Η ευρωπαϊκή ήπειρος ίσως έχει βιώσει τους περισσότερους πολέμους στον πλανήτη και σίγουρα τους έχει προκαλέσει παγκοσμίως. Πότε όμως ξέσπασε η πρώτη οργανωμένη σύγκρουση στην ευρωπαϊκή ιστορία;
Δεν πρέπει να συγχέεται η ευρύτερη βία στην ανθρωπότητα, όπως επιθέσεις, επιδρομές ή βεντέτες με τον πόλεμο. Ο πόλεμος, σε αντίθεση με τη σύγκρουση, απαιτεί οργάνωση, δηλαδή δημιουργία θεσμοθετημένων στρατών που ανήκουν σε τουλάχιστον μία από τις εμπλεκόμενες ομάδες.
Διάφορες μελέτες υποδηλώνουν μια σύνδεση μεταξύ της γέννησης του πολέμου και της ανθρώπινης εγκατάστασης, όταν ο έλεγχος της γης και της περιουσίας έγινε όλο και πιο σημαντικός.
Η εμφάνιση πλεονασμάτων κατά τη νεολιθική εποχή, ιδιαίτερα στη γεωργία και την κτηνοτροφία, οδήγησε σύντομα σε συγκέντρωση ισχύος, μόνιμη ανισότητα και επιθυμία επέκτασης και υπεράσπισης εδαφών. Οδήγησε επίσης στην ίδρυση των κρατών, τα οποία εδραιώθηκαν στρατολογώντας μεγάλους στρατούς για να διεξάγουν πόλεμο όπως τον καταλαβαίνουμε σήμερα.
Στην Ευρώπη, όμως, που έχει χύσει τόσο αίμα δικό της και άλλων ηπείρων πότε εμφανίστηκε η πρώτη σύρραξη;
Σύμφωνα με την δρ. Τερέσα Φερνάντεζ Κρέσπο, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Βαγιαδολίδ που ειδικεύεται στην προϊστορία, ο πρώτος πόλεμος φαίνεται να ξέσπασε στην… Ισπανία και συγκεκριμένα στην μικρή πόλη Laguardia, στην επαρχία Álava, στα βόρεια της χώρας.
Νέες μέθοδοι αποκαλύπτουν
Μέχρι σήμερα ιστορικοί και αρχαιολόγοι για να εντοπίσουν την εμφάνιση του πολέμου, βασίζονταν σε έμμεσους δείκτες, όπως οχυρώσεις, καταγεγραμμένες εμφανίσεις όπλων ή αναγνώριση ορισμένων γραφικών στοιχείων, όπως τοιχογραφίες σε σπήλαια κτλ.
Ωστόσο, πιο πρόσφατα, η έρευνα έχει στραφεί προς τα άμεσα στοιχεία, ιδιαίτερα τα τραύματα σε ανθρώπινα οστά, τα οποία είναι αναμφισβήτητα τα πιο αδιαμφισβήτητα στοιχεία που έχουμε για βία στο παρελθόν.
Έτσι, όπως εξηγεί η Κρέσπο στο The Conversation, οι επιστήμονες επανεξέτασαν τα λείψανα 338 ανθρώπων στον χώρο ταφής San Juan ante Portam Latinam στη Laguardia, τα οποία χρονολογήθηκαν γύρω στο 3200 π.Χ., στην ύστερη νεολιθική περίοδο.
Αν και η αρχαιλογκή σκαπάνη έφερε στο φως αυτά τα ευρήματα τη δεκαετία του 1980, η νέα ανασκόπηση εντόπισε συνολικά 107 τραύματα στο κεφάλι, από τα οποία 48 δεν επουλώθηκαν και 59 επουλώθηκαν, και συνολικά 47 τραύματα σε άλλα μέρη του σκελετού, από τα οποία 17 δεν επουλώθηκαν και 30 επουλώθηκαν.
Είναι ενδιαφέρον ότι η συντριπτική πλειονότητα αφορούσε έφηβους και ενήλικες άντρες, ιδιαίτερα εκείνους που δεν είχαν θεραπευτεί. Η ειδικός υπενθυμίζει ότι αντίθετα, σε άλλες παρόμοιες τοποθεσίες υπήρχαν και γυναίκες και παιδιά, γεγονός που συνηγορεί να θεωρηθεί το ισπανικό αυτό σημείο ως πεδίο μάχης.
Επιπλέον, ορισμένοι από αυτούς τους άνδρες βρέθηκαν να έχουν επουλωμένα και μη επουλωμένα τραύματα, γεγονός που δείχνει ότι είχαν εκτεθεί σε βία πολλές φορές στο παρελθόν.
Φωτογραφία κρανίου με τραύματα από πρόσκρουση (Teresa Fernandez Crespo/Universidad de Valladolid)
Ειδικότερα, όπως λέει η Ισπανίδα ειδικός, τουλάχιστον το 23% των ανθρώπων που θάφτηκαν είχαν υποστεί ένα βίαιο γεγονός στη διάρκεια της ζωής τους και τουλάχιστον το 10% είχε υποκύψει από τέτοιο γεγονός. Σημειώνει δε ότι πρόκειται για συντηρητικές εκτιμήσις, καθώς δεν λαμβάνεονται υπόψη οι 52 αιχμές βελών που μπορεί να έχουν επηρεάσει τον μαλακό ιστό, ούτε τραυματισμένα οστά που δεν μπορούν να συνδεθούν με συγκεκριμένα άτομα. Η συμπερίληψη αυτών των παραγόντων θα σήμαινε ότι περίπου 90 άτομα (27%) πέθαναν λόγω βίας στο San Juan ante Portam Latinam.
Επιπλέον, μόνο το 50% περίπου των τραυμάτων αφήνει σημάδι στο οστό και ότι η διατήρηση των υπολειμμάτων στο πεδίο μάχης είναι αρκετά κακή, με πολλαπλά πρόσφατα μεταθανάτια κατάγματα να επηρεάζουν το ιστορικό. Επομένως, ο τελικός αριθμός θα μπορούσε εύκολα να διπλασιαστεί ή να τριπλασιαστεί στις εκτιμήσεις των επιστημόνων.
«Με βάση αυτά τα αποτελέσματα, το San Juan ante Portam Latinam είναι η παλαιότερη ευρωπαϊκή τοποθεσία μέχρι σήμερα στην οποία έχει τεκμηριωθεί σαφώς μια μεγάλης κλίμακας, οργανωμένη και μακροχρόνια σύγκρουση» αναφέρει η Κρέσπο. Επιπλέον, η ευρύτερη περιοχή που βρίσκεται αυτό το νεολιθικό πεδίο μάχης, είναι η ευρωπαϊκή περιοχή με τον υψηλότερο συνολικό αριθμό τραυμάτων με αιχμές, όλες μεταξύ 3380 και 3000 π.Χ., υποδηλώνοντας μια περιφερειακή σύγκρουση», όπως τονίζει η Ισπανίδα επιστήμων.
Τέλος, τα υψηλά ποσοστά διατροφικής ανεπάρκειας που τεκμηριώνονται στο συγκεκριμένο πεδίο μάχης δείχνουν μια φθίνουσα ποιότητα ζωής, όπως αναφέρει στο άρθρο της στο The Conversation η ερευνήτρια, αλλά επίσης αποκαλύπτουν την υλικοτεχνική ικανότητα των κοινοτήτων της ύστερης νεολιθικής εποχής να διεξάγουν βίαιες συγκρούσεις με την πάροδο του χρόνου, δηλαδή πολέμους.
Αυτό καθιστά το συγκεκριμένο το τοπίο, «το πρώτο τεκμηριωμένο παράδειγμα πολέμου στην ήπειρο κατά τους νεολιθικούς χρόνους, σχεδόν δύο χιλιετίες νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε» καταλήγει η Τερέσα Φερνάντεζ Κρέσπο.