Η κατάσταση στη Συρία θυμίζει το χάος της Λιβύης, αλλά υπάρχουν πολύ περισσότερες τοπικές και εξωτερικές δυνάμεις που αλληλοεπιδρούν, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πρόβλεψη της μελλοντικής πορείας της. Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι το καθεστώς του Μπασάρ αλ-Άσαντ θα παραμείνει αμετάβλητο στο μέλλον.
Η Συρία βρίσκεται σε μεταβατική φάση, και η πολιτική-στρατιωτική κατάσταση θα παραμείνει ασταθής όσο οι συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ένοπλων ομάδων δεν επιλυθούν. Έχοντας δει τα αποτελέσματα των αραβικών εξεγέρσεων, γνωρίζουμε ότι η κατάρρευση ενός καθεστώτος δεν συνεπάγεται πάντα τη δημιουργία μιας σταθερής ή δημοκρατικής κυβέρνησης. Στην Τυνησία, για παράδειγμα, η δημοκρατική μετάβαση ολοκληρώθηκε όταν ο πρόεδρος απέκλεισε τους ισλαμιστές από την εξουσία και κυβέρνησε αυταρχικά. Στην Αίγυπτο, η υποστήριξη των ΗΑΕ και της Σαουδικής Αραβίας οδήγησε στην εγκατάσταση μιας στρατιωτικής κυβέρνησης υπό τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, τερματίζοντας τη διακυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.
Οι συγκρούσεις σε αυτές τις χώρες δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα εσωτερικών παραμέτρων, αλλά συχνά αντικατοπτρίζουν περιφερειακές εντάσεις, συνωμοσίες και ανταγωνισμούς. Η Τουρκία και το Κατάρ στηρίζουν την κυριαρχία των Αδελφών Μουσουλμάνων, ενώ η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ προωθούν την απομάκρυνσή τους από την κυβέρνηση. Αυτό το ζήτημα θα είναι καθοριστικό για την κατανόηση της πορείας της Συρίας. Ισραήλ και ΗΠΑ είναι σύμμαχοι της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ, ενώ, ταυτόχρονα, διατηρούν επαφές με το Κατάρ και η Μουσουλμανική Αδελφότητα φαίνεται να συνεργάζεται στενά με τις ΗΠΑ.
Επιπλέον, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να διατηρούν στρατεύματα στη Συρία, επηρεάζοντας την κατάσταση, ενώ υποστηρίζουν πολιτοφυλακές υπό τον έλεγχό τους. Η στρατιωτική τους παρουσία στη Συρία είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι γνωρίζει το κοινό, και η υποστήριξη που παρέχουν σε τοπικές δυνάμεις απαιτεί ισχυρή στρατιωτική παρουσία στην περιοχή.
Η Τουρκία, από την άλλη, έχει ισχυρή στρατιωτική παρουσία στη Συρία και μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις, καθιστώντας δύσκολο να προκύψει μια σταθερή κυβέρνηση. Η στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας υπήρξε καθοριστική για την ανατροπή του Άσαντ, ενώ το Ισραήλ έχει επεκτείνει την κατοχή του σε συριακό έδαφος, πραγματοποιώντας βομβαρδισμούς. Το Ισραήλ, όπως και οι άλλοι παράγοντες, επιδιώκει να επηρεάσει την πολιτική της μελλοντικής κυβέρνησης και να αποτρέψει την ανάδειξη ενός ριζοσπαστικού ή δημοκρατικού καθεστώτος.
Η περιφερειακή σύγκρουση δεν έχει επιλυθεί ακόμα. Μέχρι στιγμής, ο άξονας Τουρκίας, Κατάρ, Ισραήλ και ΗΠΑ έχει σημειώσει σημαντικές επιτυχίες, αλλά η Ρωσία και το Ιράν ενδέχεται να προσπαθήσουν να ανακτήσουν την επιρροή τους στην περιοχή. Η Ρωσία έχασε μια στρατηγική στρατιωτική παρουσία στο εσωτερικό της Συρίας, ενώ το Ιράν έχασε την άμεση σύνδεση με τη Χεζμπολάχ μέσω της Συρίας.
Όπως και στις περιπτώσεις της Τυνησίας και της Αιγύπτου, η Συρία χαρακτηρίζεται από την παρουσία πολλών πολιτοφυλακών, οι οποίες λαμβάνουν εξωτερική υποστήριξη. Για αυτόν τον λόγο, οι εξωτερικές δυνάμεις θα συνεχίσουν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της νέας κυβέρνησης της Συρίας.
Τα έξι σενάρια για το μέλλον της Συρίας είναι τα εξής:
- Λιβυκό μοντέλο
Η Συρία μπορεί να ακολουθήσει το παράδειγμα της Λιβύης, με παρατεταμένες συγκρούσεις μεταξύ ομάδων που υποστηρίζουν τους ισλαμιστές και αυτών που τους αντιτίθενται. Παρά την υπόσχεση της κυβέρνησης Ομπάμα για μια νέα δημοκρατία στη Λιβύη μετά την επίθεση του ΝΑΤΟ το 2011, οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν για χρόνια. Στη Συρία, οι ισλαμιστικές πολιτοφυλακές όπως η Hay’at Tahrir Sham (HTS) έχουν ιστορία βίας, και ακόμη και αν καταφέρουν να αναλάβουν την κεντρική εξουσία, το μέγεθος της στρατιωτικής τους δύναμης ενδέχεται να δημιουργήσει στρατιωτικές προκλήσεις από άλλες ομάδες. Αν η Συρία ακολουθούσε το λιβυκό μοντέλο, εξωτερικές δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Τουρκία, το Κατάρ, τα ΗΑΕ και οι ΗΠΑ θα εμπλέκονταν, ενώ το Ισραήλ θα προσπαθούσε να διαμορφώσει ένα καθεστώς που θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντά του στη Δαμασκό. Η αποσύνθεση της χώρας είναι μια πιθανότητα λόγω της εθνοθρησκευτικής της διαφοροποίησης. - Στρατιωτικό πραξικόπημα
Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ενδέχεται να στηρίξουν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα για να εγκαταστήσουν έναν στρατιωτικό ηγέτη, όπως συνέβη στην Αίγυπτο με τον στρατηγό Σίσι το 2013. Τα ΗΑΕ, που είχαν σημαντική επιρροή στην Αίγυπτο, διατηρούσαν στενές σχέσεις με τον Άσαντ και τον απομάκρυναν από το Ιράν, κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει στη δημιουργία ενός περιφερειακού άξονα δημοκρατικών δεσποτικών καθεστώτων. Ωστόσο, η αντίθεση των ΗΑΕ στη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην περιοχή θα απαιτούσε την καταστολή αυτής της δύναμης στη Συρία, όπως στην Αίγυπτο. - Δημοκρατία
Η Συρία θα μπορούσε να προχωρήσει σε μια μεταβατική περίοδο, με ελεύθερες εκλογές και την υιοθέτηση ενός νέου συντάγματος, οδηγώντας στη δημιουργία μιας δημοκρατικής κυβέρνησης. Ωστόσο, αυτό θα ανησυχούσε το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, καθώς μια δημοκρατική κυβέρνηση θα μπορούσε να απομακρυνθεί από τα δυτικά και ισραηλινά συμφέροντα. Παράλληλα, η Δύση προτιμά συνήθως τη δεσποτική κυριαρχία, καθώς παρέχει περισσότερη σταθερότητα και ελέγχεται ευκολότερα. - Δικτατορικός κανόνας HTS
Το HTS θα μπορούσε να κυριαρχήσει στην πολιτική εξουσία και να κυβερνήσει μονομερώς, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις για ευρύτερη εκπροσώπηση. Αυτό το σενάριο θα προκαλούσε ανησυχία στους θρησκευτικούς και κοινωνικούς μειονοτικούς πληθυσμούς, δεδομένης της ιδεολογίας του HTS, η οποία είναι συντηρητική και εξτρεμιστική. Η ιδέα αυτή θα μπορούσε να βρει υποστήριξη από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, αν η εναλλακτική ήταν μια ανεξέλεγκτη δημοκρατία. - Η Συρία διαλύεται
Η Συρία θα μπορούσε να διαλυθεί σε μικρότερα, ημι-ανεξάρτητα, σεχταριστικά θύλακα, με περιοχές υπό τον έλεγχο των Δρούζων, Αλαουιτών και Κούρδων, για παράδειγμα. Αυτό το σενάριο θα προκαλούσε μεγάλη ανησυχία στην Τουρκία, η οποία είναι αποφασισμένη να καταστείλει κάθε προσπάθεια δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Η Δύση και το Ισραήλ θα το υποστήριζαν, καθώς ο κατακερματισμός θα τους επέτρεπε να ελέγχουν μικρότερες περιοχές με λιγότερες γεωπολιτικές επιπλοκές. - Αποκατάσταση του παλιού καθεστώτος
Το λιγότερο πιθανό σενάριο είναι η αποκατάσταση του παλιού καθεστώτος του Άσαντ με τη βοήθεια του Ιράν και της Χεζμπολάχ. Παρόλο που το Ιράν και η Χεζμπολάχ είναι αποδυναμωμένα και απογοητευμένα από τη συμπεριφορά του Άσαντ, αυτό το σενάριο δεν είναι αδύνατο αν ο Άσαντ προσπαθήσει να επανέλθει στην εξουσία. Ωστόσο, η επέμβασή τους στη Συρία θα μπορούσε να προκαλέσει στρατιωτικές αντιδράσεις από το Ισραήλ.