Στο ιστορικό μήνυμά του το Σάββατο 24/04/21 ο Τζο Μπάιντεν, με το οποίο κατά παγκόσμια παραδοχή αναγνώρισε τη Γενοκτονία των Αρμενίων πριν 106 χρόνια από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εξαπέλυσε ακόμα ένα ισχυρό πλήγμα στην Τουρκία, που επισκιάστηκε σε πρώτη ανάγνωση λόγω του αρμενικού ζητήματος. Ποιο είναι αυτό; Ο Αμερικανός πρόεδρος αναφέρθηκε σε Κωνσταντινούπολη (Constantinople) και όχι «Ιστανμπούλ».
Πριν αρχίσουμε να παραληρούμε από ξέφρενη χαρά για αυτή την αναφορά να σημειώσουμε ότι, όπως γνωρίζουν οι φιλίστορες, η πόλη μετονομάστηκε σε Ιστανμπούλ επίσημα από την Τουρκική Δημοκρατία στις 28 Μαρτίου του 1930.
Μέχρι και το 1923, δηλαδή επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η πόλη ονομαζόταν Κωνσταντινούπολη, «Konstantiniyye» όπως την προέφεραν οι Τούρκοι.
Αναφερόμενος ο Αμερικανός πρόεδρος στο μήνυμά του στην έναρξη της Αρμενικής Γενοκτονίας την 24η Απριλίου του 1915, όταν η ηγεσία της αρμενικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης φυλακίστηκε και εκατοντάδες Αρμένιοι της Πόλης απαγχονίστηκαν, επιθυμεί να είναι ιστορικά συνεπής για αυτό και χρησιμοποιεί το επίσημο όνομα της πόλης το 1915, που ήταν Κωνσταντινούπολη και όχι «Ιστανμπούλ».
Ωστόσο, από την άλλη είναι γνωστό ότι τέτοιες ιστορικές συνέπειες είναι σπάνιες και ασυνήθιστες στη γλώσσα των πολιτικών και των διεθνών συμφερόντων.
Είναι, λοιπόν, σχεδόν βέβαιο ότι ο Λευκός Οίκος στέλνει και δεύτερο μήνυμα στην Τουρκία επιλέγοντας να χρησιμοποιήσει επίσημα για πρώτη φορά το ελληνορωμαϊκό, χριστιανικό και αυτοκρατορικό όνομα της Πόλης.
Ένα μήνυμα όπως το ερμηνεύουμε ευθείας αυστηρής προειδοποίησης στην Άγκυρα, που μεταξύ άλλων απεργάζεται και περίεργα σχέδια για το μέλλον της Συνθήκης του Μοντρέ που ορίζει το καθεστώς των Στενών.
Είναι σαφές ότι η Ουάσιγκτον μιλά για Κωνσταντινούπολη ενώ θα μπορούσε να κάνει χρήση του νεότερου ονόματος «Ιστανμπούλ». Και αυτό θα έπρεπε να ανησυχεί περισσότερο τους Τούρκους.
Η πόλη ονομαζόταν από την ίδρυσή της το 658/7 π.Χ. έως και το 330 μ.Χ. Βυζάντιο.
Το 196 μ.Χ. και για σύντομο χρονικό διάστημα, έλαβε επίσης την ονομασία Augusta Antonina από τον αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο, προς τιμή του γιου του Αντωνίου.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄, στα εγκαίνιά της το 330, την μετονόμασε Nova Roma (ελλ. Νέα Ρώμη), όνομα που όμως δεν επικράτησε, καθώς η πόλη έγινε γρήγορα γνωστή ως Κωνσταντινούπολη (=πόλη του Κωνσταντίνου), από το όνομα του ιδρυτή της.
Όπως παραδίδει ο ιστορικός Σωκράτης, στην Εκκλησιαστική Ιστορία, η ονομασία Νέα Ρώμη κατοχυρώθηκε δια νόμου και φαίνεται πως απηχούσε ένα ρητορικό παραλληλισμό μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης.
Άλλες ονομασίες που της αποδόθηκαν είναι «Βασιλεύουσα», «Βασιλίς των πόλεων», «Μεγαλόπολις» και «Επτάλοφος», ενώ αναφορά γίνεται και στο όνομα «Ανθούσα» [Florentia].
Η ονομασία «Πόλις» ή «Πόλη» αναφέρεται ίσως για πρώτη φορά στις αρχές του 5ου αιώνα και θα πρέπει να ήταν συνηθισμένη το αργότερο τον 10ο αιώνα, όταν ο Άραβας γεωγράφος Αλ Μασουντί την αναφέρει ως «Μπουλίν». Ευρίσκεται επίσης στον Μιχαήλ Ακομινάτο.
Ο «Πολίτης» με την έννοια του κάτοικου της Κωνσταντινούπολης εμφανίζεται από τον 7ο αιώνα, που δείχνει ότι το όνομα «Πόλις» ήταν συνηθισμένο.
Κωνσταντινούπολη ήταν η ονομασία μέχρι το 1923 (επίσημα με το όνομα Konstantiniyye).
Η διεθνής ονομασία της πόλης σήμερα είναι Ιστανμπούλ, όπως μετονομάστηκε επίσημα από την Τουρκική Δημοκρατία στις 28 Μαρτίου του 1930.
Η ετυμολογία του όρου δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα.
Περισσότερο αποδεκτή είναι η άποψη πως προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «εις την πόλη».
Θεωρείται εξάλλου πιθανό πως με δεδομένα τη σπουδαιότητα και το μέγεθός της, οι κάτοικοί της την αποκαλούσαν απλά «Πόλη», όπως αποκαλείται συχνά μέχρι σήμερα από τους Έλληνες.
Η ονομασία Ιστανμπούλ, μαζί με τις παραλλαγές Ιστινμπόλ [Istinbol] ή Ιστανμπόλ [Istanbol] χρησιμοποιήθηκαν κατά την περίοδο του σουλτανάτου των Σελτζούκων, καθώς και κατά την πρώιμη οθωμανική περίοδο, ενώ η προφορά της ονομασίας ως εις την πόλη [Istinboli] πιστοποιείται σύμφωνα με πηγές από τα τέλη του 14ου αιώνα.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο όρος Ισταμπούλ πηγάζει από τη λέξη Ισλαμπούλ [Islambul], δηλαδή πόλη του Ισλάμ, αν και αυτή η υπόθεση φαίνεται να προσκρούει στο γεγονός της χρήσης του ονόματος πριν ακόμα γίνει πρωτεύουσα της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το ελαφρά παραλλαγμένο όνομα Ισλαμπόλ [Islam-bol], που μεταφράζεται ως «εκεί που το Ισλάμ αφθονεί», φαίνεται πως δόθηκε στην πόλη από τον Μωάμεθ Β’ και συναντάται σε έγγραφα του 15ου αιώνα, καθώς και σε φιρμάνι του 1760/1 —που τελικά δεν εφαρμόστηκε— σύμφωνα με το οποίο θα έπρεπε να αποτελεί επίσημο όνομα της πόλης.
Η ονομασία Κωνσταντινούπολη [οθ. τουρκ. قسطنطينيه, Konstantiniyye] βρισκόταν σε παράλληλη χρήση, κυρίως σε επίσημα οθωμανικά έγγραφα, λογοτεχνικά έργα, αλλά και νομισματικές κοπές.
Ήταν σε χρήση περισσότερο σε κύκλους λογίων, ενώ στην καθημερινή επικοινωνία κυριαρχούσαν διάφορες παραλλαγές της ονομασίας Ιστανμπούλ.
Μεταξύ Ελλήνων χρησιμοποιείται ενίοτε η ονομασία «Πόλη», ενώ και άλλες ιστορικές ονομασίες, όπως «Βασιλεύουσα», είναι επίσης σε χρήση στο γραπτό λόγο, κυρίως με λογοτεχνική διάθεση.
