδέθηκε με τις συνήθειες των κυριών της βασιλικής αυλής. Μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα, η βρετανική αριστοκρατία έπινε τσάι.
Όσο για το τελετουργικό, ούτε αυτό επινοήθηκε από τους Βρετανούς. Μέχρι που το έφεραν οι Ολλανδοί στην Αγγλία το τσάι ήταν άγνωστο.
Οι Άγγλοι απλά αντέγραψαν τους Κινέζους. Για την ακρίβεια, έφεραν από την Κίνα μέσω Πορτογαλίας όλα τα συμπαρομαρτούντα: Τα μικροσκοπικά κινέζικα πορσελάνινα ποτηράκια, τα πιατάκια, τα μικρά τσαγιερά κλπ κλπ.
Η Πορτογαλία ήταν μία από τις διαδρομές που ακολούθησε η πορσελάνη για να φτάσει από την Κίνα στην Ευρώπη. «Η υψηλή αισθητική των αντικειμένων αυτών ήταν ένας από τους λόγους που έκανε τη διαδικασία, το τελετουργικό του τσαγιού τόσο ελκυστικό. Ήταν το τελευταίο iphone της εποχής» λέει ο Markman Ellis, καθηγητής στο Τμήμα Μελετών 18ου αιώνα στο University of London.
Το πιθανότερο είναι ότι, τα πορσελάνινα σερβίτσια -εξίσου πανάκριβα με το τσάι- έφτασαν στην Αγγλία ως μέρος της προίκας της Αικατερίνης. Τα σκεύη των φτωχών Βρετανών ήταν πήλινα. Μόνο με το πέρασμα του χρόνου το τσάι διαπέρασε όλα τα οικονομικά στρώματα της Αγγλίας.
Το ενδιαφέρον είναι ότι, παρότι και στην Πορτογαλία επιχειρείται αναβίωση του tea time -τουλάχιστον σε τουριστικά σημεία που απευθύνονται σε εύπορους τουρίστες- η συμβολή της Αικατερίνης στη βρετανική κουλτούρα παραμένει άγνωστη ακόμη και στην ίδια της την πατρίδα.