του Ανδρέα Δενεζάκη (αποσπάσματα)
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει μπει στη τελική φάση της παρακμής της από τα μέσα του 17ου αιώνα. Αλλεπάλληλες κρίσεις μαστίζουν τη «γερασμένη» οικονομία της. Η φεουδαρχία ολοκληρώνει τον κύκλο της. Στην κεντρική Ευρώπη αναδύονται νέες μεγάλες και ισχυρές Δυνάμεις. Η Αστική τάξη μετά από επαναστατικές διαδικασίες δημιουργεί νέα, ιδιαίτερα αναπτυγμένα κράτη, διψασμένα για νέα εδάφη, καινούργιες αγορές και ανοιχτούς εμπορικούς δρόμους.
[…]
Με στόχο την προσάρτηση της Λιβύης, η Ιταλία στις 28 Σεπτέμβρη του 1911 στέλνει τελεσίγραφο στην τουρκική κυβέρνηση κατηγορώντας τις τουρκικές αρχές της Τριπολίτιδας και της Κυρηναϊκής για πράξεις εχθρότητας κατά των Ιταλών και των ιταλικών συμφερόντων. Η Τούρκοι αρνούνται να δεχθούν τις τελεσιγραφικές αξιώσεις των Ιταλών και την επομένη, 29 Σεπτέμβρη, η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο στην Τουρκία. Στις 4 Νοέμβρη αποβιβάζει στρατεύματα στην Τρίπολη και την Κυρηναϊκή, διευρύνει το πεδίο μάχης και βομβαρδίζει τουρκικές θέσεις στην Πρέβεζα, τη Βηρυτό και τα Δαρδανέλια.
Με τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο έτοιμο να ξεσπάσει, οι Ιταλοί πραγματοποιούν απόβαση, στις 5 Μάη 1912, στη Ρόδο και στη συνέχεια καταλαμβάνουν όλα τα Δωδεκάνησα.
ΠΑΝΔΩΔΕΚΑΝΙΣΙΑΚΟ-ΣΥΝΕΔΡΙΟ-ΠΑΤΜΟΣ-1912-Φωτ.-«Kωακό-Πανόραμα-1900–1948»-του-Aλέκου-Mαρκόγλου
Οι εκπρόσωποι των Δωδεκανησίων στο Συνέδριο της Πάτμου, Ιούνης 1912. Φωτογραφία από το «Kωακό Πανόραμα, 1900–1948», του Aλέκου Mαρκόγλου
Η περίοδος της Ιταλοκρατίας έχει ξεκινήσει. Οι Δωδεκανήσιοι υποδέχονται τους νέους καταχτητές με ενθουσιασμό, θεωρώντας ότι οι Ιταλοί ήρθαν σαν απελευθερωτές και με βάση τις υποσχέσεις τους ήρθε η ώρα της πολυπόθητης Ενωσης με την Ελλάδα. Σύντομα αναλαμβάνουν δράση για την προώθηση της υπόθεσής τους και τον Ιούνη του 1912 στέλνουν τα νησιά αντιπρόσωπους στην Πάτμο, στην μονή Ιωάννου Θεολόγου, όπου οργανώνεται ένα Πανδωδεκανησιακό Συνέδριο από τις 3 έως 6 Ιουνίου (16 – 19 Ιούνη – νέο ημερολόγιο), οι Σύνεδροι ανακηρύσσουν τα νησιά αυτόνομα και τα ονομάζουν «Πολιτεία του Αιγαίου», με στόχο την Ενωσή τους με την Ελλάδα και συντάσσουν και υπογράφουν σχετικό Ψήφισμα που ανάμεσα σε άλλα αναφέρει:
«Ψήφισμα του Εθνικού Πανδωδεκανησιακού Συνεδρίου
(Πάτμος, Ιούνιος 1912)
Το Κοινόν των Νησιωτών του Αιγαίου, αποτελούμενον εκ των πληρεξουσίων των υπό της Ιταλίας καταληφθεισών νήσων, συνελθόν εν Πάτμω κατ’ εντολήν του Ελληνικού Λαού, ψηφίζει:
Α. Ευχαριστεί κατά πρώτον τους ιταλούς, διότι πιστεύει ότι η επέμβασίς των ήτο ευεργετική και αι υποσχέσεις των ειλικρινείς.
Β. Διαδηλοί την στερρεάν απόφασιν του λαού των χριστιανικών τούτων νήσων, όπως υποστή πάσαν θυσίαν, ίνα μη επανέλθη υπό το καταλυθέν τουρκικόν καθεστώς.
Γ. Διακηρύσσει τον προαιώνιον εθνικόν των Νησιωτών πόθον της ενώσεως αυτών μετά της μητρός των Ελλάδος.
Δ. Κηρύσσει μέχρι της εθνικής αποκαταστάσεως των Δωδεκανήσων, την πλήρη αυτονομίαν των απελευθερωθεισών νήσων.
Ε. Ονομάζει το σύνολον των ούτω αυτονομουμένων νήσων «Πολιτεία του Αιγαίου».
Β. Διαδηλοί την στερρεάν απόφασιν του λαού των χριστιανικών τούτων νήσων, όπως υποστή πάσαν θυσίαν, ίνα μη επανέλθη υπό το καταλυθέν τουρκικόν καθεστώς.
Γ. Διακηρύσσει τον προαιώνιον εθνικόν των Νησιωτών πόθον της ενώσεως αυτών μετά της μητρός των Ελλάδος.
Δ. Κηρύσσει μέχρι της εθνικής αποκαταστάσεως των Δωδεκανήσων, την πλήρη αυτονομίαν των απελευθερωθεισών νήσων.
Ε. Ονομάζει το σύνολον των ούτω αυτονομουμένων νήσων «Πολιτεία του Αιγαίου».
[…]
Ο επικεφαλής των ιταλικών στρατευμάτων κατοχής, και πρώτος κυβερνήτης της Δωδεκανήσου, αντιστράτηγος Τζιοβάνι Αμέλιο, αρνήθηκε αμέσως να παραλάβει το αντίγραφο του ψηφίσματος, διαλύοντας τις αυταπάτες των κατοίκων και σκορπώντας την απογοήτευση. Αντί γι’ αυτό ξεκίνησαν οι διώξεις, παρακολουθήσεις, φυλακίσεις και εξορίες εναντίον των μελών της Δημογεροντίας, της εκκλησίας, της Παιδείας και της διανόησης των νησιών. Οσοι μιλούσαν για ένωση με την Ελλάδα κυνηγήθηκαν αμείλικτα από τους Ιταλούς.
Αμέσως μετά τον Πρώτο παγκόσμιο Πόλεμο, με τη Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιούνη – 10 Αυγούστου 1920) επικυρώνεται, ανάμεσα στα άλλα, η διμερής συμφωνία Ιταλίας και Ελλάδας του 1919 (Συμφωνία Τιττόνι – Βενιζέλου) με την οποία η Ιταλία παραχωρούσε τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Ωστόσο η ήττα της χώρας και η Μικρασιατική Καταστροφή που ακολούθησε, το 1922, έδωσε την ευκαιρία στους Ιταλούς να ακυρώσουν τις συμφωνίες. Με την Συνθήκη της Λωζάνης (1923 – 1924) τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στην Ιταλία. Αμέσως ξεκινάει η προσπάθεια ιταλοποίησης των νησιών.
Στις 28 – 31 Οκτώβρη 1922 παίρνουν την εξουσία στην Ιταλία οι φασίστες με τον Μπενίτο Μουσολίνι. Τον Αύγουστο του 1923 αποστέλλεται και αναλαμβάνει διοικητής Δωδεκανήσων ο στρατηγός Μάριο Λάγκο και το 1937 ορίζεται διοικητής ο στρατάρχης Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκκι, ο οποίος δηλώνει έκπληκτος για το γεγονός ότι οι νησιώτες μιλούν ακόμα ελληνικά! Τα Δωδεκάνησα μετονομάζονται σε Isole Italiane dell’ Egeo («Ιταλικά Νησιά του Αιγαίου»).
Το 1937 η ελληνική γλώσσα χαρακτηρίζεται «τοπική γλώσσα» (lingualocale) και επιβάλλεται σχολικός κανονισμός ο οποίος όριζε ότι η ελληνική γλώσσα θα διδασκόταν χωρίς βιβλία, προαιρετικά, μόνο στις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Παράλληλα άρχισε να διδάσκεται υποχρεωτικά και το μάθημα της «φασιστικής αγωγής» (cultura fascista). Πολλοί γονείς προτιμούν να κρατήσουν τα παιδιά μακριά από το σχολειό ώστε να μην ιταλοποιηθούν. Αυτή την εποχή σε όλα τα νησιά τολμηροί εκπαιδευτικοί και παπάδες οργανώνουν «κρυφά σχολειά» σε σπίτια και εκκλησιές όπου διδάσκουν, παράνομα, ελληνικά, σε αρκετά παιδιά.
Η φασιστικη τετραρχία, στη μέση ο Μπενίτο Μουσολίνι, δίπλα του, αριστερά, ο Αιμίλιο Ντε Μπόνο, και δεξιά ο Ιταλο Μπάλμπο και ο Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκκι.
Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος
Την 1η Σεπτέμβρη 1939 ξεκινάει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη. Παιδί της μεγάλης οικονομικής κρίσης 1929 – 1933, ο πόλεμος, έρχεται να αμφισβητήσει το μοίρασμα του κόσμου που έγινε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και παράλληλα να αντιμετωπίσει την ύπαρξη του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους, της ΕΣΣΔ. Οι Δυτικές δυνάμεις αφού διευκόλυναν την αποκατάσταση του πολεμικού δυναμικού της Γερμανίας, προσπάθησαν να την στρέψουν ενάντια στην ΕΣΣΔ, υπολογίζοντας ότι θα εξαντλήσουν αμοιβαία την ΕΣΣΔ και τη χιτλερική Γερμανία σε έναν παρατεταμένο και εξοντωτικό πόλεμο. Η Γερμανία με την Ιαπωνία μαζί με την Ιταλία, ισχυροποιημένες σημαντικά, διεκδικούν την ανατροπή των σε βάρος τους αποτελεσμάτων του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
Ο Δωδεκανήσιος υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος είναι ο πρώτος Ελληνας Αξιωματικός που έπεσε μαχόμενος στο ελληνοαλβανικό μέτωπο. Γεννήθηκε στη Χάλκη και μεγάλωσε στη Ρόδο. Η καταγωγή του ήταν από τη Μάνη. Σκοτώθηκε στο ύψωμα Τσούκα στην Πίνδο την 1η Νοέμβρη 1940. Το άγαλμα της φωτογραφίας, αφιερωμένο στη μνήμη του Αλέξανδρου Διάκου, βρίσκεται στο Μανδράκι της Ρόδου.
Η φασιστική Ιταλία, μετά από μια μικρή ταλάντευση, μπαίνει στον πόλεμο στις 10 Ιούνη 1940, στο πλευρό της χιτλερικής Γερμανίας.
Στις 28 Οκτώβρη 1940 η Ελλάδα δέχεται την επίθεση της Ιταλίας. Η Δωδεκανησιακή παροικία ενθουσιάζεται και με επικεφαλής την Δωδεκανησιακή Νεολαία Αθηνών ζήτησε να επιτραπεί η εθελοντική κατάταξη στον ελληνικό στρατό Δωδεκανησίων εθελοντών, παρόλο που είχαν ιταλική υπηκοότητα. Οι Δωδεκανήσιοι θεώρησαν ότι ήταν μια καλή ευκαιρία για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου και την ένωσή της με την Ελλάδα.
Το αίτημα γίνεται δεκτό και στις 23 Νοέμβρη 1940 συγκροτήθηκε το Σύνταγμα Δωδεκανησίων. Ο υπολοχαγός Μάρκος Κλαδάκης, που γεννήθηκε στη Σύμη, αναλαμβάνει την οργάνωσή του.
[…]
Το Απρίλη του 1941 ακολούθησε η γερμανική εισβολή και μέχρι το τέλος του Μάη η Ελλάδα βρέθηκε κάτω από την τριπλή κατοχή, των Γερμανών, Ιταλών και Βούλγαρων κατακτητών.
Ο λαός οργανώνει την Εθνική Αντίσταση, δημιουργεί Αντιστασιακές Οργανώσεις με βασικό κορμό το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Πολλοί Δωδεκανήσιοι πατριώτες, μαζί με νησιώτες του Βορείου Αιγαίου και την Κύπρο, πρόσφυγες από όλη την Ελλάδα, με όλα τα μέσα καταφθάνουν στη Μέση Ανατολή, κατατάσσονται στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής όπου συμμετέχουν ενεργά στην ανάπτυξη ενός ισχυρού ελληνικού απελευθερωτικού κινήματος, που απέβλεπε στην υποστήριξη της πάλης του υπόδουλου λαού μας και στη βοήθεια του συμμαχικού αγώνα.
Στις 10 Οκτώβρη του 1941, με πρωτοβουλία λίγων κομμουνιστών που είχαν καταταγεί στο στρατό της Μέσης Ανατολής και με επικεφαλής τον Σαμιώτη Γιάννη Μαλαγάρη και τον Ικαριώτη Γιάννη Σαλλά, ιδρύεται η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ).
Στις 8 Σεπτέμβρη 1943 η Ιταλία συνθηκολογεί, η περίοδος της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα έχει λήξει οριστικά. Όχι όμως τα βάσανα και ο αγώνας του λαού. Στο δρόμο για την Ενωση οι Δωδεκανήσιοι γνώρισαν όλη την ένταση του πολέμου, την Γερμανική κατοχή 1943 – 1945 και την Αγγλική κατοχή που κράτησε μέχρι την 31 Μάρτη 1947, ημέρα κατά την οποία κατέβηκε η βρετανική σημαία από την Ρόδο.
Αμέσως μετά τη Συνθηκολόγηση των Ιταλών άρχισε ένας αγώνας δρόμου ανάμεσα στους Βρετανούς και τους Γερμανούς για τον έλεγχο των Δωδεκανήσων. Ο Τσώρτσιλ, με το βλέμμα στις μεταπολεμικές εξελίξεις και το σταμάτημα της επέλασης του Κόκκινου Στρατού, αποφασίζει την κατάληψη της Δωδεκανήσου. Στόχος του, με αντάλλαγμα τα νησιά, να τραβήξει στον πόλεμο την Τουρκία, στο πλευρό των Βρετανών. Οι Βρετανοί αφού απέτυχαν να αποβιβαστούν στη Ρόδο, όπου υπήρχαν ήδη γερμανικά στρατεύματα από τις 11 Σεπτέμβρη, καταλαμβάνουν την Κω και τη Λέρο.
Γερμανοί Αλεξιπτωτιστές μπαίνουν σε αεροπλάνο, στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, τον Νοέμβρη, για να μεταβούν και να πάρουν μέρος στη Μάχη της Λέρου.
Οι Γερμανοί επιτίθενται στην Κω, στις 3 Οκτώβρη και την καταλαμβάνουν. Στις 12 Νοέμβρη ξεκινάνε οι χερσαίες επιχειρήσεις στη Λέρο, που κράτησαν 4 μέρες και έληξαν με την επικράτηση των Γερμανών, στις 16 Νοέμβρη, μετά από συνεχείς και ανηλεείς βομβαρδισμούς περίπου 50 ημερών. Μέχρι τις 18 Σεπτέμβρη είχαν καταλάβει και τα τελευταία νησιά που ήταν στην κατοχή των συμμαχικών δυνάμεων, την Πάτμο, τους Φούρνους και την Ικαρία.
Ένα εντυπωσιακό φιλμάκι τραβηγμένο από τους Γερμανούς την επόμενη μέρα της νίκης τους στη Λέρο. Στο 1.36 φαίνονται οι Ιταλοί αιχμάλωτοι, είναι οι πρώτοι κολασμένοι – κρατούμενοι, στους πρώην στρατώνες τους, στη Γκαζέρμα Μαρινάι (Caserma Marinai – Στρατώνας Ναυτικού), στα Λέπιδα της Λέρου. […]
https://www.youtube.com/watch?v=3VdGlXqfFWorn
https://www.youtube.com/watch?v=3VdGlXqfFWorn
Ολο το Αιγαίο πέρασε στον έλεγχο του Αξονα μέχρι το τέλος του πολέμου. Η γερμανική κατοχή έφερε πείνα και παραπέρα εξαθλίωση στον δωδεκανησιακό λαό, με διώξεις και εκτελέσεις όσων θεωρούσαν επικίνδυνους.
Το τέλος του πολέμου, η αρχή μιας νέας κατοχής
Ο Γερμανός διοικητής για την περιφέρεια του Αιγαίου, στρατηγός Βάγκνερ, υπογράφει στο κοινοτικό γραφείο της Σύμης, την παράδοση των Δωδεκανήσων
Την Τρίτη 8 Μάη 1945, την ημέρα που το Βερολίνο έπεφτε στα χέρια του Κόκκινου Στρατού, ο Γερμανός διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων Δωδεκανήσου, Οτο Βάγκνερ, υπογράφει, στη Σύμη, την παράδοση των γερμανικών στρατευμάτων της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και παραδίδει στον Αγγλο στρατηγό Φ. Μόφφατ τα Δωδεκάνησα.
Ο Δωδεκανησιακός λαός χαιρέτησε με ενθουσιασμό, για άλλη μια φορά, τον ερχομό των Αγγλων. Γρήγορα όμως οι ελπίδες του διαψεύστηκαν. Οι Αγγλοι είχαν άλλα σχέδια για τα Δωδεκάνησα. Κράτησαν σε ισχύ την ιταλική φασιστική νομοθεσία, την εφάρμοσαν σκληρά και όπου τον εύρισκαν ελλιπή, με προκηρύξεις της βρετανικής στρατιωτικής διοίκησης συμπλήρωναν τον φασιστικό νόμο. Οι Ιταλοί έμειναν στις θέσεις τους, οι δοσίλογοι υποστηρίχτηκαν. Το μεγάλο ζήτημα της Ενωσης αποκαλύφθηκε πως όχι μόνο δεν ήταν λυμένο, αλλά αντίθετα οι Αγγλοι δούλευαν για μια μόνιμη παραμονή τους στην περιοχή, υποδαυλίζοντας κινήσεις για αυτονόμηση της Δωδεκανήσου.
Η συνεχιζόμενη πολιτική των Αγγλων γεννά την ανάγκη να δημιουργηθεί μια παλλαϊκή Οργάνωση Αντίστασης. Ετσι στα τέλη του 1945 γεννιέται το Εθνικό Μέτωπο Πανδωδεκανησιακής Απελευθέρωσης, το θρυλικό ΕΜΠΑ, με πρωτοβουλία της Οργάνωσης του ΚΚΕ και βασικό κορμό τους Δωδεκανήσιους αγωνιστές της ΑΣΟ που γύρισαν από την Μέση Ανατολή στα νησιά.
[…]
Το ΕΜΠΑ δεν άργησε να ριζώσει σε όλα τα νησιά. Είχε απήχηση σε παράγοντες, σε πατριώτες από όλες τις παρατάξεις. Κυκλοφόρησε προκηρύξεις, που ξεσκέπαζαν τις ενέργειες εις βάρος της εθνικής υπόστασης του λαού και του ψωμιού του. Με συνθήματα και κινητοποιήσεις, πέτυχε να καλυτερεύσει τον επισιτισμό του. Κυκλοφόρησε την παράνομη εφημερίδα «ΕΝΩΣΗ«, που αγαπήθηκε και διαβαζόταν πλατιά, γιατί ήταν το μοναδικό φύλλο που έβγαινε στα νησιά χωρίς εγγλέζικη λογοκρισία και σάλπιζε την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Γι αυτό δέχτηκε πολλές φορές τα χτυπήματα των Αγγλων καταχτητών και τη συγκεντρωμένη προσπάθεια για τη διάλυσή του, σύλληψη των στελεχών του κλπ.
2015/07/ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ-ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ-ΤΟΥ-ΕΜΠΑ-ΣΤΗ-ΡΟΔΟ1-Χειρόγραφη προκήρυξη του Ε.Μ.Π.Α. στη Ρόδο.Η ΕνωσηΗ Ένωση
Στις 27 Ιούνη του 1946, στη συνάντηση των Υπουργών των Εξωτερικών των τεσσάρων νικητριών Δυνάμεων (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Σοβιετική Ενωση) συζητούν για τα γαλλο – ιταλικά σύνορα, και αποφασίζουν να κάνουν δεκτές τις αξιώσεις της Γαλλίας,
[…]
Στο τέλος της συνεδρίασης ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μπέρνς, παρατηρεί ότι μετά τη ρύθμιση των γαλλο-ιταλικών συνόρων, είναι πλέον καιρός να εξετάσει η Διάσκεψη το θέμα της Δωδεκανήσου.
Αμέσως ο υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ Μολότωφ δήλωσε ότι «τελείωσε τη μελέτη του Δωδεκανησιακού και συμφωνεί τα Δωδεκάνησα να επιστραφούν στην Ελλάδα». Η πρόταση έγινε ομόφωνα δεκτή με τον όρο του αφοπλισμού των νησιών.
Η απόφαση γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό. Στις 10 Φλεβάρη 1947 υπογράφεται στο Παρίσι συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία η οποία ανάμεσα στα άλλα η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα με πλήρη κυριαρχία τα νησιά της Δωδεκανήσου και τις παρακείμενες νησίδες.
Στις 31 Μάρτη 1947 ο Αγγλος διοικητής των Δυνάμεων Κατοχής Δωδεκανήσου ταξίαρχος Α.Σ. Πάρκερ παραδίδει τη Στρατιωτική Διοίκηση στον αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη. Η Ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση Δωδεκανήσου παραμένει όλη τη μεταβατική περίοδο, μέχρι την επικύρωση της Συνθήκης με την Ιταλία στις 21 Οκτώβρη 1948. Η προσάρτηση ολοκληρώνεται στις 28 Οκτώβρη.
Στις 9 Γενάρη 1948, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο Νόμος 518/1948 «Περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα», που ψηφίστηκε ομόφωνα από την Δ΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων , ο οποίος στο άρθρο 1 αναφέρει: «Αι νήσοι της Δωδεκανήσου Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη, Κως και Καστελλόριζον, ως και αι παρακείμεναι νησίδες, είναι προσηρτημέναι εις το Ελληνικόν Κράτος από της 28 Οκτωβρίου 1947».
Η επίσημη τελετή για την Ενωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα έγινε στις 7 Μάρτη του 1948.
*Το βιντεάκι το παραχώρησε, ευγενικά, ο AIAL (Associazione Italiana Amici di Leros — Ιταλικός Σύλλογος Φίλων Λέρου)