Η δέσμευση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ να «Κάνει την Αμερική Μεγάλη Ξανά» φαίνεται να έχει μια απροσδόκητη παρενέργεια: Ενώνει και πάλι τους Ευρωπαίους, όπως αναφέρουν σε ανάλυσή τους οι New York Times.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρισκόταν σε κακή κατάσταση στην αρχή της πρώτης θητείας του Τραμπ. Η δημόσια εμπιστοσύνη προς την Ένωση ήταν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, η Βρετανία μόλις είχε ψηφίσει υπέρ της αποχώρησης και η ευρωπαϊκή οικονομία προσπαθούσε να ανακάμψει από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία είχε προκαλέσει σειρά κρίσεων χρέους σε όλη την ήπειρο.
Η βελτίωση στην ΕΕ
Ωστόσο, τα πράγματα άρχισαν να βελτιώνονται σταδιακά από το 2016. Τους τελευταίους μήνες, το κλίμα απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει βελτιωθεί περαιτέρω. Οι δείκτες εμπιστοσύνης πλησιάζουν το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Οι ηγέτες της Ε.Ε. συνάπτουν εμπορικές συμφωνίες με ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως η Ινδονησία, προχωρούν σε σχέδιο άμυνας που περιλαμβάνει συνεργασίες με χώρες όπως ο Καναδάς, και ακόμη και η Βρετανία πρόσφατα σύναψε συμφωνία για επανεκκίνηση των σχέσεων, με την ΕΕ
Το μπλοκ εξακολουθεί να έχει πραγματικά προβλήματα. Ο πληθυσμός του γηράσκει και η οικονομική ανάπτυξη παραμένει αργή. Οι λαϊκιστές επικριτές του ενισχύονται, ενώ η Ένωση αναζητεί τρόπους για να αναζωογονήσει την ανταγωνιστικότητά της. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει δεχτεί σφοδρή κριτική καθώς προσπαθεί να αναμορφώσει τον προϋπολογισμό του μπλοκ.
Ακόμη και σε χώρες-μέλη όπως η Δανία, που παραδοσιακά αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τον προϋπολογισμό και τις πολιτικές συνόρων της Ε.Ε., τα αισθήματα έχουν αλλάξει θετικά. «Η στήριξη προς την Ε.Ε. δεν υπήρξε ποτέ υψηλότερη», δήλωσε η Μαρί Μπιέρρε, υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Δανίας.
Περίπου το 74% των Δανών δήλωσαν σε πρόσφατη έρευνα κοινής γνώμης για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι εμπιστεύονται την Ε.Ε., ποσοστό αυξημένο από το 63% πριν πέντε χρόνια. Αυτή η αλλαγή δεν είναι μεμονωμένη — σε όλες τις χώρες-μέλη, οι πολίτες δείχνουν αυξημένη εμπιστοσύνη στην Ένωση, σύμφωνα και με ανεξάρτητες δημοσκοπήσεις.
Όλα τα έκανε ο Τραμπ;
Η μεταστροφή αυτή δεν οφείλεται αποκλειστικά στον Ντόναλντ Τραμπ. Ο ρόλος της Ε.Ε. στην οργάνωση της αντίδρασης στην πανδημία του κορονοϊού, όπως η εξασφάλιση εμβολίων, συνέβαλε στην αύξηση της δημοτικότητάς της. Η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 έκανε πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και πολίτες να αντιληφθούν ότι η εθνική τους ασφάλεια μπορεί να απειληθεί.
Ωστόσο, ο πρόσφατος τόνος της Αμερικής απέναντι στους παλιούς της συμμάχους έχει συμβάλει σε αυτό που ο Γιορν Φλεκ, διευθυντής του Atlantic Council, αποκαλεί «συσπείρωση γύρω από τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
«Είχαμε πάντα πολύ ισχυρές σχέσεις με τις ΗΠΑ», εξήγησε η κα Μπιέρρε. «Τώρα, μας επιβάλλουν αδικαιολόγητους δασμούς και μας κατηγορούν ότι δεν είμαστε καλοί σύμμαχοι. Αυτό φυσικά έχει αντίκτυπο, γι’ αυτό στρεφόμαστε περισσότερο στην Ε.Ε.».
Οι κινήσεις Τραμπ
Από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο, ο κ. Τραμπ έχει απειλήσει να εισβάλει στη Γροιλανδία, αυτόνομο έδαφος της Δανίας. Η κυβέρνησή του έχει χαρακτηρίσει τους Ευρωπαίους «θλιβερούς» σε διαρροές από την εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων Signal. Ο ίδιος ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι το μπλοκ ιδρύθηκε για να «εκμεταλλευτεί» την Αμερική.
Ο πρόεδρος έχει επιβάλει υψηλότερους δασμούς σε ευρωπαϊκά προϊόντα και αυτόν τον μήνα απείλησε με έναν νέο, οριζόντιο δασμό 30%, που αξιωματούχοι της Ε.Ε. προειδοποιούν ότι θα παραλύσει το διατλαντικό εμπόριο.
Ο Τραμπ έχει επίσης απαιτήσει από την Ευρώπη να πληρώνει περισσότερα για την άμυνά της και έχει αφήσει να εννοηθεί ότι οι ΗΠΑ δεν θα βοηθήσουν χώρες που δεν συμβάλλουν αρκετά στην ίδια τους την ασφάλεια.
Όλα αυτά έχουν απομακρύνει την Ευρώπη από την Αμερική — και έχουν φέρει τους Ευρωπαίους πιο κοντά. «Υπάρχει μια αυξανόμενη επίγνωση ότι όλα τα ευρωπαϊκά κράτη είναι τελικά μικρά», δήλωσε ο Φλεκ. «Η Ευρώπη πρέπει να μείνει ενωμένη και να ενώσει τους πόρους της.»
Ο ίδιος σημείωσε ότι η αποκατάσταση της εικόνας της Ευρώπης πήρε χρόνο και οφείλεται σε πολλούς παράγοντες.
Απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα και την αμερικανική απαίτηση για μεγαλύτερη αμυντική συμβολή, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. προσπαθούν να αυξήσουν γρήγορα τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Καθώς όμως πολλές χώρες δυσκολεύονται να βρουν κονδύλια για drones και πυροβόλα, η Ε.Ε. επεμβαίνει.
Οι κινήσεις της ΕΕ
Τον Μάρτιο, οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. παρουσίασαν σχέδιο κοινής χρηματοδότησης ύψους 150 δισ. ευρώ (περίπου 175 δισ. δολάρια), μέσω του οποίου τα κράτη-μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν δανεισμό με εγγύηση από τις Βρυξέλλες για να ενισχύσουν τις στρατιωτικές τους δυνατότητες. Ανακοίνωσαν επίσης ότι η Ένωση θα δώσει στα κράτη περιθώριο ευελιξίας στους κανόνες προϋπολογισμού ώστε να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες.
Οι χώρες της Ε.Ε. έχουν επίσης έρθει πιο κοντά μεταξύ τους: η Γερμανία και η Γαλλία συνεργάζονται πιο στενά, ειδικά μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς ως νέου καγκελάριου της Γερμανίας. Ακόμα και η Βρετανία, που αποχώρησε επισήμως από την Ε.Ε. το 2020, επιδιώκει να ενταχθεί στο σχέδιο κοινών αμυντικών προμηθειών της Ένωσης.
«Η Ευρώπη ξαφνικά νιώθει ευάλωτη», είπε ο Ματίας Ματίς, ανώτερος συνεργάτης στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων. Εν μέρει επειδή αισθάνεται ότι έχει «εγκαταλειφθεί από τις ΗΠΑ». «Αρχίζουν να σκέφτονται: Πρέπει να στηριζόμαστε περισσότερο στους εαυτούς μας», πρόσθεσε.
Το κοινό ενδιαφέρον για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας δεν είναι το μόνο που ενισχύει την εικόνα των Βρυξελλών. Όταν πρόκειται για τις εμπορικές απειλές του Τραμπ, η Ε.Ε. παίζει ακόμα πιο καθοριστικό ρόλο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπραγματεύεται εμπορικές συμφωνίες για όλα τα 27 κράτη-μέλη. Δρώντας ως η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, το μπλοκ έχει περισσότερη ισχύ από ό,τι θα είχε κάθε χώρα μόνη της. Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι παρέμειναν κυρίως ενωμένοι.
Η φον ντερ Λάιεν επίσης προβάλλει τα πλεονεκτήματα της Ευρώπης σε εξωτερικούς εταίρους, εργαζόμενη για την υπογραφή μιας σειράς νέων ή βελτιωμένων εμπορικών συμφωνιών με χώρες όπως το Μεξικό, η Νότια Κορέα και η Ινδονησία.
Τα ευρωπαϊκά προβλήματα
Αν όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση βλέπει αύξηση στη στήριξη, τώρα πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτήν. Οι διαπραγματευτές τρέχουν να κλείσουν μια συμφωνία με τις ΗΠΑ πριν από την 1η Αυγούστου. Το δύσκολο κομμάτι των εμπορικών διαπραγματεύσεων βρίσκεται ακόμη μπροστά και η σχετική συναίνεση που έχει υπάρξει μέχρι τώρα μπορεί να καταρρεύσει.
Το μπλοκ αντιμετωπίζει επίσης σοβαρά ερωτήματα για το πώς μπορεί να γίνει πιο δυναμικό οικονομικά, τη στιγμή που η Αμερική διαθέτει βαθύτερες χρηματοοικονομικές αγορές και η Κίνα προηγείται σε βασικές τεχνολογίες. Αν και οικοδομεί τον επόμενο προϋπολογισμό της με αυτόν τον στόχο και δεσμεύεται να μειώσει τη γραφειοκρατία που εμποδίζει τις επιχειρήσεις, δεν είναι σαφές αν αυτά θα αρκούν.
«Χρειαζόμαστε μια νέα, διαφορετική Ευρωπαϊκή Ένωση, έτοιμη να βγει στον κόσμο και να παίξει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της νέας παγκόσμιας τάξης που έρχεται», δήλωσε φέτος η φον ντερ Λάιεν σε συνέντευξη στη γερμανική εφημερίδα Die Zeit. Επίσης σημείωσε ότι παρά τις δυσκολίες, υπάρχουν χώρες που περιμένουν να ενταχθούν στην Ένωση.
Και με μια αιχμή προς την Αμερική και τη Ρωσία, πρόσθεσε: «Δεν έχουμε bros ή ολιγάρχες που να θέτουν τους κανόνες».