«Η φωτογραφία εκπληρώνει σήμερα μια “υψηλή” αποστολή, την οποία κάθε Γερμανός θα πρέπει να υπηρετεί αγοράζοντας μια φωτογραφική μηχανή», έλεγε ο Γιόζεφ Γκέμπελς το 1933, προτρέποντας τους συμπατριώτες του να απαθανατίζουν στιγμιότυπα από την «ευτυχισμένη ζωή» υπό το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς. Εχοντας αντιληφθεί πολύ νωρίς τη σημασία της εικόνας ως εργαλείου μετάδοσης ιδεών, ήξερε ότι ο έλεγχός της θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά για τη διάδοση των αρχών του Γ΄ Ράιχ. Η προτροπή του, λοιπόν, δεν αφορούσε μόνον τους άνδρες των «μονάδων προπαγάνδας». Απευθυνόταν εξίσου στους στρατευμένους, που, σκορπισμένοι στην Ευρώπη, έστελναν στην πατρίδα αναμνηστικού τύπου εικόνες ως ιδιωτικές πολεμικές ανταποκρίσεις.
Ποια ήταν η Αθήνα που συνέλαβε το βλέμμα του κατακτητή; Η φωτογραφική έκθεση που παρουσιάζεται αυτόν τον καιρό στο Φετιχιέ Τζαμί, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς (έως 30/6), με τον τίτλο «Με το βλέμμα του κατακτητή: η Αθήνα της Κατοχής στη φωτογραφική συλλογή του Βύρωνα Μήτου», δίνει ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Οι φωτογραφίες της έκθεσης αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης συλλογής και τραβήχτηκαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής κυρίως από στρατιώτες και αξιωματικούς. Πρόκειται για τα πολεμικά ενθυμήματα ενός Γερμανού στρατιωτικού, περίπου 3.000 φωτογραφίες, που πωλήθηκαν στον Ελληνα συλλέκτη μετά τον θάνατο του πρώτου ιδιοκτήτη τους.
Διαβάζουμε μερικές λεζάντες: «Γερμανοί στρατιώτες με πλανόδιο φωτογράφο μπροστά στον ναό του Ηφαίστου στο Θησείο». «Ο αγκυλωτός σταυρός πάνω από την Ακρόπολη». «Ο ναός του Διός στην Αθήνα με θέση αντιαεροπορικού πυροβόλου».
Είναι προφανές πως η φωτογραφική παραγωγή του Γ΄ Ράιχ συνδέθηκε αναπόσπαστα με τη ναζιστική προπαγάνδα, που παρήχθη οργανωμένα στο υπουργείο Διαφώτισης του Λαού και Προπαγάνδας. Το ίδιο υπουργείο επιχείρησε να χειραγωγήσει και την ερασιτεχνική φωτογραφία. Οι συχνά τουριστικού χαρακτήρα εικόνες που έστελναν οι στρατιώτες από τις κατακτημένες χώρες κατασκεύαζαν τεκμήρια μιας διαστρεβλωμένης πραγματικότητας. Ετσι δοξάστηκε η στρατιωτική νίκη, αποτυπώθηκε το λαμπρό αρχαιοελληνικό παρελθόν και παράλληλα ένας μάλλον απολίτιστος λαός που έμοιαζε να έχει ανάγκη τα φώτα του Βορρά. Το βλέμμα αποστράφηκε τις θηριωδίες, την πείνα, την εξαθλίωση και τον θάνατο που βίωσε η πόλη στην Κατοχή. Αυτού του είδους οι εικόνες δημιουργήθηκαν συχνά με κίνδυνο των Ελλήνων φωτογράφων που τις «έκλεψαν» με σκοπό να διασώσουν και να γνωστοποιήσουν στο εξωτερικό τις συνθήκες ζωής στην κατεχόμενη και αποκλεισμένη πόλη.
Διεθνής ημερίδα «Με το βλέμμα του κατακτητή: η Αθήνα στις φωτογραφίες των Γερμανών στρατιωτών 1941-1944», Αμφιθέατρο Μουσείου Ακρόπολης, από 9.30 π.μ.