Το διαχρονικό πογκρόμ εγείρει το ερώτημα κατά πόσο μπορεί να υπάρξει η Ουκρανία ως δημοκρατία, όπως φαντασιώνονται Ε.Ε. και ΗΠΑ
Η δημόσια σφαίρα της Ουκρανίας επί Ζελένσκι είναι σαν περιστρεφόμενη πόρτα. Κόσμος πάει κι έρχεται, υπουργοί και εισαγγελείς απομακρύνονται, στρατηγοί ξηλώνονται, κανάλια κλείνουν μέσα σε μια νύχτα και κόμματα καταργούνται.
- από τον Βασίλη Γαλούπη
Ο Ζελένσκι δίνει το σύνηθες άλλοθι για τέτοιες εκκαθαρίσεις. Την προστασία της εθνικής ασφάλειας από «προδότες». Δεν πείθει, όμως.
Η αλήθεια είναι ότι ήδη πολύ πριν από τη ρωσική εισβολή η Ουκρανία ήταν μια χώρα που ισορροπούσε μεταξύ εκλογών και ολιγαρχίας, δημοκρατίας και αυταρχισμού, νόμων και διαφθοράς. Οταν μέσα σ’ αυτό το σκηνικό εκλέχτηκε πρόεδρος ο Ζελένσκι, ως πρωτοκλασάτος τηλεοπτικός αστέρας, με τις πλάτες του πανίσχυρου ολιγάρχη Ιχόρ Κολομόισκι, μία ήταν η βασική του έννοια. Η πολιτική του εδραίωση, θα έλεγε ο ίδιος. Η εξαφάνιση του ανταγωνισμού αποδεικνύουν οι πράξεις του. Είτε με χακί μπλουζάκια κι αξύριστος είτε με ύφος και λόγια μεγάλων ηγετών της Ιστορίας, ο Ζελέσνκι έχει πολλά πρόσωπα. Με ζητούμενο την κυριαρχία στο πολιτικό παιχνίδι.
«Εγκλήματα»
Οταν στις 17 Ιουλίου ο πρόεδρος Ζελένσκι «καθάρισε» τον επικεφαλής της υπηρεσίας κατασκοπίας της Ουκρανίας (SBU) και τη γενική εισαγγελέα, επικαλέστηκε πολλές περιπτώσεις προδοσίας. Είπε ότι «περισσότεροι από 60 πρώην υπάλληλοι εργάζονται τώρα εναντίον της Ουκρανίας στις κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές». Συνολικά άνοιξαν 651 υποθέσεις εναντίον αξιωματούχων με κατηγορίες συνεργασίας με Ρώσους και προδοσίας.
«Ενα τέτοιο εύρος εγκλημάτων ενάντια στα θεμέλια της εθνικής ασφάλειας του κράτους και οι δεσμοί που καταγράφονται μεταξύ των ουκρανικών δυνάμεων ασφαλείας και των ρωσικών ειδικών υπηρεσιών εγείρουν πολύ σοβαρά ερωτήματα» είπε ο Ζελέσνκι.
Ο Ουκρανός πρόεδρος εκδίωξε, ντροπιάζοντάς τους και «δίνοντάς» τους στην κοινή γνώμη, δύο πολύ σημαντικά μέλη της κυβέρνησης. Τον… τηλεπαραγωγό Ιβάν Μπακάνοφ, παιδικό φίλο του Ζελένσκι, που ο ίδιος είχε τοποθετήσει ως επικεφαλής της SBU, και την Ιρίνα Βενεντίκτοβα, τη γενική εισαγγελέα που ερευνούσε 21.000 εγκλήματα πολέμου που φέρεται ότι διαπράχθηκαν από τη Ρωσία από την έναρξη της εισβολής.
Ο Μπακάνοφ δούλευε μαζί με τον Ζελένσκι στη βιομηχανία της show biz και ήταν ο σκηνοθέτης πίσω από το στούντιο που ανέλαβε την προεκλογική καμπάνια του. Οταν εκλέχτηκε πρόεδρος, έβαλε τον Μπακάνοφ αφεντικό της SBU, παρά τις αντιρρήσεις των πολιτικών αντιπάλων ότι ο τηλεοπτικός παραγωγός δεν είχε καμία ικανότητα και γνώση γι’ αυτό το πόστο.
Η SBU είναι η κύρια εγχώρια Αρχή ασφάλειας και πληροφοριών στη χώρα και ο διάδοχος του τοπικού κλάδου της σοβιετικής KGB. Με 27.000 υπαλλήλους είναι η μεγαλύτερη υπηρεσία ασφάλειας στην Ευρώπη. Συγκριτικά, η βρετανική MI5 έχει μόλις 4.400 υπαλλήλους.
Οι Ιβάν Μπακάνοφ και Ιρίνα Βενεντίκτοβα δεν κατηγορούνται ότι πρόδωσαν τη χώρα τους, αλλά ότι διηύθυναν υπηρεσίες όπου έδρασαν άλλοι προδότες. Ουσιαστικά τούς καταλογίζεται ανικανότητα να καθαρίσουν τις υπηρεσίες τους από «προδότες και συνεργάτες των Ρώσων». Ειδικά στον Μπακάνοφ χρεώνονται λάθη που επέτρεψαν στον ρωσικό στρατό να καταλάβει την πόλη Χερσώνα, στη νότια Ουκρανία, χωρίς σχεδόν καμία μάχη. Μία μέρα μετά την καθαίρεση των δύο ο Ζελένσκι απομάκρυνε ακόμα 28 αξιωματούχους.
Η απομάκρυνση του Μπακάνοφ ακολούθησε τη σύλληψη του βοηθού του και πρώην επικεφαλής της SBU στην Κριμαία Ολεγκ Κουλίνιτς για προδοσία. «Ολοι όσοι μαζί με τον Κουλίνιτς ήταν μέρος μιας εγκληματικής ομάδας που εργαζόταν προς το συμφέρον της Ρωσίας θα λογοδοτήσουν» δήλωσε ο Ζελένσκι.
Για την απομάκρυνση της Βενεντίκτοβα, που είχε ανοίξει, επίσης, πάνω από 5.000 υποθέσεις για προδοσία, λέγεται πως «βάρυνε» και το γεγονός ότι απολάμβανε υψηλότατη δημοφιλία στην Ουκρανία, σε κάποιες μετρήσεις ψηλότερα κι από τον Ζελένσκι. Ο Ζελένσκι, με το παρκαρισμένο χρήμα σε offshore, σύμφωνα με τα Pandora Papers, διέταξε επίσης το Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας να διερευνήσει την παράλειψη της Βενεντίκτοβα να αναφέρει περιουσία της σε δήλωση περιουσιακών στοιχείων και εισοδήματος.
Η Μόσχα
Για την πλευρά της Ρωσίας ο ρυθμός που ανοίγονται υποθέσεις για προδοσία από το Κίεβο δείχνει «ότι ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων δεν αντιλαμβάνεται αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία ως απειλή για την εθνική ασφάλεια». «Στην πραγματικότητα, αυτό είναι μια απόδειξη ότι η πολιτική του Ζελένσκι δεν εγκρίνεται. Σε οποιαδήποτε χώρα τέτοιοι αριθμοί “προδοτών” σημαίνουν αποτυχία του κρατικού συστήματος» ερμηνεύει o Ντένις Ντενίσοφ, διευθυντής του Ινστιτούτου Ειρηνευτικών Πρωτοβουλιών και Μελέτης Συγκρούσεων στη Μόσχα.
Πολύ πριν από τη ρωσική εισβολή ο πρόεδρος Ζελένσκι έκανε τα πάντα για να οργανώσει το σύστημα της Ουκρανίας, που αποτελείται από διάφορες φατρίες μισθοδοτούμενες από δισεκατομμυριούχους, να δουλέψει υπέρ του. Μετά τον πόλεμο οι πιέσεις έγιναν πιο ασφυκτικές. Σε ένα αυταρχικό κι ελεγχόμενο πολιτικό και μιντιακό περιβάλλον προσπαθούσε και προσπαθεί να πείσει τους Ουκρανούς ότι αυτός είναι ο εκλεκτός. Τελικά, όμως, η βασική ερώτηση είναι αν η Ουκρανία μπορεί πραγματικά να υπάρξει ποτέ ως δημοκρατία δυτικού τύπου, όπως φαντασιώνονται Ε.Ε. και ΗΠΑ.
Στο «σκαμνί» ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης
Στις 20 Μαρτίου 11 πολιτικά κόμματα τέθηκαν εκτός νόμου από τον ίδιο τον Ζελένσκι, που επικαλέστηκε «δεσμούς με τη Ρωσία». Τα πιο πολλά από αυτά τα κόμματα, στα οποία απαγορεύτηκε κάθε πολιτική δραστηριότητα, ήταν μικρά, αλλά ένα, η Πλατφόρμα της Αντιπολίτευσης για τη Ζωή, ήταν το μεγαλύτερο αντιπολιτευτικό κόμμα της Ουκρανίας, με 44 έδρες στο ουκρανικό Κοινοβούλιο των 450 εδρών.
Στις 12 Απριλίου συνελήφθη ο Βίκτορ Μεντβεντσούκ, αρχηγός της Πλατφόρμας της Αντιπολίτευσης. Τον Ιούνιο κατηγορήθηκε για προδοσία και παραπέμφθηκε σε δίκη. Κινδυνεύει να καταδικαστεί σε κάθειρξη 15 ετών.
Η απόφαση της Ουκρανίας να θέσει εκτός νόμου 11 κόμματα επικρίθηκε από τη Ρωσία ως «ακόμα ένα λάθος που θα διχάσει τη χώρα», ενώ ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας και πρώην πρωθυπουργός, σάρκασε τη «δυτική» νοοτροπία Ζελέσνκι: «Ο πιο δημοκρατικός πρόεδρος της σύγχρονης Ουκρανίας έκανε ακόμη ένα βήμα προς τα δυτικά ιδεώδη της δημοκρατίας. Με απόφαση του Συμβουλίου Εθνικής Αμυνας και Ασφάλειας απαγόρευσε πλήρως κάθε δραστηριότητα κομμάτων της αντιπολίτευσης στην Ουκρανία. Μπράβο! Συνεχίστε έτσι».
«Τους φιμώνει»
Οσον αφορά τα 11 κόμματα που απαγορεύτηκαν, η έννοια του φιλορωσικού μπορεί να πάρει μια ευρεία σημασία στην Ουκρανία σήμερα. Οπως έγραψε το Al Jazeera: «Η ετικέτα του φιλορώσου χρησιμοποιείται για να απαξιώσει και να φιμώσει οποιεσδήποτε αντιδυτικές, αριστερές, αντινεοφιλελεύθερες και άλλες απόψεις. Ολη αυτή η ποικιλία απόψεων μπορεί να ομαδοποιηθεί και κάτω από μια ετικέτα».
Κάποια, μάλιστα, από τα κόμματα που ανέστειλε η κυβέρνηση Ζελένσκι ως φιλορωσικά βρίσκονται στην πραγματικότητα ήδη υπό ρωσικές κυρώσεις!
Το 2015 η Ουκρανία είχε θέσει εκτός νόμου όλα τα κομμουνιστικά κόμματα της χώρας βάσει του νόμου «αποκομμουνιστικοποίησης», που επικρίθηκε έντονα από την Επιτροπή της Βενετίας, επίσημο συμβουλευτικό όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Ουσιαστικά, η απαγόρευση των κομμάτων της αντιπολίτευσης ήταν ένα πρόσχημα. Αυτά τα κόμματα στην πλειονότητά τους είχαν καταδικάσει τη ρωσική εισβολή και συνεισέφεραν στην άμυνα της χώρας. Ομως, κυρίως, η απαγόρευση των κομμάτων δεν αποτρέπει τους ηγέτες ή τα μέλη τους να ενεργήσουν κατά του ουκρανικού κράτους, αν θελήσουν.
Πρακτικά, η απόφαση Ζελέσνκι να αναστείλει τα κόμματα μοιάζει να έχει πολύ λιγότερη σχέση με τις αντικειμενικές ανάγκες ασφαλείας και περισσότερο με την πόλωση της ουκρανικής πολιτικής μετά τη Μαϊντάν και τις προσπάθειες του Ουκρανού προέδρου να εδραιώσει την εξουσία του μέσω του αποκλεισμού κάθε υποψίας αντιπολίτευσης.
Ξηλώνει στρατηγούς… νύχτα
Τον Απρίλιο ο Ζελένσκι αφαίρεσε τον βαθμό από δύο στρατηγούς επειδή, όπως είπε, απέτυχαν να τηρήσουν τον όρκο πίστης τους. Τους χαρακτήρισε «προδότες και αντιήρωες».
«Δεν έχω χρόνο να αντιμετωπίσω όλους τους προδότες. Αλλά σταδιακά θα τιμωρηθούν όλοι» είναι ένα ακόμα μήνυμα που είχε στείλει για το τι θα επακολουθήσει με τις εκκαθαρίσεις ο Ζελένσκι.
Επρόκειτο για τον Σέργκι Κριβορούτσκο, που είχε ηγηθεί του γραφείου της υπηρεσίας ασφαλείας της Ουκρανίας στη Χερσώνα. Η Ρωσία κατέλαβε την πρωτεύουσα της Χερσώνας με ελάχιστη στρατιωτική αντίσταση και ο Ζελένσκι έψαχνε εξιλαστήριο θύμα.
Ο άλλος ήταν ο στρατηγός Αντρέι Ναούμοφ, πρώην επικεφαλής της εσωτερικής ασφάλειας στην Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας, ο οποίος πιστεύεται ότι εγκατέλειψε τη χώρα λίγο προτού αρχίσει ο πόλεμος.
Κλείνει τα ανυπάκουα media, ασκεί πιέσεις σε δημοσιογράφους, ιδιοκτήτες
Η απαγόρευση των πολιτικών κομμάτων τον Μάρτιο έγινε παράλληλα με άλλη μια κίνηση του Ζελένσκι, αυτή τη φορά για να μονοπωλήσει την επιρροή του στα ΜΜΕ της χώρας. Την ίδια μέρα, στις 20 Μαρτίου, υπέγραψε ένα διάταγμα που ενώνει όλα τα εθνικά τηλεοπτικά κανάλια σε μια πλατφόρμα, επικαλούμενος την ανάγκη μιας «ενοποιημένης πολιτικής πληροφόρησης» βάσει του στρατιωτικού νόμου.
Οταν ο Ζελένσκι ανέβηκε στην εξουσία το 2019, είχε πει την ατάκα ότι δεν χρειάζεται δημοσιογράφους. Εκτοτε προφανώς κατάλαβε ότι, αν οι δημοσιογράφοι τον επικρίνουν, μπορεί να του προκαλέσουν ζημιά. Ετσι, αποφάσισε να ενισχύσει όσους τον υποστήριζαν και να πιέσει τους επικριτές να σιωπήσουν.
Σύμφωνα με έκθεση της Εθνικής Ενωσης Δημοσιογράφων της Ουκρανίας τον Ιανουάριο:
- Η κυβέρνηση Ζελένσκι έχει επιδοθεί σε κύμα προσπαθειών για έλεγχο των μέσων ενημέρωσης.
- Ασκεί πιέσεις σε ιδιοκτήτες.
- Απαιτεί να ελέγξει τους καλεσμένους και την ατζέντα στα πολιτικά τοκ σόου.
- Απειλεί για ποινικές διώξεις κατά μέσων ενημέρωσης και δημοσιογράφων.
- Νομοθετεί κατά της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης.
- Χρηματοδοτεί τα «υπάκουα» ΜΜΕ.
- Η κυβέρνηση πολεμά όσα ΜΜΕ δεν είναι υπό τον άμεσο έλεγχό της κι εξαπολύει επιθέσεις κατά των δικαιωμάτων των δημοσιογράφων.
Πολύ πριν από τον πόλεμο, στις αρχές του 2021, ο Ζελένσκι έκλεισε τρία τηλεοπτικά κανάλια. Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (EFJ) κατέκρινε τότε την ενέργεια ως απειλή για την ελευθερία του Τύπου και τον πλουραλισμό των ΜΜΕ.
Στις 21 Αυγούστου 2021 αποκαλύφθηκε ότι ο Ζελένσκι έκλεισε, με διάταγμα, έναν από τους μεγαλύτερους ειδησεογραφικούς ιστότοπους στην Ουκρανία, το Strana.ua. Επέβαλε και κυρώσεις κατά του αρχισυντάκτη του. Το μέσο μπλοκαρίστηκε χωρίς καμία νομική βάση, σύμφωνα με δικηγόρους.
Η κυβέρνηση επικαλέστηκε την προστασία της εθνικής ασφάλειας και περιέγραψε τους δημοσιογράφους του Strana.ua ως «φιλορώσους προπαγανδιστές». Ο επικεφαλής της SBU, Ιβάν Μπακάνοφ, δήλωσε ότι τα μέτρα ελήφθησαν για την προστασία της πληροφορίας.
Στις 8 Νοεμβρίου 2021 η «Kyiv Post», η μοναδική μεγάλη αγγλόφωνη εφημερίδα της Ουκρανίας, που κυκλοφορούσε επί 26 χρόνια, έπαψε ξαφνικά να εκδίδεται και οι δημοσιογράφοι που πήγαν για δουλειά εκείνη τη μέρα έμαθαν ότι απολύθηκαν. Οι δημοσιογράφοι της εφημερίδας, όπως και άλλοι δημοσιογράφοι της Ουκρανίας, δήλωσαν ξεκάθαρα ότι ο Ζελένσκι «σκότωσε» την εφημερίδα, επιβάλλοντας τεράστια πίεση στον ιδιοκτήτη: «Η “Kyiv Post” έκλεισε λόγω πίεσης από τον Ζελένσκι. Η εφημερίδα υπήρξε για 26 χρόνια η κύρια πηγή της διεθνούς κοινότητας για ειδήσεις από την Ουκρανία. Την αντιμετώπιζαν πάντα ιδιαίτερα επειδή δυτικές πρεσβείες και αντιπρόσωποι άλλων χωρών μάθαιναν τα νέα της χώρας από την “Kyiv Post”. Μόλις τρεις εβδομάδες πριν ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας σκόπευε να την ενδυναμώσει και να βγάλει άλλη μια εφημερίδα στα ουκρανικά».
Τον Σεπτέμβριο 2021 η εφημερίδα δημοσίευσε άρθρο επικριτικό για τη γενική εισαγγελέα Βενετίκτοβα. Υστερα από αυτό η Βενεντίκτοβα άνοιξε και στη συνέχεια έκλεισε ποινικές υποθέσεις εναντίον του ιδιοκτήτη της Kyiv Post, Αντνάν Κιβάν.
Τελικά τον Νοέμβριο η εφημερίδα έκλεισε. Εκτοτε άνοιξε εκ νέου με νέο δημοσιογραφικό επιτελείο. Οι παλιοί δημοσιογράφοι της δημιούργησαν τη δική τους εφημερίδα, την «Kyiv Independent». Ο νέος διευθυντής της «Kyiv Post», Λουκ Σενιέρ, δήλωσε ότι στο εξής η εφημερίδα θα προσπαθήσει να επικεντρώνεται λιγότερο στην κριτική και περισσότερο σε θετικά νέα για τη χώρα.