Αποτρεπτική ισχύς και θαλάσσιες ζώνες σε ασταθές διεθνώς σύστημα
Διαβάζοντας ξανά αυτές τις ημέρες έναν εκ των κορυφαίων Ελλήνων κατά τη γνώμη μου εν ζωή στα ζητήματα της Διεθνούς Πολιτικής-Κρατικής Θεωρίας/Στρατηγικής Θεωρίας και Πολιτικής Θεωρίας του Διεθνούς Συστήματος, τον Παναγιώτη Ήφαιστο, έπεσα πάνω στην εμφατική του αναφορά στις δέκα αρχές, ως αποτέλεσμα της ανάλυσης του πιο διακεκριμένου θεωρητικού του Νεορεαλισμού, του Kenneth Waltz (Κένεθ Γουόλτζ), που στον πρόλογο του σημερινού κειμένου σάς προτείνω να προβάλλετε στις όποιες σκέψεις κάνετε για τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και το επίκεντρο των σημερινών ελληνοτουρκικών σχέσεων…
(Από τον πρόλογο του Αθ. Πλατιά στην εισαγωγή του έργου του K. Waltz “Θεωρία διεθνούς πολιτικής” – Εκδόσεις “Ποιότητα” 2010):
«Η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας στο διεθνές σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά των κρατών και στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του διεθνούς συστήματος (άναρχο διεθνές σύστημα).
Καθώς απουσιάζει η υπερκρατική εξουσία, η οποία θα μπορούσε να ρυθμίζει τον ανταγωνισμό, οι σχέσεις των κρατών είναι κατά βάση ανταγωνιστικές και πολλές φορές συγκρουσιακές (ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα).
Τα κράτη σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό σύστημα πρέπει από μόνα τους να μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους (αρχή της αυτοβοήθειας).
Τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα αναγκάζονται να λάβουν μέτρα, για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. Τα μέτρα αυτά όμως μειώνουν την ασφάλεια των άλλων. Αυτό ανατροφοδοτεί την ανασφάλεια και τον ανταγωνισμό. Αυτό είναι το γνωστό “δίλημμα ασφάλειας”.
Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες στο διεθνές σύστημα, άρα και η βασική μονάδα ανάλυσης των διεθνών σχέσεων (κρατικοκεντρικό διεθνές σύστημα). [Οι διεθνικοί δρώντες είναι εργαλειακού χαρακτήρα μέσα στη στρατηγική των κρατών και οι διεθνείς θεσμοί εξ ορισμού και αναπόδραστα, λόγω υψηλών αρχών διεθνούς δικαίου, είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατών και μάλιστα των ισχυρών].
Τα κράτη επειδή είναι “ευαίσθητα στο κόστος” έχουν κάθε λόγο να συμπεριφέρονται ορθολογικά. Τα λάθη τιμωρούνται (αρχή του ορθολογισμού).
Κυρίαρχος στόχος του κράτους είναι η κατοχύρωση της ασφάλειάς του, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας/αυτονομίας (βασικό εθνικό συμφέρον).
Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν “ισχύ”, η οποία είναι το κύριο “νόμισμα” στη διεθνή πολιτική (επιδίωξη ισχύος).
Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα τα κράτη έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους (στρατηγική εξισορρόπησης), για να αυξήσουν την ασφάλειά τους.
Οι μεμονωμένες προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους συμβάλλουν στη δημιουργία ενός αυτορυθμιζόμενου συστήματος ισορροπίας δυνάμεων, που με τη σειρά του δύναται να συμβάλει στη διατήρηση της ειρήνης (αρχή της ισορροπίας ισχύος)».
Το δικαίωμα επέκτασης και το Διεθνές Δίκαιο
Βάσει εθιμικού κανόνα του Δικαίου της Θάλασσας, που ενσωματώνεται και στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Ελλάδα δικαιούται να επεκτείνει έως τα 12 ναυτικά μίλια την αιγιαλίτιδα ζώνη της.
Το δικαίωμα επέκτασης του ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι τα 12 ν.μ., που είναι κυριαρχία, ασκείται μονομερώς και κατά συνέπεια δεν υπόκειται σε κανενός είδους περιορισμό ή εξαίρεση και δεν επιδέχεται αμφισβητήσεως από τρίτα κράτη (το άρθρο 3 της Σύμβασης, που ενσωματώνει κανόνα εθιμικού δικαίου, ουδένα περιορισμό ή εξαίρεση ως προς το δικαίωμα αυτό θέτει).
Η συντριπτική πλειοψηφία των παράκτιων κρατών, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχει προσδιορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. Η ίδια η Τουρκία έχει επεκτείνει, ήδη από το 1964, την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και σε τμήμα της πρόσοψής της προς τη Μεσόγειο.
Η Ελλάδα, σύμφωνα με τον Νόμο 230/1936, έχει αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ναυτικών μιλίων. Έκταση 6 ναυτικών μιλίων έχει και η Τουρκία στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο μέχρι τον κόλπο της Αττάλειας, θέλοντας να δείξει ειδικά στο Αιγαίο και ειδικότερα στο Ανατολικό Αιγαίο, όπως υποστηρίζει, ότι «επικρατούν ειδικές συνθήκες και περιστάσεις» (στη Μαύρη Θάλασσα έχει 12 ναυτικά μίλια, όπως και μετά τον κόλπο της Αττάλειας έχει οριοθετήσει με 12 ν.μ. υφαλοκρηπίδα με το ψευδοκράτος στο βόρειο κατεχόμενο τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας) – 6 ν.μ. έχουν επίσης το Ισραήλ και η Μάλτα.
Τα υπόλοιπα κράτη της Μεσογείου έχουν 12 ναυτικά μίλια, με εξαίρεση τον Λίβανο που δεν έχει διευκρινίσει το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης του. Τα κράτη εκείνα που, όπως η Ελλάδα, έχουν αιγιαλίτιδα ζώνη μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων δικαιούνται, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, να την επεκτείνουν στο ανώτατο όριο, έως τα 12 ναυτικά μίλια.
- Η Τουρκία αμφισβητεί το νόμιμο και κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας, με απειλή πολέμου (casus belli), να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στο Αιγαίο μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια, όπως προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Ελλάδα κατά την κύρωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (Ν. 2321/1995) δήλωσε ρητά ότι επιφυλάσσεται να ασκήσει σε οιοδήποτε χρόνο το δικαίωμά της να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι τα 12 ν.μ.
Ως αντίδραση προς τη νόμιμη αυτή θέση της Ελλάδας, η τουρκική Βουλή εξουσιοδότησε με ψήφισμά της (8/6/1995) την τουρκική κυβέρνηση, εν λευκώ και στο διηνεκές, να κηρύξει πόλεμο (casus belli) στην Ελλάδα (εξουσιοδότηση για χρήση και στρατιωτικών μέσων κατά της Ελλάδος), σε περίπτωση που η τελευταία επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της πέραν των 6 ν.μ. στο Αιγαίο, με κρίσιμο για αυτήν το Ανατολικό Αιγαίο, και μάλιστα το σχετικό ψήφισμα αναφέρεται και σε θέματα ναυσιπλοΐας.
Η συμπεριφορά αυτή της Τουρκίας παραβιάζει κατάφωρα θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών περί απαγόρευσης χρήσης ή απειλής χρήσης βίας (άρθρο 2, παρ. 4), περί ειρηνικής επίλυσης (άρθρο 2, παρ. 3) και περί καλής γειτονίας και ειρηνικής συνύπαρξης (Προοίμιο).
Αλλά υπάρχει ακόμη κάτι που, ειδικά στην Ελλάδα, οι λεγόμενοι θιασώτες του ρεαλισμού και της ρυμούλκησης (ακόμη;), όπως λένε, της Τουρκίας στην Ε.Ε. το ξεχνάνε και έναντι αυτής και έναντι των εταίρων μας στην Ε.Ε., που κατά τα άλλα ετοιμάζουν κατάλογο σκληρών κυρώσεων για την Τουρκία (!).
Η άρση του casus belli έχει συμπεριληφθεί μεταξύ των βασικών κριτηρίων για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε., στο πλαίσιο της υποχρέωσής της για πλήρη σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου και της καλής γειτονίας, που αποτελεί θεμέλια αρχή πάνω στην οποία έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι άμεσα με όσα συμβαίνουν στις ημέρες μας η Ε.Ε. θα έπρεπε ήδη να έχει ενεργοποιήσει αντίμετρα στα πλαίσια της ειδικής τελωνειακής σχέσης που απολαμβάνει η Τουρκία, για υπηρεσίες, προϊόντα, αγαθά και πρόσωπα, αλλά για χώρες όπως η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία είναι πολλά δισ. οι εξαγωγές στην Τουρκία και οι εισαγωγές φθηνών προϊόντων από αυτήν, ως φαίνεται. Έτσι η καταβαράθρωση, όπως λέγεται, της τουρκικής λίρας αυτές τις ημέρες αμφιβάλλω κατά πόσο έπληξε τουλάχιστον εξαγωγές και τουρισμό (έστω και με κορωνοϊό) ή ωφέλησε τους γείτονες.
- Με τα 6 ναυτικά μίλια ελληνικά χωρικά ύδατα, κυριαρχικός χώρος της Ελλάδας είναι το 43,3% του Αιγαίου, ο αντίστοιχος τουρκικός χώρος καλύπτει το 7,5% του πελάγους, ενώ το υπόλοιπο 49,2% είναι διεθνή ύδατα (χωρίς δηλαδή την κυριαρχική παρουσία κάποιου κράτους), άρα η Τουρκία έχει οιονεί ελεύθερη παρουσία περίπου στο μισό Αιγαίο.
Αν τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας γίνονταν 10 ναυτικά μίλια (όσο και ο εναέριος χώρος), η Ελλάδα θα είχε το 63,9% του Αιγαίου ως αποκλειστικά δικό της, η Τουρκία θα είχε επίσης κάποιο όφελος (8,5% του Αιγαίου θα ήταν η τουρκική αιγιαλίτιδα ζώνη), ενώ τα διεθνή ύδατα θα περιορίζονταν δραστικά, στο 27,6%.
Αν, τέλος, τα ελληνικά χωρικά ύδατα επεκτείνονταν στα 12 ναυτικά μίλια, η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη θα έφτανε στο 71,2% του αιγιακού θαλάσσιου χώρου, η τουρκική στο 8,7% και τα διεθνή ύδατα στο 20,1%.
Το “Casus Belli” της Τουρκίας
Ερωτήσεις και ορολογίες σαν αυτοεκπληρούμενες προφητείες
Είναι προφανές λοιπόν για ποιο λόγο η Τουρκία θεωρεί ως “αιτία πολέμου” την επέκταση έως τα 12 ναυτικά μίλια της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο και ειδικότερα “καυτής σημασίας” στο Ανατολικό Αιγαίο.
Το περίφημο “casus belli”, όπως σημειώνει εύστοχα και ο φίλος της εκπομπής “Αντιθέσεις” Μιχάλης Κάλαρος από τη Ρόδο (ο πρώτος που μας έπεισε να ασχοληθούμε με τις θέσεις των σημείων βάσης, τις προσόψεις τους, τις ευθείες γραμμές βάσης και το κλείσιμο στις μετρήσεις των κόλπων), «με βάση το ψήφισμα της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης του 1995, δεν περιλαμβάνει τη νότια και ανατολική θάλασσα της Δωδεκανήσου, άρα τα απέναντι δυτικά λιμάνια της Τουρκίας, εν αντιθέσει με το Ανατολικό και Κεντρικό Αιγαίο»…
Βέβαια από προχθές η Τουρκία μιλάει για “αιτία πολέμου” ακόμη και για τη σαλαμοποιημένη εκδοχή μας για μερική επέκταση σε 12 ν.μ. στο Ιόνιο δυνητικά, αλλά το “ζουμί” για αυτήν είναι το Ανατολικό πρωτίστως, και το Κεντρικό Αιγαίο δευτερευόντως.
Τα γεωγραφικά όρια του αρχιπελάγους του Αιγαίου (που δυστυχώς δε διεκδικήσαμε να κατοχυρωθεί ως όρος και νομικά στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας – παρότι η ελληνική λέξη “Αρχιπέλαγος” χρησιμοποιείται για αμιγώς αρχιπελαγικά κράτη, εμείς δεν επιδιώξαμε νομική κατοχύρωση ως μικτού ηπειρωτικού και αρχιπελαγικού κράτους), όπως έχουν συμφωνηθεί και στον Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό, ορίζονται ως Αιγαίο μέσα στη θαλάσσια περιοχή που περικλείεται από τα εξής σημεία:
α) Δυτικά από τη γραμμή που ενώνει το ακρωτήριο Μαλέας (Πελοπόννησος), το ακρωτήριο Μπλεμπάντα (Αντικύθηρα), το ακρωτήριο Απολυτάρες (Αντικύθηρα), με το ακρωτήριο Κοκκάλα (νοτιοδυτικά Κρήτης).
β) Νοτιοανατολικώς από τη γραμμή που ενώνει το ακρωτήριο Πλάκα (νοτιοανατολικά Κρήτης), το ακρωτήριο Βροντή (ανατ. Κάρπαθος), με το ακρωτήριο Πράσο (νοτ. Ρόδος).
γ) Ανατολικώς τη γραμμή που ενώνει το ακρωτήριο Ζωνάρι (βόρ. Ρόδος), με το ακρωτήριο Αkyar (νοτ. Τουρκίας).
δ) Βορείως από την είσοδο των Στενών Δαρδανελλίων.
Συνακόλουθα, νοτιοανατολικά των Ρόδου-Καρπάθου-Κάσου και Ανατολικής Κρήτης δεν υπάρχει ο ορισμός Αιγαίο. Θεωρητικά μιλώντας λοιπόν, η Τουρκία, ακόμη και με την όποια εσωτερική έννομη και συνταγματική της τάξη, δεν έχει “αιτία πολέμου” με βάση το ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσής της (παρότι αυτό αντίκειται στις πρόνοιες του Δικαίου της Θάλασσας των Ηνωμένων Εθνών) σε αυτές τις περιοχές και θα έπρεπε (όχι ότι είναι δύσκολο) να εκδώσει και νέο ψήφισμα για casus belli!
Από τα παραπάνω, όμως, συνάγεται αβίαστα και το συμπέρασμα του τι ακριβώς πράττει η ελληνική κυβέρνηση, αφήνοντας “χειρουργικά” έξω όλο το φάσμα, ακόμη και στις πιο λεπτές πτυχές του, που αφορούν το Αιγαίο, όταν ανακοινώνει στην Ελληνική Βουλή, κατά τη συζήτηση για την επικύρωση των συμφωνιών οριοθέτησης της ΑΟΖ με Ιταλία και Αίγυπτο, ότι σύντομα θα φέρει νομοσχέδιο για την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, αλλά μόνο στο Ιόνιο Πέλαγος και μέχρι το ακρωτήριο Ταίναρο.
Η επέκταση δηλαδή δε φτάνει ούτε μέχρι το ακρωτήριο Μαλέας ανατολικότερα. Έτσι όμως δε συμπεριλαμβάνει καν τα Κύθηρα-Αντικύθηρα…
Περιοχή που είναι ένα από τα τρία σημεία διέλευσης στον ελλαδικό θαλάσσιο χώρο, αντίστοιχης βαρύτητας για τη διεθνή ναυσιπλοΐα με αυτό των στενών των Δαρδανελλίων (οι έμπειροι περί τέτοιων θεμάτων τα αποκαλούν τα “ειδικά στενά ναυσιπλοΐας” του Αιγαίου).
Τουλάχιστον, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών επί ΣΥΡΙΖΑ Ν. Κοτζιάς (που επίσης “σαλαμοποιούσε” την κυριαρχία στην επέκταση των χωρικών μας υδάτων), όταν αποχωρούσε από το υπουργείο, τον Οκτώβριο του 2018, είχε αναγγείλει ότι είχε έτοιμο Προεδρικό Διάταγμα για την επέκταση των χωρικών υδάτων, και αυτός όμως μόνο στο Ιόνιο, αλλά σε αυτό συμπεριελάμβανε και τα Κύθηρα.
Βέβαια η κυβέρνηση του Αλ. Τσίπρα δεν τόλμησε, στη συνέχεια, να προωθήσει αυτό το Προεδρικό Διάταγμα, που έμεινε στο ράφι.
Μονομερής απόφαση
Άλλο οριοθέτηση ΑΟΖ και άλλο επέκταση αιγιαλίτιδας ζώνης
Όπως έχουμε ήδη αναλύσει κι ας κάνουν πολλοί ότι δεν καταλαβαίνουν, η λεγόμενη μερική επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης (κυριαρχία) δεν έχει καμιά ομοιότητα με τη μερική οριοθέτηση της ΑΟΖ (κυριαρχικό δικαίωμα), όπως έγινε με την Αίγυπτο.
Αλλά το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης έχει καθοριστική σημασία για τον υπολογισμό της υφαλοκρηπίδας, που μετράει από εκεί και μετά (άρα έχει σημασία αν τα χωρικά σου ύδατα είναι 6 ή 12 ν.μ.), όταν μάλιστα ως Ελλάδα από τη δεκαετία του ’70 μιλάμε για μία και μόνη διαφορά που έχουμε με την Τουρκία, αυτή της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας.
Παραδόξως, εσχάτως η πολιτική μας ηγεσία λεκτικά μιλάει για μια διαφορά “οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών” τροποποιώντας έτσι το αφήγημα από τη δεκαετία του ’70. Μόνο που οι θαλάσσιες ζώνες είναι 4 κι όχι μόνο υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, αλλά και η αιγιαλίτδα (κυριαρχία ενός κράτους !) και η συνορεύουσα.
Η οριοθέτηση ΑΟΖ απαιτεί κοινή συμφωνία δύο κρατών – η ανακήρυξή της είναι μονομερής ενέργεια, η οριοθέτηση όχι. Η κυβέρνηση υποστήριξε μέσω διαρροών ότι η Αίγυπτος δεν αποδεχόταν πλήρη οριοθέτηση και έτσι αναγκάστηκε, προκειμένου να ακυρωθεί το μνημόνιο Άγκυρας-Τρίπολης, να αποδεχτεί τη μερική.
- Στην περίπτωση όμως της επέκτασης των χωρικών μας υδάτων, μιλάμε για μονομερή απόφαση ενός κράτους, άσκησης κυριαρχίας, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS του 1982). Όλες σχεδόν οι παραθαλάσσιες χώρες (148) του κόσμου έχουν ανακηρύξει χωρικά ύδατα 12 ν.μ. Αντίθετα, σε περίπτωση που οι αντικριστές ακτές βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 24 ν.μ. (12+12), τότε τα χωρικά ύδατα καθορίζονται με βάση τη μέση γραμμή.
Η Τουρκία υποστηρίζει ότι το Αιγαίο Πέλαγος, μ’ όλα τα νησιά του, αποτελεί ειδική περίπτωση στην οποία δεν μπορεί να έχει εφαρμογή το Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ.
Ακόμη κι αν εμείς δεν το αποδεχόμαστε αυτό, η μερική επέκταση σε 12 ν.μ. των χωρικών μας υδάτων στο Ιόνιο πόσο αδυνατίζει ή ενισχύει τη θέση αυτή της Άγκυρας; Μήπως το ίδιο δε θα τίθεται αν σύντομα, όπως είπε στη Βουλή ο Έλληνας ΥΠ.ΕΞ. Νίκος Δένδιας, γίνει μερική επέκταση των χωρικών υδάτων στη Μεσόγειο – στις νότιες ακτές Κρήτης, Κάσου, Καρπάθου και Ρόδου – απ’ όπου έγινε η οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο και όχι στο όλον;
Η Τουρκία έχει επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της στα 12 ν.μ. στη Μαύρη Θάλασσα και στις νότιες ακτές της, απέναντι από την Κύπρο, αλλά όχι στο Αιγαίο, θέλοντας να υπογραμμίσει τις ειδικές συνθήκες σ’ αυτό. Πρόκειται για την τουρκική πρακτική των διαφοροποιημένων χωρικών υδάτων που τώρα, έστω και με την αίσθηση της μη δεσμευτικής προσωρινότητας που πάντως δεν την δηλώσαμε (ακόμη και ο Ευάγγελος Βενιζέλος πρότεινε κάτι τέτοιο), ενώ θα έπρεπε, εφαρμόζουμε και εμείς.
Η επέκταση των χωρικών μας υδάτων έως τα 12 ν.μ. συνεπάγεται επέκταση και του εναέριου χώρου από τα σημερινά 10 ν.μ. Έτσι θα τερματιζόταν το περίφημο “ελληνικό παράδοξο”… τα χωρικά ύδατα να μην ταυτίζονται με τον εναέριο χώρο.
- Αυτό που οι αποκαλούμενοι “ρεαλιστές” και στην Ελλάδα θεωρούν “ελληνικό μαξιμαλισμό”, από τον οποίο ως φαίνεται θα νιώσουν απαλλαγμένοι αν ο εναέριος χώρος πάει στα 8 ή τα 6 ν.μ. και όχι αν ταυτιστεί με τα έως 12 ν.μ. σε θάλασσα και αέρα, που το Διεθνές Δίκαιο μας αναγνωρίζει ως δικαίωμα και όχι ως “μαξιμαλισμό”. Υπενθυμίζουμε για πολλοστή φορά ότι στα χωρικά ύδατα ασκείται πλήρης κυριαρχία, όπως ακριβώς στο έδαφος ενός κράτους. Στην ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα αντίθετα ασκούνται συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα.
Η πρακτική συνέπεια μιας ενιαίας επέκτασης
Τρεις οι κυρίαρχες καταστάσεις που μπορούν να συμβούν στο ενδεχόμενο επέκτασης της αιγιαλίτιδας στα 12 ν.μ.
Αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της στα 12 ναυτικά μίλια σ’ όλες τις ηπειρωτικές ακτές και σ’ όλα τα νησιά, με κλείσιμο κόλπων, θέσεις βάσεων και ευθείες γραμμές βάσεων, τρεις είναι οι κυρίαρχες καταστάσεις που μπορεί να συμβούν, και αυτό οι Έλληνες πολίτες πρέπει να το γνωρίζουν καθαρά και ξάστερα, χωρίς περιστροφές και αποκρύψεις:
1) Η Τουρκία να θεωρήσει την ενέργεια αυτή ως αιτία, στην πραγματικότητα αφορμή για την κήρυξη πολέμου. Δεν αρκεί ένα “θερμό επεισόδιο” ώστε να μας οδηγήσει σε ακύρωση της επέκτασης έως τα 12 ν.μ., εφόσον έχουμε υποστεί ήττα στρατιωτική (όχι όπως συμπεριφέρεται η ίδια σήμερα, όπως και μέρος συμμάχων-εταίρων και εγχώριων αναλυτών, μιλώντας για συνομιλίες συνδιαχείρισης όπως είναι το αληθές και όχι συνεκμετάλλευσης που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι, παρότι μεταξύ των δύο όρων υπάρχει κομβική διαφορά ουσίας, λες και έχουμε ήδη συντριβεί).
Αλήθεια, πιστεύει στα σοβαρά κανείς ότι η μόνη αιτία και αφορμή για κάτι τέτοιο για την Τουρκία είναι η επέκταση των χωρικών μας υδάτων, κι αν το έχει επιλέξει δεν μπορεί να ανασύρει άλλη αιτία και αφορμή, όπως εσχάτως με αναίδεια περισσή διατείνεται ότι η Ελλάδα έχει παραβιάσει τη Συνθήκη της Λωζάννης; Αν επιλέξει πολεμική αναμέτρηση, τότε αυτό θα είναι κυρίαρχα συνάρτηση του συσχετισμού ισχύος στο ελληνοτουρκικό σύστημα, που θα καθιστά τον πόλεμο “ρεαλιστική” επιλογή για την Άγκυρα.
2) Η Τουρκία να αμφισβητήσει και να εξακολουθεί να παραβιάζει τα χωρικά ύδατα μεταξύ των 6 και 12 ν.μ. Ό,τι δηλαδή συμβαίνει από το 1974 και μετά, με τον εναέριο χώρο μεταξύ των 6 και 10 ν.μ. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η Τουρκία επισήμως δεν αμφισβητεί τα χωρικά ύδατα των 12 ν.μ. της Κύπρου, αλλά θεωρεί ότι σ’ αυτά η κυριαρχία ανήκει από κοινού και στο παράνομο κατοχικό ψευδοκράτος στο βόρειο τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, που την αποκαλεί “Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου”.
3) Κάποιες από τις μεγάλης ισχύος χώρες (ΗΠΑ, Ρωσία, Αγγλία, Γερμανία), συν την Τουρκία, να θεωρήσουν ότι περιορίζεται η διέλευση των πολεμικών πλοίων τους, που με 12 ν.μ. αιγιαλίτιδα μπορούν να διέρχονται από τα χωρικά μας ύδατα υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις αβλαβούς διέλευσης. Η αβλαβής διέλευση ισχύει και για τα εμπορικά πλοία στη διεθνή ναυσιπλοΐα από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Το θέμα, βέβαια, μπορεί να λυθεί πολύ απλά, αν ταυτόχρονα με την επέκταση των χωρικών μας υδάτων καθοριστούν ορισμένοι ελεύθεροι δίαυλοι διεθνούς ναυσιπλοΐας που επίσης προβλέπονται στις διεθνείς συμβάσεις, σε συγκεκριμένα σημεία του θαλάσσιού μας χώρου.
Από αυτά τα τρία βασικά ενδεχόμενα είναι προφανές ότι, πριν και πρώτα από όλα, μετά από 25 χρόνια απραξίας στον τομέα αυτό, είναι καθοριστικής σημασίας η άμεση ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων σε Ελλάδα και Κύπρο (να δούμε πόσο θα ανοίξει ο κυπριακός “κουμπαράς”, αν δεν έχει κατασπαταληθεί στο κυπριακό μνημόνιο, έτσι και επιβεβαιωθεί η έστω και μερική άρση του εμπάργκο στην πώληση όπλων από τις ΗΠΑ), γιατί το κρισιμότερο στοιχείο είναι τελικά ο συσχετισμός ισχύος.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις μας το τελευταίο διάστημα κατέδειξαν εμφατικά τις ικανότητες που διαθέτουν – αν η πολιτική ηγεσία κρίνει ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος – άσκησης κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά η αποτρεπτική τους ισχύ δεν είναι στατικός παράγοντας. Αυτό που το καταφέρνουν οι άνθρωποι των Ενόπλων Δυνάμεων σήμερα με “νύχια και δόντια”, χάρη στο ικανό ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτουν, αύριο οι εξοπλιστικές εξελίξεις μπορεί να το έχουν κονιορτοποιήσει.
Οι διαχρονικές “μίζες” έγιναν το “άλλοθι ης απραξίας” και της δοτικότητας τελικά, αντί να οδηγήσουν σε ορθολογική αντιμετώπιση των καταστάσεων… ένα ακόμη σημάδι για το πώς τμήματα της πολιτικής κι όχι μόνο ελίτ προτίμησαν, αφού πρώτα ανέχτηκαν τα “πάρτι” των εξοπλισμών, να κρυφτούν πίσω από αυτά, για να καλύψουν τη διαχρονική αναποτελεσματικότητα του “κατευνασμού”, που οδήγησε σήμερα σε μια ακόμη πιο ξεσαλωμένη Τουρκία.
Οι χρήσιμες αποσαφηνίσεις στο αλαλούμ με τις ορολογίες
Αλλά, όπως έχουμε ξαναπεί, η συζήτηση στο εσωτερικό της χώρας, ακόμη και για τα αυτονόητα, δυστυχώς χρήζει αποσαφηνίσεων, όταν μάλιστα με θλίψη παρακολουθούμε ένα σημαντικό τμήμα και του πολιτικού μας κόσμου να πελαγοδρομεί ακόμη και για τα στοιχειώδη των όρων:
α) Είναι Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) και όχι Αυτόνομη Αποκλειστική Ζώνη, όπως ακούσαμε ακόμη και στο βήμα της Βουλής να εκφέρεται από βουλευτές.
β) Είναι 28ος Μεσημβρινός και όχι 28ος Παράλληλος – δεν επιτρέπεται σε τέτοιες ειδικά περιστάσεις να υπάρχει άγνοια σε θεμελιώδη γεωγραφικά μεγέθη.
γ) Το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλόριζου έχει 13 νησιά και όχι 3, λογίζεται ως σύμπλεγμα, όχι ξεχωριστά το κάθε νησί, και είναι αναπόσπαστο τμήμα διοικητικά, γεωγραφικά και ιστορικά της Δωδεκανήσου, με απόλυτη ονομαστική περιγραφή βάσει και των Διεθνών Συνθηκών! Η νήσος Μεγίστη είναι η κοινή ονομασία του Καστελλόριζου, δεν είναι διαφορετικό νησί.
δ) Δεν υπάρχει πρόβλεψη του Δικαίου της Θάλασσας για «μερικές οριοθετήσεις», οι οποίες ναι μεν δεν είναι παράνομες, αλλά προφανώς και πρέπει να ελέγχονται ως προς τη σκοπιμότητά τους ειδικά σε αυτή τη γεωπολιτική συγκυρία.
ε) Με βάση την ορολογία, κάθε διεθνής συμφωνία «κυρούται» και δεν «ψηφίζεται» από τα εθνικά κοινοβούλια, σύμφωνα με τις σχετικώς προβλεπόμενες διαδικασίες (περί κύρωσης) της εσωτερικής έννομης τάξης κάθε χώρας.
στ) Η πρωτοκόλληση ή μη της οποιασδήποτε διεθνούς πράξεως εις το αποθετήριον του ΟΗΕ είναι μεν σημαντική και απαραίτητη διαδικασία για τη διεθνή πρακτική (που αφορά την επίσημη διαδικασία θέσεως υπόψη του κειμένου της Συμφωνίας στη διεθνή κοινότητα εκ μέρους των ίδιων των συμβαλλομένων), αλλά σαφώς δεν παράγει από μόνη της διεθνή έννομα αποτελέσματα.
ζ) Οι θαλάσσιες ζώνες δεν είναι δύο, η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα, όπως ατυχώς πιστεύουν πολλοί, αλλά τέσσερις: Αιγιαλίτιδα Ζώνη- Συνορεύουσα Ζώνη-ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδα. Άρα όταν λέμε ότι έχουμε μόνο μια διαφορά με την Τουρκία, την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, η διεθνής κοινότητα αντιλαμβάνεται και τα χωρικά μας ύδατα.
η) Όπως πολύ ορθά επισημαίνει σε πρόσφατο άρθρο του στο infognomonpolitics.gr o έγκριτος νομικός και μεταπτυχιακός του Διεθνούς Δικαίου Στέλιος Πάλλας, «…δεν μπορεί να υπάρχει ιεράρχηση σε αποφάσεις ενός δικαστηρίου και ειδικά ενός διεθνούς όπως στη Χάγη ή το Αμβούργο. Άρα προγενέστερη, μεταγενέστερη, πιο πρόσφατη ή παλιά απόφαση δεν έχει ιεραρχική θέση. Μπορεί μια απόφαση να πάψει να είναι δεσμευτική παρά μόνο με άλλη δικαστική απόφαση που θα την εξαφανίσει; Όχι.
- Το δεδικασμένο του Δικαστηρίου λειτουργεί όπως στο εσωτερικό δίκαιο όπου η παραβίαση του δεδικασμένου αποτελεί λόγο αναίρεσης μιας απόφασης; Όχι.
Ι) Το άρθρο 59 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης αναφέρει ότι μια απόφαση δεσμεύει μόνο τα διάδικα μέρη και, για τη συγκεκριμένη υπόθεση, ακόμη και το ίδιο το Δικαστήριο δε δεσμεύεται από τη νομολογία του. Ασχέτως εάν τη χρησιμοποιεί στις αποφάσεις του. Δε δεσμεύεται όμως να ακολουθήσει το δεδικασμένο του. Επίσης η νομολογία είναι επικουρική πηγή του Διεθνούς Δικαίου σύμφωνα με το άρθρο 38.1 του Καταστατικού του – χαρακτηρίζεται ως “βοηθητικά μέσα για τον καθορισμό των Κανόνων Δικαίου”. Δεν υπάρχει Διεθνές Δίκαιο δίχως τις προβλέψεις του και δίχως τη νομολογία του. Δεν έχει όμως καμία σχέση με αυτό που υπονοούν πολλοί στην Ελλάδα περί δεδικασμένων και μάλιστα με αναφορές σε “σύγχρονες” αποφάσεις, επιλέγοντας συνήθως αυτές που είναι σε βάρος των ελληνικών δικαιωμάτων».
θ) Η επίτευξη μιας «δίκαιης λύσης», όπως αναφέρεται στην UNCLOS, συνίσταται στην προσέγγιση τριών σταδίων με βάση και τη νομολογία που έχει διαμορφωθεί αναφορικά με την οριοθέτηση ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας:
1) Χαράσσεται η προσωρινή γραμμή οριοθέτησης στη βάση της αρχής της μέσης γραμμής/ίσης απόστασης.
2) Ακολουθεί ενδεχομένως η τροποποίησή της λόγω των σχετικών περιστάσεων. Οι σχετικές περιστάσεις κρίνονται κατά περίπτωση (case by case), δεν υφίσταται νομικός περιορισμός και μπορεί να είναι πολλά θέματα: γεωγραφικοί παράγοντες όπως η θέση, το μέγεθος και το μήκος των ακτών του νησιού αλλά και μη γεωγραφικοί παράγοντες όπως η αλιεία, η δημόσια τάξη, η περιπολία και η ασφάλεια ή οι φυσικοί πόροι.
3) Το “disproportionality test”, η δοκιμή δυσαναλογικότητας.
ι) Όπως έχουμε καταδείξει μέσα από έγγραφα, χάρτες και αποφάσεις στην εκπομπή “Αντιθέσεις” της “ΚΡΗΤΗ TV”, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης σε δικές του αποφάσεις κάνει αναφορά στην απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αμβούργο (ITLOS), στην υπόθεση «Οριοθέτηση του θαλάσσιου ορίου στον κόλπο της Βεγγάλης, μεταξύ Μπαγκλαντές και Μιανμάρ» (απόφαση, εκθέσεις ITLOS 2012, σ. 86, παρ. 317), στην οποία αναφέρεται ρητά ότι «για την επήρεια του νησιού δεν υφίσταται ένας γενικός κανόνας, που καλύπτει όλες τις περιπτώσεις. Η επήρεια του νησιού πάντα κρίνεται βάσει της συγκεκριμένης υπόθεσης.
Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και κρίνεται αναλόγως, ώστε να επιτευχθεί η δίκαιη λύση» (“…the effect to be given to an island in the delimitation of the maritime boundary in the exclusive economic zone and the continental shelf depends on the geographic realities and the circumstances of the specific case. There is no general rule in this respect. Each case is unique and requires specific treatment, the ultimate goal being to reach a solution that is equitable”).
ια) Η UNCLOS δεν έχει καμία αναφορά σε επήρεια (βλέπε σχετικό άρθρο Σταύρου Λυγερού στο slpress.gr), «αλλά σαφή αναφορά για το πώς γίνεται η οριοθέτηση ΑΟΖ σε αποστάσεις κάτω των 400 ν.μ. Οι συντεταγμένες μιας τέτοιας οριοθέτησης αποτυπώνουν αν συναινετικά έχεις υπολογισμό μέσης γραμμής. Αν όχι, έχεις αναλογικότητα και οι συντεταγμένες στην οριοθέτηση ως προσωρινή έστω με την Αίγυπτο δείχνουν αποδοχή αναλογικότητας σε βάρος του 5ου μεγαλύτερου νησιού της Μεσογείου, της Κρήτης».
ιβ) Στην παράγραφο β της Συμφωνίας με την Αίγυπτο ορίζεται πως η χάραξη της οριοθετικής γραμμής γίνεται με βάση γεωγραφικές συντεταγμένες. Αυτή η διατύπωση αποδεικνύει πως το θαλάσσιο όριο μεταξύ των δύο κρατών (Ελλάδας και Αιγύπτου) δεν είναι η μέση γραμμή (εξ ου και δεν αναφέρεται πουθενά), κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται από την αποτύπωση των αναφερόμενων συντεταγμένων σε χάρτη. Η επήρεια της Κρήτης και της Καρπάθου είναι μειωμένη, με αποτέλεσμα η Αίγυπτος να έχει πάρει περίπου το 55% τού υπό οριοθέτηση θαλάσσιου χώρου και η Ελλάδα το 45%. Αυτό συνιστά σημαντική παρέκκλιση από τη διαχρονική θέση της Ελλάδος υπέρ της μέσης γραμμής και της πλήρους επήρειας των νησιών.
ιγ) «Ως επήρεια καλείται το “μέτρο” που ένα ηπειρωτικό ή νησιωτικό τμήμα (στην περιοχή του μόνο όμως) μετέχει στην οριοθέτηση ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας μεταξύ δύο κρατών.
ιδ) Πλήρης επήρεια δίδεται σ’ ένα νησί όταν ως μέθοδος οριοθέτησης της ΑΟΖ (από τις ακτές του νησιού μέχρι τις ακτές του άλλου κράτους) χρησιμοποιείται η αρχή της μέσης γραμμής, ή αρχή της ίσης απόστασης.
ιε) Μειωμένη επήρεια αποδίδεται σε ένα νησί εάν του αποδοθεί λιγότερη ΑΟΖ από όση θα του αποδιδόταν με την εφαρμογή της μέσης γραμμής».
ιστ) Επειδή με αφορμή τη μερική οριοθέτηση με την Αίγυπτο ακούστηκαν και μερικά απίστευτα ευτράπελα (όπως η εξήγηση γιατί αντί για τον 28ο μεσημβρινό επιλέξαμε τον 27:59′), που δυστυχώς υπάρχουν και εντός του σχετικού κειμένου της συμφωνίας, ας διαβάσετε ξανά μερικές καίριες επισημάνσεις του καθηγητή Οικονομικής Γεωγραφίας στο ΕΚΠΑ Ιωάννη Μάζη, που τρεις εβδομάδες μετά τη διατύπωσή τους παραμένουν ουσία αναπάντητες:
«Ας εξετάσουμε τώρα τις δύο παραγράφους του Άρθρου 1 της Συμφωνίας και κατόπιν το Άρθρον 3 της αυτής συμφωνίας.
Άρθρο 1, Παράγραφος (δ)
“Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του σημείου Α μπορούν να αναθεωρηθούν προς τα Ανατολικά και του σημείου Ε προς τα Δυτικά με συμφωνία μεταξύ των δύο Μερών [6], σε περίπτωση μελλοντικής οριοθέτησης της ΑΟΖ με άλλα ενδιαφερόμενα γειτονικά κράτη, υπό την προϋπόθεση ότι η αναθεώρηση περιορίζεται στην περίπτωση αυτή στο σημείο Α, προεκτεινόμενο (σ.σ. ένα “σημείο” δεν “προεκτείνεται”! Τι ακριβώς εννοεί ο συντάκτης και πώς το εννοεί;) προς τα Ανατολικά και στο σημείο Ε προεκτεινόμενο προς τα Δυτικά”.
Άρθρο 1, Παράγραφος (ε)
“Μη θιγομένης της διάταξης του Άρθρου 1(δ), εάν οποιοδήποτε από τα δύο Μέρη διεξάγει διαπραγματεύσεις με σκοπό την οριοθέτηση της ΑΟΖ του με άλλο κράτος που μοιράζεται με τα δύο Μέρη τις θαλάσσιες ζώνες τους, το Μέρος αυτό, προτού καταλήξει σε τελική συμφωνία με το τρίτο κράτος, θα ενημερώσει και θα διαβουλευτεί με το άλλο Μέρος”.
Παρατηρήσεις:
1η: Το σημείο Α με τη γεωμετρική ιδιότητά του ως “σημείο” δεν “προεκτείνεται” αλλά “μετακινείται” ή “μεταφέρεται” ή “επανατοποθετείται” προς τα Ανατολικά.
2η: Με δεδομένη την ισχύ του 1(ε), εάν η Ελλάδα θελήσει να επαναπροσδιορίσει ένα νέο σημείο, μετά το Α ή να μετακινήσει το ίδιο το Α προς τα Ανατολικά καθορίζοντας την ΑΟΖ της με την Κύπρο – πράγμα που έχει το απόλυτο δικαίωμα να πράξει με τη συμφωνία μόνο της Κύπρου και της Ελλάδος, τώρα απλώς… δε δύναται να το πράξει! Απόλλυται δηλαδή για την Ελλάδα και την Κύπρο το εκ του Δ.τ.Θ απόλυτο δικαίωμα να καθορίσουν αποκλειστικώς μεταξύ των τα όρια των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών τους, εάν δε συμφωνήσει και η… Αίγυπτος!!!».
ιζ) Είναι λάθος να λέγεται ότι οι Συμφωνίες με την Ιταλία και με την Αίγυπτο κατοχυρώνουν το δικαίωμα των νησιών μας να έχουν θαλάσσιες ζώνες. Το δικαίωμα αυτό έχει αναγνωριστεί τόσο από τη Σύμβαση ΟΗΕ για το Δίκαιο Θάλασσας το 1982, όσο και από το εθιμικό δίκαιο και τη διεθνή νομολογία. Οι συμφωνίες οριοθέτησης δεν είναι προϋπόθεση για να έχουν τα νησιά υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Αντίθετα, αυτό το επιχείρημα είναι αίολο αφού θέτει κεκτημένα δικαιώματα σε αίρεση συνομολόγησης συμφωνίας οριοθέτησης, η οποία μπορεί και να μη γίνει ποτέ.
Αντί επιλόγου
«Οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν και αποδέχονται»
Επιλέγουμε τον Θουκυδίδη και σήμερα στον επίλογο, με κάτι που και ο Παναγιώτης Ήφαιστος, του οποίου το σχετικό απόσπασμα αναφέραμε στην εισαγωγή μας, συχνά χρησιμοποιεί, για να μας υπομνήσει την ανάγκη να ειπωθούν στη δημόσια σφαίρα με ωμό τρόπο αλλά αληθινά τα όσα διαδραματίζονται στις μέρες μας:
“Θουκυδίδης: Διάλογος Μηλίων-Αθηναίων (εδ. 89-116): (εδάφιο.89).
Αθηναίοι: α) υπαινίσσονται πως δίκαια έχουν την ηγεμονία, β) υποδεικνύουν το γεγονός πως κάθε πλευρά έχει τη δική της αντίληψη περί δικαίου-δικαιοσύνης και γ) ρητά προειδοποιούν τους Μήλιους πως «όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του, κι ότι, όταν αυτό δε συμβαίνει, οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται».
(Εδάφιο 97), Αθηναίοι: «λόγια που να στηρίζονται στο δίκαιο δε λείπουν από κανένα… όσοι (όμως) διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους».
(Εδάφιο 103), Αθηναίοι: «Η ελπίδα, παρηγοριά την ώρα του κινδύνου, όσους την έχουν από περίσσια δύναμη κι αν τους βλάψει δεν τους καταστρέφει, όσοι όμως, στηριγμένοι πάνω της, τα παίζουν όλα για όλα (γιατί απ’ τη φύση της είναι σπάταλη), μονάχα όταν αποτύχουν την γνωρίζουν».
Κατάληξη (εδάφιο 114): «άρχισαν αμέσως τις εχθροπραξίες, κι αφού μοίρασαν τη δουλειά στα στρατιωτικά τμήματα της κάθε πόλης έζωσαν κυκλικά με τείχος τους Μηλίους… έγινε μάλιστα και κάποια προδοσία ανάμεσα στους Μηλίους… (οι Αθηναίοι) σκότωσαν όσους Μηλίους ενήλικους έπιασαν, κι έκαμαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Το νησί το αποικίσανε οι ίδιοι στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους αποίκους».