Ταξίδι στον χρόνο με τους δωσίλογους ατιμώρητους

(Δωσίλογος = συνεργάτης του εχθρού, προδότης της πατρίδας του)*

Περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας κάνουμε «ταξίδι» στον χρόνο. Γυρίζουμε πίσω, στα σκληρά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, και «ζωντανεύουν» σκληρές εικόνες που αφήσαμε να χαθούν από τη μνήμη…

Οι εξαθλιωμένοι Αθηναίοι αναζητούν φαΐ στα σκουπίδια των Γερμανών, των Ιταλών και -το χειρότερο- των ντόπιων συνεργατών τους, ενώ πολλοί πεθαίνουν σκελετωμένοι από την πείνα στον δρόμο.

Αντίθετα, κάποιοι άλλοι δείχνουν καλοζωισμένοι και διασκεδάζουν παρέα με τους κατακτητές στα καμπαρέ της εποχής ή στα παράνομα καζίνα της Αθήνας. Είναι αυτοί που επέλεξαν να προσφέρουν τις «υπηρεσίες» τους στους ναζί βοηθώντας τους σε συλλήψεις, ανακρίσεις, ακόμα και εκτελέσεις ή αποκομίζοντας κέρδη από τη μαύρη αγορά και άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Είναι οι κάθε είδους δωσίλογοι…

«Οι Ιστορικοί Περίπατοι, η Δημόσια Ιστορία, στοχεύουν να δοθούν ερεθίσματα ώστε ο καθένας να ασχοληθεί και να μελετήσει τη σύγχρονη ιστορία ανατρέχοντας σε έγκυρα, επιστημονικά συγγράμματα και όχι σε αναξιόπιστα κείμενα που αφθονούν στο διαδίκτυο. Αλλωστε αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να καλυφθεί το τεράστιο χάσμα ανάμεσα σε αυτά που ξέρει ο κόσμος και σε αυτά που ξέρουν οι επαγγελματίες ιστορικοί», μας λέει ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη».

Ετσι, με αφορμή την ημέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας, ο κ. Χαραλαμπίδης άρχισε από το 2013 να διοργανώνει κάθε χρόνο έναν θεματικό ιστορικό περίπατο στο κέντρο της Αθήνας, ο οποίος έχει πολύ μεγάλη συμμετοχή κόσμου, που συνδυάζει έναν κυριακάτικο περίπατο με μια «ξενάγηση» σε σημεία με ιστορικές μνήμες από την Κατοχή.

Γι’ αυτό, οι Ιστορικοί Περίπατοι εντάχθηκαν στο πρόγραμμα «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη» και ο φετινός, που πραγματοποιείται την Κυριακή 7 Οκτωβρίου στις 10.30 το πρωί, με σημείο εκκίνησης τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, θα έχει θέμα «Αντίσταση και δωσιλογισμός στην κατεχόμενη Αθήνα».

Οι δωσίλογοι, όπως εξηγεί ο κ. Χαραλαμπίδης, κατανέμονται, ανάλογα με τις πράξεις τους, σε τρεις βασικές κατηγορίες:

1. Πολιτικός δωσιλογισμός, για όσους συμμετείχαν σε κυβερνήσεις, κατείχαν δημόσια αξιώματα κ.λπ.

2. Οικονομικός δωσιλογισμός, στον οποίο εντάσσονταν έμποροι που έκαναν μαύρη αγορά ή επιχειρηματίες, π.χ. εργολάβοι που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον κατακτητή κ.ά.

3. Τα ένοπλα τμήματα (Τάγματα Ασφαλείας κ.ά.) που άρχισαν να δημιουργούνται από τα μέσα του 1943, στο πλαίσιο της συγκρότησης ενός «αντιΕΑΜμικού/ αντικομμουνιστικού μετώπου», και εξυπηρέτησαν αρχικά τους Γερμανούς πολεμώντας μαζί τους εναντίον των ανταρτών του ΕΛΑΣ για να μετεξελιχθούν στον «εθνικό στρατό» για την αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου».

Πιο αναλυτικά, το ποιοι ήταν οι δωσίλογοι καθορίστηκε με τη Συντακτική Πράξη υπ’ αριθμ. 6/ 1945 (ΦΕΚ Α 12/20.1.1945) «περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού», η οποία προέβλεπε στο άρθρο 1 ότι διώκονται και τιμωρούνται ως συνεργάτες του εχθρού:

α) Οσοι διαρκούσης της Ξένης Κατοχής ανέλαβον τον σχηματισμόν Κυβερνήσεως και την προεδρίαν αυτής τη συγκαταθέσει των εχθρών της Πατρίδος.

β) Οσοι διετέλεσαν Υπουργοί ή Υφυπουργοί των κατά την διάρκειαν της Ξένης Κατοχής Κυβερνήσεων διευκολύναντες ούτω το έργον ταύτης.

γ) Οσοι κατέχοντες δημοσίαν θέσιν στρατιωτικήν, διοικητικήν, δικαστικήν ή άλλην εγένοντο συνειδητά όργανα του εχθρού ή ήσκησαν το λειτούργημά των προς διευκόλυνσιν του έργου της Κατοχής, κατά τρόπον πιεστικόν διά τον Λαόν ή οπωσδήποτε διηυκόλυναν το έργον της Κατοχής.

(…) Η διάταξις αύτη ισχύει και διά τα όργανα της αυτοδιοικήσεως, αιρετά ή μη, ως και τους διοικητάς, διευθυντάς και υπαλλήλους Νομικών Προσώπων Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου.

δ) Οσοι ανέλαβον υπηρεσίαν παρά ταις Αρχαίς Κατοχής και ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον Λαόν ή διευκόλυναν το έργον της Κατοχής (σ.σ. ανακριτές, διερμηνείς κ.ά.).

ε) Οσοι εγένοντο συνειδητά όργανα του εχθρού προς διάδοσιν της προπαγάνδας του, εξαίροντες το έργον του κατακτητού ή προκαλούντες την ηττοπάθειαν παρά τω Ελληνικώ Λαώ ή την περιφρόνησιν του Εθνικού ή Συμμαχικού αγώνος. Η ιδιότης του δράστου ως εκδότου, διευθυντού εφημερίδος ή περιοδικού ή δημοσιογράφου αποτελούν ιδιαιτέραν επιβαρυντικήν περίπτωσιν.

στ) Οσοι κατέδωκαν εις τον εχθρόν Ελληνας ή ξένους υπηκόους, εργαζομένους χάριν του Εθνικού ή Συμμαχικού αγώνος ή ενήργησαν διά την ανακάλυψιν ή σύλληψίν των. (…)

ζ) Οσοι προέβησαν εις πράξεις βίας συμπράξει ή μη μετά των οργάνων των Αρχών Κατοχής εις βάρος Ελλήνων ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού. Ιδιαίτερα επιβαρυντική περίπτωσις θεωρείται ο εξωπλισμός του δράστου παρά των Αρχών Κατοχής (σ.σ. π.χ. Τάγματα Ασφαλείας, Ειδική Ασφάλεια κ.ά.).

η) Οσοι παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων ή οργανώσεων, εργαζομένων διά τον Εθνικόν ή Συμμαχικόν αγώνα.

(…)

ια) Οσοι εκμεταλλευθέντες την μετά του εχθρού οικονομικήν αυτών συνεργασίαν προκάλεσαν ζημίας εις τον Ελληνικόν Λαόν ή Ελληνας Πολίτας ή υπεβοήθησαν οπωσδήποτε την πολεμικήν του εχθρού προσπάθειαν ή απεκόμισαν ασυνήθη οικονομικά ωφελήματα.

ιβ) Οσοι κατά την διάρκειαν της εχθρικής Κατοχής συνεργασθέντες μετά του εχθρού ωφελήθησαν οπωσδήποτε ή εζημίωσαν τον συμμαχικόν αγώνα ή Ελληνας πολίτας ή πολίτας Συμμαχικού Κράτους».

Δεν πέρασαν μερικοί μήνες και σε μια από τις τροποποιήσεις (Α.Ν. 332/1945, ΦΕΚ Α 121) που γίνονται στη συγκεκριμένη Συντακτική Πράξη, ορίστηκε ότι εάν δεν κινηθεί αυτεπάγγελτα δίωξη ή δεν υποβληθεί μήνυση εναντίον κάποιου μέχρι τις 20 Ιουλίου 1945 για την περιφέρεια του Εφετείου Αθηνών και μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 1945 για την υπόλοιπη χώρα, τα αδικήματα παραγράφονταν.

Παρά τη βιασύνη για να εξασφαλιστεί η παραγραφή, φαίνεται ότι υποβλήθηκαν, ειδικά στο Εφετείο Αθηνών, πολλές μηνύσεις. Ομως, το αποτέλεσμα ήταν αποκαρδιωτικό.

Οι κατηγορούμενοι, στη συντριπτική πλειονότητα, ούτε καν παραπέμφθηκαν σε δίκη, αφού αθωώθηκαν με βούλευμα!

Οπως διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ελευθερία» (φ. 7.4.1950), η Υπηρεσία Δωσιλόγων του Εφετείου Αθηνών ολοκλήρωσε στις αρχές του 1950 το έργο της και διαλύθηκε.

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα:

Ασκήθηκαν 6.442 μηνύσεις και έγιναν δικογραφίες για 25.000 κατηγορούμενους. Επί αυτών των δικογραφιών, εκδόθηκαν 3.215 βουλεύματα, από τα οποία παραπεμπτικά ήταν μόνο τα 341.

Από το σύνολο δε των κατηγορούμενων, οι καταδικασθέντες δωσίλογοι ήταν μόλις 350! Απ’ αυτούς οι περισσότεροι φυγοδικούσαν…

Αλλωστε οι περισσότεροι αξιωματικοί και πολλοί άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας είχαν συγκροτήσει νωρίτερα τον «εθνικό στρατό», ενώ στη μεταπολεμική Ελλάδα είχαν αρχίσει να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο πολλοί από τους πολιτικούς δωσίλογους αλλά και τους πλουτίσαντες από τον οικονομικό δωσιλογισμό. Ηταν δυνατό να καταδικαστούν;

*«Σύγχρονον Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης», ΟΕΕ Ατλας, Αθήνα 1961