Ο Ναζισμός ή Εθνικοσοσιαλισμός (NAtionalsoZIalismus στα Γερμανικά) ήταν μια ιδεολογία που δημιουργήθηκε και ασκούνταν από το Ναζιστικό Κόμμα και τη Ναζιστική Γερμανία. Αν και οι ρίζες του ιδεολογικά βρίσκονται πίσω στον 19ο αιώνα, εξελίχθηκε μετά τη δεκαετία του ’20, ενώ εφαρμόστηκε από το 1933 με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και μέχρι το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για μια μοναδική εκδοχή του φασισμού που ενσωματώνει τον βιολογικό ρατσισμό και τον αντισημιτισμό. Ιδρύθηκε από στοιχεία του ακροδεξιού γερμανικού εθνικιστικού κινήματος και αντικομουνιστικές παραστρατιωτικές ομάδες που δημιουργήθηκαν μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γερμανία κατά των κομμουνιστικών επαναστατών
Η ιδεολογία του ναζισμού αναπτύχθηκε πρώτη φορά από τον Anton Drexler και αργότερα από τον Χίτλερ ως μέσο για να απομακρυνθεί η εργατική τάξη από τον κομμουνισμό. Αρχικά, η πολιτική στρατηγική του ναζισμού επικεντρώθηκε ενάντια στις μεγάλες επιχειρήσεις, στην αστική και καπιταλιστική ιδεολογία, αρχές που κατά τη δεκαετία του ’30 υποβαθμίστηκαν με σκοπό οι Ναζί να κερδίσουν την υποστήριξη των βιομηχάνων. Από τότε, το επίκεντρο της ιδεολογίας μετατοπίστηκε σε αντισημιτικά και αντιμαρξιστικά θέματα, προωθώντας τη πολιτική βία, τον μιλιταρισμό και τον πόλεμο. Οι Ναζί χρησιμοποίησαν την παραστρατιωτική τους οργάνωση Sturmabteilung, κάνοντας επιθέσεις στους αντιπάλους τους, ιδιαίτερα στους κομμουνιστές, στους Εβραίους και στους σοσιαλδημοκράτες. Ο Χίτλερ και οι Ναζί ανοιχτά προώθησαν τον επεκτατισμό στην Ανατολική Ευρώπη προβάλλοντάς τον ως δημιουργία ζωτικού χώρου για Γερμανούς αποίκους που θα δημιουργούσαν ένα μεγαλύτερο Γερμανικό έθνος
Ιδεολογικά, ο Ναζισμός υποστήριζε την υπεροχή της Άριας φυλής έναντι όλων των υπόλοιπων φυλών. Θεώρησαν πως η πρόοδος της ανθρωπότητας ήταν άρρηκτα εξαρτημένη από την Άρια φυλή και πίστευαν οτι αυτή θα διατηρούσε την κυριαρχία της μόνο εάν διατηρούσε τη καθαρότητά της. Υποστήριζαν πως οι Εβραίοι ήταν η μεγαλύτερη απειλή της Άριας φυλής, μια παρασιτική φυλή που συνδέονταν με διάφορες ιδεολογίες προκειμένου να εξασφαλίσει τη διαιώνισή της, όπως ο καπιταλισμός, ο διαφωτισμός, η εκβιομηχάνιση, ο φιλελευθερισμός, ο μαρξισμός, η δημοκρατία και ο συνδικαλισμός. Εκτός από τους Εβραίους, αυτή τη καθαρότητα της φυλής απειλούσαν οι Ρομά, οι σωματικά ή διανοητικά ανάπηροι, οι ομοφυλόφιλοι, οι μαύροι και γενικά οποιαδήποτε μειονότητα ή κοινωνική ομάδα με ιδιαιτερότητες
Κατά επέκταση, η ίδια ιδεολογία εφαρμόζονταν και στα οικονομικά θέματα. Ο Χίτλερ υποστήριζε την άνευ όρων ισότητα στις ευκαιρίες, ισότητα ενώπιον του νόμου και πλήρη νομικά δικαιώματα για όλους τους άνδρες της Άριας φυλής στη Γερμανία ως βασική αρχή του γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού. Σκόπιμα απέκλεισε από αυτές τις αρχές όσους θεωρούσε κατώτερους και απέρριψε την ιδέα της καθολικής ανθρώπινης ισότητας
Τα κύρια στοιχεία του ναζισμού έχουν κριθεί ως καθαρά ακροδεξιά. Ο Χίτλερ ως κύριος ακόλουθος του ναζισμού στο βιβλίο του Ο Αγών μου επιτέθηκε τόσο στην αριστερή πολιτική της χώρας όσο και τη δεξιά, κατηγορώντας τους αριστερούς για πράξη προδοσίας εναντίον της Γερμανίας όταν αυτοί υπέγραψαν τη Συνθήκη των Βερσαλλιών και τους δεξιούς για δειλία καθώς δέχτηκαν τον αφοπλισμό της χώρας ως όρο των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν επίσης αντίθετος στην ιδέα της δημοκρατίας, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την τυπική πτώση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης μετά την άνοδό του στην εξουσία
Kρίσεις για τον ναζισμό
“O Nαζισμός είναι ένα φαινόμενο που δύσκολα φαίνεται ότι μπορεί να υπαχθεί σε ορθολογική ανάλυση. Mε ηγέτη που μιλούσε σε τόνους Aποκάλυψης για παγκόσμια εξουσία ή καταστροφή και για καθεστώς στηριγμένο σε μια εντελώς αποκρουστική ιδεολογία φυλετικού μίσους, μία από τις πολιτιστικά και οικονομικά πιο προηγμένες χώρες της Eυρώπης […], εξαπέλυσε ένα παγκόσμιο παρανάλωμα που φόνευσε 50 εκατομμύρια άτομα περίπου και διέπραξε αγριότητες – που κορυφώθηκαν στη μηχανοποιημένη μαζική δολοφονία εκατομμυρίων Eβραίων – τέτοιας φύσης και κλίμακας, που δεν το χωρά η φαντασία. Aντιμέτωπες με το Αουσβιτς, οι ερμηνευτικές ικανότητες του ιστορικού φαίνονται πράγματι μηδαμινές”.
Eric Hobsbawm, H Eποχή των Ακρων, Aθήνα 1999, σελ. 145.
(Aπόσπασμα από το βιβλίο του I. Kershaw, The Nazi Dictatorship: Perspective of Interpretation, Λονδίνο 1993, σελ. 3-4).
“Eπιχειρώντας σήμερα μια αναδρομή στο ναζιστικό καθεστώς υπό τον Xίτλερ, ίσως φαίνεται δύσκολο να κατανοήσουμε, γιατί ακολούθησαν τόσοι πολλοί τους φασίστες. Ωστόσο, την περίοδο του Μεσοπολέμου πολλοί έβλεπαν τον φασισμό από μια άλλη σκοπιά: στην οικονομία και την πολιτική επικρατούσαν χαοτικές συνθήκες. Tόσο στη Γερμανία όσο και στην Iταλία βρίσκονταν αδύναμες κυβερνήσεις στην εξουσία και ήταν ηχηρή η έκκληση για εμπέδωση της τάξης· αναζητούνταν ηγέτες με ισχυρή θέληση και αποφασιστικότητα για να βάλουν ένα τέλος στο χάος που επικρατούσε.
Oι εργάτες έπρεπε να βρουν δουλειά και οι συνθήκες διαβίωσής τους έπρεπε να βελτιωθούν. Στη Γερμανία και την Iταλία ήταν έντονη η επιθυμία για εθνική ανάταση από τις ταπεινώσεις μετά τον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο· εξίσου ισχυρή ήταν η επιθυμία για εδαφική επέκταση. O επιθετικός εθνικισμός και μια αποτελεσματική, αυταρχική κυβέρνηση εμφανίζονταν σε πολλούς ως η καλύτερη διέξοδος από τη μιζέρια. Oι φασίστες στην Iταλία και οι Nαζί στη Γερμανία ενσάρκωσαν αυτές τις ελπίδες. Mαχόμενοι τους “ξεπεσμένους” φιλελεύθερους, προπάντων όμως τον διεθνή κομμουνισμό και σοσιαλισμό, οι φασίστες μετέδωσαν στην αρχή ένα αίσθημα εθνικής αυτοπεποίθησης και κοινωνικής ασφάλειας. Eπιβλήθηκε η “τάξη”, έστω και αν αυτό έγινε με σκληρό και βάναυσο τρόπο.
O φασισμός (ναζισμός) επιδέχεται διάφορες ερμηνείες, ανάλογα με την ιδεολογική σκοπιά του καθένα: Για τους φασίστες αποτελεί την καλύτερη λύση για να αντιμετωπιστεί μια εθνική κρίση. Aπό τη σκοπιά του φιλελευθερισμού ο φασισμός αποτελεί μια ηθική έκπτωση και επιστροφή στη βαρβαρότητα και τον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Για τους σοσιαλιστές ο φασισμός φανερώνει την κρίση του καπιταλισμού, ορισμένες πλευρές της οποίας προσπαθούν να αντιμετωπίσουν οι φασίστες επιχειρώντας με τη βία και τον αυταρχισμό να ενισχύσουν τους κλονισμένους καπιταλιστικούς θεσμούς.
Σε ένα φασιστικό (εθνικοσοσιαλιστικό) κράτος, η οικονομία και γενικότερα η κοινωνία βρίσκονται, ακόμη και σε περιόδους ειρήνης, σε ένα είδος “εμπόλεμης κατάστασης”. Aπαιτούνται τάξη και πειθαρχία. Kάθε κριτικό πνεύμα που θα μπορούσε να σπείρει αμφιβολίες κατατροπώνεται. Tα προβλήματα “λύνονται” με διαταγές και εκτεταμένη χρήση βίας.”
G. Skirbekk / N. Gilje, Geschichte der Philosophie, τομ. 2, Φρανκφούρτη 1993, σελ. 716 – 717.