Οι διαμάχες για πόρους σε όλο τον κόσμο συχνά σηματοδοτούν συγκρούσεις για αποθέματα πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Αλλά κυρίως, λόγω της κλιματικής κρίσης, ένας άλλος πόρος γίνεται όλο και περισσότερο μήλο της έριδας μεταξύ κρατών: το νερό.

Ένα παράδειγμα είναι η σύγκρουση για τα νερά του Νείλου μετά την κατασκευή στην Αιθιοπία του Μεγάλου Φράγματος της Αιθιοπικής  Αναγέννησης (GERD). Το φράγμα αυτό έχει φέρει όμως τρεις χώρες στα πρόθυρα πολέμου: την Αίγυπτο, την Αιθιοπία και το Σουδάν, από τις οποίες διέρχεται ο Νείλος και επιδιώκουν το δικό τους συμφέρον.

Η Αίγυπτος καλύπτει περισσότερο από το 95% των υδάτινων αναγκών της από τον ποταμό, ο οποίος με τη σειρά του παίρνει το 85% του νερού του από τον Γαλάζιο Νείλο, στην Αιθιοπία. Σε αυτόν τον παραπόταμο του Νείλου η Αιθιοπία έχτισε το φράγμα της Αναγέννησης, που θεωρείται μια υπαρξιακή απειλή για την Αίγυπτο.

Η Αιθιοπία, από την άλλη πλευρά, βλέπει το έργο ως κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη και τον ενεργειακό εφοδιασμό της χώρας.

Το Σουδάν βρίσκεται ανάμεσα σε αυτές τις θέσεις, τόσο γεωγραφικά, όσο και πολιτικά, και παλεύει με τις επιπτώσεις της κατασκευής φραγμάτων στη δική του αγροτική οικονομία.

Ο γερμανός ειδικός σε θέματα ασφάλειας των υδάτων, Γεργκ Μπάρανταντ, εξηγεί γενικότερα γιατί οι επόμενοι μεγάλοι πόλεμοι θα είναι για το νερό.

«Πρώτον, ξέραμε ότι το νερό είχε παίξει ρόλο στην έκρηξη πολέμων σε διάφορες περιοχές στο παρελθόν – από την εκτροπή των υδάτινων ρευμάτων μέχρι τη δηλητηρίαση των πηγαδιών και τους βομβαρδισμούς φραγμάτων. Σήμερα, δεδομένης της γενικής γεωπολιτικής κατάστασης και της πολιτικής ασφάλειας, δεν είμαστε πλέον αισιόδοξοι».

«Το νερό δεν είναι άπειρα διαθέσιμο», λέει ο γερμανός ειδικός. «Το νερό δεν μπορεί να αυξηθεί κατά βούληση. Ακόμη και στην επεξεργασία και την αφαλάτωση του νερού, απλώς αντικαθίσταται από έναν άλλο πόρο, δηλαδή την ενέργεια».

«Ζήτημα εθνικής ασφάλειας»

Οι εντάσεις στο Κέρας της Αφρικής κλιμακώθηκαν επικίνδυνα από το 2022, που η Αιθιοπία άρχισε να γεμίζει τις δεξαμενές  του φράγματος GERD – χωρίς δεσμευτική συμφωνία με τους γείτονες.

Η Αίγυπτος ζήτησε επανειλημμένα σαφείς δεσμεύσεις για την απελευθέρωση των υδάτων για να εξασφαλίσει τη δική της παροχή νερού, ενώ το Σουδάν επικαλέστηκε τα συμφέροντά του. Και τα δύο κράτη θεωρούν την κίνηση της Αντίς Αμπέμπα ως περιφρόνηση των κοινών συμφερόντων και τονίζουν την ανάγκη για διεθνή διαμεσολάβηση.

Ο κίνδυνος κλιμάκωσης είναι υπαρκτός. Ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, χαρακτήρισε την παροχή νερού από τον Νείλο ως «θέμα εθνικής ασφάλειας» και δεν απέκλεισε ακόμη και στρατιωτικές επιλογές. Η Αίγυπτος έχει ήδη στρατιωτική παρουσία σε γειτονικές χώρες όπως η Σομαλία για να ενισχύσει τη γεωπολιτική της επιρροή.

Η Αίγυπτος είναι η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη της Αφρικής, ενώ η Αιθιοπία βασίζεται στην υποστήριξη της ομάδας Brics και κρατών όπως η Τουρκία. Η χώρα της Ανατολικής Αφρικής είναι μέλος του οργανισμού Brics των αναδυόμενων οικονομιών από τις αρχές του 2024.

«Όσο περισσότερο περιμένουμε, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος κλιμάκωσης», προειδοποίησε ο γάλλος ειδικός  σε θέματα υδάτινης ασφάλειας, Φρανκ Γκαλάν. Εάν η Αιθιοπία περιόριζε σκόπιμα τη ροή του νερού στην Αίγυπτο κατά τις ξηρές περιόδους, οι συνέπειες για τη γεωργία και τη ζωή κατά μήκος του Νείλου θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές. Αντίθετα, μια επίθεση της Αιγύπτου στο φράγμα  θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανθρωπιστική κρίση στην Αιθιοπία.

Παρέμβαση ΗΠΑ και Κίνας

Η ρητορική και από τις δύο πλευρές γίνεται ολοένα και πιο εχθρική. Διεθνείς παράγοντες όπως ο ΟΗΕ και οι ΗΠΑ προσπάθησαν να μεσολαβήσουν αρκετές φορές, αλλά μέχρι στιγμής χωρίς διαρκή επιτυχία. Η Κίνα, βασικός οικονομικός εταίρος τόσο της Αιθιοπίας, όσο και της Αιγύπτου, θα μπορούσε να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο λόγω των ισχυρών δεσμών της στην περιοχή, αλλά δεν μπόρεσε ακόμη να βρει μια βιώσιμη λύση.

Όπως λέει ο γάλλος ειδικός  σε θέματα υδάτινης ασφάλειας, Φρανκ Γκαλάν, «δυστυχώς, η μία πλευρά είναι εντελώς άκαμπτη και λειτουργεί σαν να μη δημιουργεί κανένα απολύτως πρόβλημα ασφαλείας. Φυσικά αυτό το φράγμα είναι ένας σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης – παρέχει στην Αιθιοπία, μια χώρα 110 εκατομμυρίων κατοίκων, το μεγαλύτερο μέρος της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Αλλά για το Σουδάν και την Αίγυπτο το φράγμα αντιπροσωπεύει σαφώς ένα σοβαρό πρόβλημα».

Αποικιακά κατάλοιπα

Οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν σημειώσει καμία πρόοδο εδώ και χρόνια. Ένας λόγος για αυτό είναι μια συνθήκη της βρετανικής αποικιακής εποχής από το 1929, που δίνει στην Αίγυπτο το δικαίωμα να χρησιμοποιεί μεγάλες ποσότητες των υδάτων του Νείλου και να εμποδίζει νέα έργα στον ποταμό.

Η Μεγάλη Βρετανία ξεκίνησε τη συνθήκη όταν ήταν ακόμη αποικιακή δύναμη στην περιοχή και δεν περιλάμβανε την Αιθιοπία ως ανεξάρτητο κράτος. Η Αντίς Αμπέμπα απορρίπτει ως εκ τούτου κατηγορηματικά τη συμφωνία.

«Μια ένοπλη σύγκρουση δεν φαίνεται πλέον αδιανόητη. Αν και θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την περιοχή και θα μπορούσε επίσης να εμπλέξει διεθνείς παράγοντες. «Η στρατηγική θέση της περιοχής στο Κέρας της Αφρικής και την Ερυθρά Θάλασσα καθιστά αυτή τη σύγκρουση θέμα παγκόσμιας σημασίας».

Η διπλωματική λύση

Ο Γεργκ Μπάρανταντ τονίζει ότι οι συγκρούσεις για το νερό αποτελούν ήδη μέρος της διακρατικής προβολής ισχύος. Πρόκειται για κατάφωρη αποτυχία της  πολιτικής, διότι η πολιτική και η διπλωματία των υδάτων, η οποία προωθεί τη διασυνοριακή, βιώσιμη διαχείριση των υδάτων ως μέσα για την πρόληψη των συγκρούσεων και την επίλυση διαφορών, είναι ουσιαστικής σημασίας για ένα σταθερό και ειρηνικό μέλλον.

Όσον αφορά τον πόλεμο γύρω και με το νερό, η σημασία του έγκειται στην περιοχή έντασης μεταξύ σκανδάλης, επιχειρησιακού παράγοντα, στρατιωτικού στόχου και όπλου.

Παρά την τεταμένη κατάσταση, υπάρχουν σημάδια διπλωματικής λύσης. Η ιδέα της πολυμερούς διαχείρισης του νερού του Νείλου – όπως έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στον ποταμό Σενεγάλη, στη δυτική Αφρική, θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο.

Ο ποταμός  Σενεγάλης έχει μήκος 1641 χιλιόμετρα και διασχίζει τη Γουινέα και το Μάλι, ενώ χωρίζει τη Μαυριτανία από τη Σενεγάλη, των οποίων αποτελεί σύνορο επί 830 χιλιόμετρα.
Το 1972, τα γειτονικά κράτη – Σενεγάλη, Μαυριτανία, Γουινέα και Μάλι – συμφώνησαν να χρηματοδοτήσουν από κοινού έργα υποδομής και να χρησιμοποιήσουν με βιώσιμο τρόπο τα νερά του ποταμού.

Βασικός παράγοντας επιτυχίας ήταν η δημιουργία μιας κοινής διαχειριστικής επιτροπής που παρέχει επιστημονικές και τεχνικές πληροφορίες και συντονίζει τη χρήση τους. Όλες οι συμμετέχουσες χώρες ανταλλάσσουν επιστημονικά και τεχνικά δεδομένα και αποφασίζουν από κοινού για την εκμετάλλευση των υδάτων και τη διαχείριση των φραγμάτων.

Ο αποφασιστικός παράγοντας, λοιπόν, στην επαπειλούμενη σύγκρουση για το Μεγάλο Φράγμα της Αναγέννησης της Αιθιοπίας θα είναι εάν τα εμπλεκόμενα μέρη αναγνωρίσουν τον κίνδυνο και καταλήξουν σε έναν δίκαιο συμβιβασμό.

Χωρίς λύση, υπάρχει κίνδυνος κλιμάκωσης – και μαζί μια σύγκρουση που θα  εκτείνεται πολύ πέρα ​​από τα σύνορα της λεκάνης του Νείλου.