Τις προβλέψεις τους για τη νέα τάξη πραγμάτων το 2025 και τις αλλαγές στα κέντρα εξουσίας της Ευρώπης και των ΗΠΑ γράφουν στο αμερικανικό περιοδικό Politico τέσσερις αναλυτές.
«Η Ευρώπη περνάει ταραχώδεις στιγμές. Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ αποτελεί ακόμη ένα σοκ, μετά την πανδημία του κορονοϊού και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι πολιτικές του απέναντι στο ΝΑΤΟ και οι δασμοί θα προκαλέσουν μεγαλύτερη αστάθεια σε μια ήπειρο όπου το πολιτικό κατεστημένο ήδη παραπαίει», σημειώνει το περιοδικό.
Και προσθέτει: «Καθώς η νέα ισορροπία δυνάμεων θα επαναβεβαιώνει τον εαυτό της, να αναμένετε να αναδυθούν νέοι πόλοι επιρροής. Ζητήσαμε από μια ομάδα κορυφαίων στοχαστών – ιστορικών και πολιτικών επιστημόνων με ειδικότητες που εκτείνονται από τη μεσαιωνική περίοδο έως σήμερα – να μοιραστούν τις προβλέψεις τους για το ποιοι θα μπορούσαν να είναι αυτοί».
Ντέσμοντ Ντινάν: Η επιστροφή της Βαρσοβίας
Ο Ντέσμοντ Ντινάν είναι καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής στο Schar School of Policy and Government του Πανεπιστημίου George Mason.
«Η ανάδειξη της Πολωνίας σε κέντρο εξουσίας της Ε.Ε. οφείλεται εν μέρει στην κατάρρευση του παραδοσιακού γαλλογερμανικού πυλώνα και στην αυξανόμενη σημασία των χωρών της πρώτης γραμμής μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οφείλει επίσης πολλά στην αλλαγή της κυβέρνησής της το 2023 και στην επιστροφή του Ντόναλντ Τουσκ ως πρωθυπουργού.
Σε μια επίδειξη της νεοαποκτηθείσας διπλωματικής πρωτοβουλίας και κύρους της Πολωνίας, για παράδειγμα, τον περασμένο μήνα -μόλις μια ημέρα μετά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ- ο υπουργός Εξωτερικών Ράντοσλαβ Σικόρσκι φιλοξένησε ομολόγους του από τα πέντε μεγαλύτερα μέλη του μπλοκ και το Ηνωμένο Βασίλειο, με σκοπό να ενισχύσει την υποστήριξη της Ουκρανίας μεταξύ των πιο ικανών στρατιωτικά χωρών της Ευρώπης. Μια εβδομάδα αργότερα, ο Τουσκ συμμετείχε σε σύνοδο κορυφής των ηγετών των οκτώ Σκανδιναβικών χωρών και της Βαλτικής, η οποία κατέληξε σε μια κοινή δήλωση σχετικά με τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και μια νέα στρατηγική εταιρική σχέση με τη Σουηδία.
Είναι σαφές ότι το ανερχόμενο άστρο της Πολωνίας στα ανατολικά, φωτίζει τις προοπτικές της Ε.Ε. σε μια κατά τα άλλα δυσοίωνη εποχή. Ειδικότερα ο Σικόρσκι είναι ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές. Και όταν πρόκειται για τις σχέσεις Ε.Ε. – ΗΠΑ, ελπίζει σίγουρα να είναι ο (σ.σ. υπ’ αριθμόν ένα) άνθρωπος για την επερχόμενη χειμερινή περίοδο. Ως γνήσιος υπερατλαντιστής, θα κάνει τα πάντα για να αποτρέψει το θερμόμετρο να πέσει κάτω από το μηδέν στις σχέσεις με την Ουάσινγκτον – είτε σε βαθμούς Κελσίου είτε σε Φαρενάιτ.
Έχοντας εργαστεί στην Ουάσινγκτον πριν από 20 χρόνια, ο Σικόρσκι μπορεί να βασιστεί στις πολλές επαφές του για να προσπαθήσει να μετριάσει τα χειρότερα ένστικτα της κυβέρνησης Τραμπ 2. Ο Σικόρσκι ήταν τότε ευρωσκεπτικιστής, αν και σε μια πιο ευγενική και ήπια μορφή από το επιθετικό στέλεχος που επικρατεί σήμερα. Χλεύαζε τη Στρατηγική της Λισαβόνας και χλεύαζε τη συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγματος για την Ευρώπη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας επικύρωσης. Χλευάζοντας τον όγκο του τελευταίου, ήταν γνωστό ότι έβγαζε από την τσέπη του σακακιού του ένα αντίγραφο του λιτού Συντάγματος των ΗΠΑ, σαν λαγό από καπέλο. Το αμερικανικό κοινό το λάτρευε.
Όμως, όπως υποδηλώνει η πιο πρόσφατη πορεία του από ήπιος ευρωσκεπτικιστής σε πυλώνα του κατεστημένου της Ε.Ε., ο Σικόρσκι αλλάζει μορφή – κάτι που θα μπορούσε επίσης να τον βοηθήσει να γίνει αγαπητός στον Τραμπ και την παρέα του, οι οποίοι είναι κατ’ εξοχήν πολιτικοί καιροσκόποι. Αν και ο Σικόρσκι διεκδίκησε ανεπιτυχώς να γίνει υποψήφιος του κόμματός του για τις επόμενες προεδρικές εκλογές της Πολωνίας, είναι αναμφισβήτητο ότι δείχνει κατάλληλος για τον ρόλο. Και αυτό από μόνο του αρκεί για να κάνει καλή εντύπωση στον εύπιστο μελλοντικό πρόεδρο των ΗΠΑ.
Ο Σικόρσκι θα μπορούσε να κάνει το παλιό του κόλπο, απλά από την ανάποδη. Θα μπορούσε να συμπυκνώσει τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ένα λεπτό φυλλάδιο. Θα έπρεπε βέβαια να το ονομάσει κάτι άλλο, “Σύνταγμα της Ε.Ε.” ίσως; Στη συνέχεια, θα μπορούσε να το παρουσιάσει ξαφνικά σε σημαντικές στιγμές στην Ουάσιγκτον, θαμπώνοντας τη νέα κυβέρνηση με την εξυπνάδα του και την ευελιξία της Ε.Ε., συμβάλλοντας στον τερματισμό της χειμερινής ψύχρας στις διατλαντικές σχέσεις».
Έλινορ Τζανέγκα: Η νέα Αριστερά
Η Έλινορ Τζανέγκα είναι ιστορικός και ραδιοφωνική παραγωγός, με ειδίκευση στην προπαγάνδα, τον αποκαλυπτισμό, την αστικότητα, τη σεξουαλικότητα και την αυτοκρατορία στην ύστερη μεσαιωνική και πρώιμη νεότερη περίοδο. Είναι συμπαρουσιάστρια του επιτυχημένου podcast “Gone Medieval”.
«Ήταν μια δύσκολη χρονιά για τους ψηφοφόρους της αριστεράς. Τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις ΗΠΑ, τα πρώην κεντροαριστερά κόμματα άρχισαν να αποκλείουν τους αριστερούς ακτιβιστές και να αποξενώνουν την παραδοσιακή τους εκλογική βάση: Οι Εργατικοί διεξήγαγαν μια εκστρατεία υψηλού προφίλ για να διώξουν τους αριστερούς από το κόμμα και σήμερα καυχιούνται για τα σχέδιά τους να κάνουν πιο σκληρά τα σύνορα του Ηνωμένου Βασιλείου. Τώρα έχουν καθαρή δημοτικότητα -38. Στις ΗΠΑ, οι Δημοκρατικοί έκαναν εκστρατεία και υποσχέθηκαν θέσεις στο υπουργικό συμβούλιο σε Ρεπουμπλικάνους που δεν ήθελαν τον Τραμπ περισσότερο από όσο μίλησαν για θέματα ανισότητας του πλούτου. Και στις δύο περιπτώσεις, χωρίς πραγματική αριστερά για να ψηφίσουν, οι αριστεροί ψηφοφόροι έμειναν στο σπίτι τους.
Εν τω μεταξύ, στη Γαλλία, είδαμε τη δυνατότητα ενός ευρύτερου αριστερού συνασπισμού να κερδίσει τις εκλογές και να εμποδίσει τις ακροδεξιές παρορμήσεις, η οποία παρεμποδίστηκε από την άρνηση του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να διορίσει πρωθυπουργό από την ομάδα, επιλέγοντας αντ’ αυτού τον δεξιό Μισέλ Μπαρνιέ, ο οποίος υποστήριζε (έκπληξη!) αυστηρότερους ελέγχους στη μη ευρωπαϊκή μετανάστευση. (Ο Μπαρνιέ έπεσε αργότερα από την ηγέτιδα της ακροδεξιάς της Γαλλίας Μαρίν Λεπέν).
Έτσι, με τα παραδοσιακά κόμματα να σηματοδοτούν μια πλήρη αδιαφορία για τα αριστερά συμφέροντα και μια προθυμία να απογοητεύσουν, να απομακρύνουν και να αποξενώσουν τους ψηφοφόρους τους, πού μπορούν να στραφούν όσοι επιθυμούν έναν πιο δίκαιο και ισότιμο κόσμο για να βρουν ελπίδα και δύναμη το 2025;
Μια κυβέρνηση για να παρακολουθήσουμε είναι αυτή του Μεξικού, όπου η πρόεδρος Κλαούντια Σέινμπαουμ έχει σήμερα ένα εξαιρετικό ποσοστό αποδοχής 70% μετά τις πρώτες 30 ημέρες της θητείας της. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ερωτηθέντες της δημοσκόπησεις τόνισαν τις θέσεις της για τα δικαιώματα των γυναικών και τη συνέχιση των προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας ως λόγους για την έγκρισή τους, γεγονός που δείχνει ότι ο μέσος άνθρωπος ανταποκρίνεται αρκετά θετικά στα ελπιδοφόρα μηνύματα και την οικονομική στήριξη.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης αφοσιωμένα στελέχη της αριστεράς, όπως ο γερουσιαστής των ΗΠΑ Μπέρνι Σάντερς, ο οποίος αναγνώρισε το πρόβλημα με το να προσφέρεις στους ψηφοφόρους κάτι περισσότερο από τη συνέχιση του status quo στη μετεκλογική του δήλωση. Ο Σάντερς διερωτήθηκε αν οι Δημοκρατικοί “έχουν καμία ιδέα για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την ολοένα και πιο ισχυρή ολιγαρχία που έχει τόση πολλή οικονομική και πολιτική δύναμη”; Θα μπορούσε αυτό να σηματοδοτήσει την αρχή ενός νέου σχεδίου, αναδεικνύοντας τη δέσμευση για λαϊκές θέσεις υπέρ των εργαζομένων; Η Αριστερά μπορεί να ελπίζει.
Ένα άλλο σημείο ελπίδας είναι η αναπτυσσόμενη οικολογία των αριστερών μέσων ενημέρωσης. Υπάρχουν τώρα πολύ περισσότερες αριστερές φωνές και δημοσιεύσεις σε σύγκριση με το 2016, που προσφέρουν αιχμηρές αναλύσεις και ευκαιρίες για συνεργασία».
Μάικ Ντάνκαν: Οι καλύτεροι φίλοι του Τραμπ
Ο Μάικ Ντάνκαν είναι συγγραφέας πολιτικής ιστορίας και ραδιοφωνικός παραγωγός γνωστός για τα βραβευμένα podcast “History of Rome” (2007-2012) και “Revolutions”.
«Μεταξύ των πιο ωφελημένων από τα εκλογικά αποτελέσματα στις ΗΠΑ θα είναι οι ολιγάρχες της Σίλικον Βάλεϊ που κατέχουν τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνιών μας.
Ο Έλον Μασκ αγόρασε αυτό που κάποτε ήταν το Twitter, χειραγώγησε τους αλγορίθμους του και, ως εκ τούτου, μπορεί να λάβει κάποια εύσημα για τη βοήθεια του στην εκλογή του Τραμπ. Άλλοι, όπως ο Πίτερ Τιλ και ο Μαρκ Αντρίσεν, χρησιμοποίησαν τα δισεκατομμύριά τους για να χρηματοδοτήσουν δίκτυα δεξιάς αγκιτπρόπ (σ.σ. πολιτικής προπαγάνδας). Τώρα θα ενισχύσουν περαιτέρω την δύναμη τους γα να προωθήσουν μια ψευτο-φιλελεύθερη ατζέντα που αποσκοπεί στο να κάνει κομμάτια το ρυθμιστικό κράτος και να διασφαλίσει ότι οι εταιρείες τους μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, όποτε θέλουν, χωρίς εποπτεία.
Ο θεμελιώδης στόχος τους είναι η επέκταση του προσωπικού πλούτου, αλλά στην επιδίωξη αυτού του στόχου, θα διαστρεβλώσουν την παγκόσμια συζήτηση προκειμένου να αντικατοπτρίζει τις δικές τους κοσμοθεωρίες, ενώ θα αντιμετωπίσουν ελάχιστες αντιδράσεις από τις πολιτικές δυνάμεις στην Ουάσινγκτον.
Εν τω μεταξύ, ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά ζητήματα της τελευταίας δεκαετίας ήταν η παγκόσμια μετανάστευση και ο Τραμπ κατέστησε απολύτως σαφές ότι δεν θα εμποδίσει απλώς την είσοδο νέων μεταναστών στις ΗΠΑ, αλλά θα απελάσει επίσης εκατομμύρια ανθρώπους που βρίσκονται ήδη εκεί. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, θα στραφεί στον ζηλωτή των αντιμεταναστευτικών πολιτικών, τον Στίβεν Μίλερ – τον αρχιτέκτονα των πιο σκληρών συνοριακών πολιτικών του Τραμπ κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του. Και ο Μίλερ θα συνεργαστεί με τον νέο τσάρο των συνόρων Τομ Χόμαν, υποσχόμενος να συγκεντρώσει και να απελάσει εκατομμύρια μακροχρόνια διαμένοντες χωρίς να έχει σημασία το ανθρώπινο ή οικονομικό κόστος. Ακόμη και αν η εσωτερική ατζέντα του Τραμπ εμποδιστεί σε άλλα μέτωπα, ο Μίλερ και ο Χόμαν θα έχουν ελεύθερο πεδίο δράσης για να ακολουθήσουν τις πιο βίαιες πολιτικές που μπορεί να φανταστεί κανείς.
Τέλος, στην παγκόσμια σκηνή, η νίκη του Τραμπ θα ενισχύσει επίσης μαζικά δύο ηγέτες που εμπλέκονται σήμερα σε στρατιωτικές συγκρούσεις. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν θα χαρεί με την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο. Να περιμένετε ότι Τραμπ θα μειώσει τη βοήθεια προς την Ουκρανία και θα υιοθετήσει την πλαισίωση του πολέμου από τον Πούτιν: ότι πρόκειται για τη λογική επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων της Ρωσίας. Σε μια σύγκρουση που έχει πάει μπρος και πίσω, το 2025 θα μπορούσε πολύ εύκολα να σηματοδοτήσει ένα αποφασιστικό σημείο καμπής υπέρ του Πούτιν.
Ο άλλος ηγέτης που ενδυναμώθηκε από τη νίκη του Τραμπ είναι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν έκανε πολύ λίγα για να ελέγξει τη γενοκτονική επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα, αλλά με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, ο Νετανιάχου θα αισθάνεται πλέον ελεύθερος να οδηγήσει τη σύγκρουση στο λογικό της τέλος: την εκκαθάριση της Γάζας από όλους τους Παλαιστίνιους και την προσάρτηση της περιοχής.
Κατερίνα Φρόιο: Ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
Η Κατερίνα Φρόιο είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού. Η έρευνά της ειδικεύεται στις ακροδεξιές πολιτικές, τον ανελεύθερο χαρακτήρα, τα ψηφιακά μέσα και την πολιτική συμμετοχή.
«Μακριά από το να είναι απομονωμένοι πύργοι από ελεφαντόδοντο, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα εξελίσσονται σε ισχυρούς καταλύτες κοινωνικής αλλαγής. Το 2025, τα πανεπιστήμια θα έχουν κεντρική θέση στις πολιτικές συγκρούσεις, τόσο με το να διαμορφώσουν όσο και με το να διαμορφωθούν από ευρύτερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς.
Σήμερα, τα φοιτητικά κινήματα δημιουργούν διακρατικές διασυνδέσεις για να συντονίσουν τους κοινωνικούς αγώνες κάτω από όλο και πιο αυταρχικά καθεστώτα. Οι σκοποί τους περιλαμβάνουν τη δράση για το κλίμα, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, τα πολιτικά δικαιώματα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η τεκμηρίωση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, ιδίως σε περιοχές όπως η Γάζα, έχει κερδίσει παγκόσμια προσοχή, φτάνοντας μέχρι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Ωστόσο, το κίνημα αυτό αντιμετωπίζει σημαντικές αντιδράσεις. Οι ακροδεξιές εκστρατείες στοχεύουν συστηματικά τα πανεπιστήμια, επιχειρώντας να απονομιμοποιήσουν την έρευνα που αμφισβητεί δυσάρεστες ιστορικές και σύγχρονες πραγματικότητες. Πεδία όπως η κλιματική επιστήμη, οι σπουδές φύλου, η κριτική φυλετική θεωρία και η τεχνολογική ηθική είναι ιδιαίτερα ευάλωτα.
Η αντίσταση και η επιβίωση των επιστημόνων σε αυτά τα πεδία θα είναι το κλειδί. Η έρευνα για το κλίμα, για παράδειγμα, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της αμφισβήτησης πολιτικών και εταιρικών αφηγημάτων που δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα έναντι της επιβίωσης του πλανήτη. Οι μελετητές και οι φοιτητές δεν καταγράφουν απλώς την περιβαλλοντική υποβάθμιση, αλλά αναπτύσσουν καινοτόμες λύσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την προσαρμογή στο κλίμα.
Εν τω μεταξύ, η έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη έχει αναδειχθεί σε κρίσιμο τομέα στον οποίο τα πανεπιστήμια εξετάζουν τις βαθιές ηθικές και πρακτικές προκλήσεις της τεχνολογικής ανάπτυξης. Οι ερευνητές δημιουργούν πλαίσια για υπεύθυνη καινοτομία που δίνουν προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα, την προστασία της ιδιωτικής ζωής και τη δίκαιη πρόσβαση, συχνά σε ευθεία αντιπαράθεση με ισχυρούς ιδιωτικούς φορείς όπως ο Έλον Μασκ.
Αυτό θέτει την ηγεσία των πανεπιστημίων μπροστά σε ένα πρωτοφανές ηθικό δίλημμα. Οι διοικήσεις δεν μπορούν πλέον να παραμείνουν ουδέτερες στους κλιμακούμενους “πολιτιστικούς πολέμους” μεταξύ ανταγωνιστικών κοινωνικών αξιών. Και οι αποφάσεις τους – αν θα προστατεύσουν την ακαδημαϊκή ελευθερία και θα υποστηρίξουν τους ευάλωτους ερευνητές ή θα συνθηκολογήσουν – θα έχουν βαθιές επιπτώσεις στη δημοκρατική σταθερότητα.
Καθώς τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας αναπροσαρμόζονται και οι αυταρχικές τάσεις γίνονται πιο δημοφιλείς, τα πανεπιστήμια προσφέρουν ένα κρίσιμο αντίβαρο στη δημοκρατική διάβρωση. Είναι χώροι όπου φανταζόμαστε εναλλακτικά μέλλοντα, αναλύουμε τις συστημικές αδικίες και εμπνέουμε τη συλλογική αντίσταση. Ο μετασχηματισμός είναι θεμελιώδης: τα πανεπιστήμια δεν είναι πλέον απλώς εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά κεντρικοί παράγοντες στον παγκόσμιο αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, αντιτιθέμενα στις υπάρχουσες δομές εξουσίας και προσφέροντας κριτικές οπτικές που αμφισβητούν τα κυρίαρχα αφηγήματα».