Η αναζωπύρωση της κρίσης στην ανατολική Ουκρανία, η οποία δεν είναι άσχετη και με την εκλογή του Τζο Μπάιντεν στην προεδρεία των ΗΠΑ, απειλεί να φέρει τις, ήδη τεταμένες, σχέσεις Ρωσίας και Δύσης σε τροχιά «σιδηροδρομικής σύγκρουσης». Βασική αιτία είναι η επιμονή του Κιέβου να εμπλέξει το ΝΑΤΟ στην ουκρανική κρίση και να το φέρει έτσι αντιμέτωπο με την πιθανότητα ανοικτής σύγκρουσης με τη Ρωσία.
Το Κίεβο αποσύρθηκε από τις διαπραγματεύσεις στο Μινσκ
Η Ουκρανία βλέπει τη σωτηρία της από την, πολύ πιο ισχυρή, Ρωσία στο ΝΑΤΟ. Έτσι λοιπόν η αντιπροσωπεία του Κιέβου αποφάσισε να μην πάει στο Μινσκ για διαπραγματεύσεις με τη Μόσχα. Ταυτόχρονα ο Ουκρανός πρόεδρος Β. Ζελένσκι πιέζει για την ένταξη της Ουκρανίας στη συμμαχία το συντομότερο δυνατό.
Αποφασίζοντας να μην συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις του Μινσκ, το Κίεβο επέλεξε να δώσει προτεραιότητα σε άλλες μεθόδους επίλυσης της σύγκρουσης στο Ντονμπάς και Ντόνετσκ. Με άλλα λόγια να επέμβει στρατιωτικά στις ρωσόφωνες επαρχίες της ανατολικής Ουκρανίας, που αποσχίστηκαν de facto το 2014 από το Κίεβο και αυτονομήθηκαν υπό την προστασίας της «μητέρας» Ρωσίας. Η αντιπροσωπεία του Κιέβου δεν θα συμμετάσχει λοιπόν στις συνομιλίες της Τριμερούς Ομάδας Επαφών στο Μινσκ λόγω της «εχθρικής ρητορικής» της Λευκορωσίας, η οποία θεωρούν -και όχι άδικα- ότι βρίσκεται υπό την επιρροή της Ρωσίας. Ταυτόχρονα το Κίεβο ανακοίνωσε ότι η ένταξή του στο ΝΑΤΟ θα λύσει το πρόβλημα των ανατολικών επαρχιών και της ρωσικής απειλής.
Το Κίεβο πιέζει για «επείγουσα ένταξη» στο ΝΑΤΟ
Μετά την πολυαναμενόμενη τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ του Β. Ζελένσκι και του Τζόζεφ Μπάιντεν την Παρασκευή 2 Απριλίου 2021, ακολούθησε μια συνομιλία με τον Γενικό Γραμματέα της Ατλαντικής Συμμαχίας, Τζενς Στόλτενμπεργκ, στην οποία ο Πρόεδρος της Ουκρανίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο μόνος τρόπος για να τερματιστεί η σύγκρουση είναι να δεχτεί το ΝΑΤΟ την Ουκρανία ως πλήρες μέλος του. Σημείωσε πως αυτό είναι «το πιο επείγον ζήτημα» για να μην υπάρξει κλιμάκωση των συγκρούσεων.
Ο Ζελένσκι διατύπωσε το ίδιο αίτημα τη Δευτέρα 5 και την Τρίτη 6 Απριλίου κατά τη διάρκεια των τηλεφωνικών συνομιλιών του με τους πρωθυπουργούς της Μεγάλης Βρετανίας και του Καναδά, Μπόρις Τζόνσον και Τζάστιν Τριντό. Κάλεσε μάλιστα την Ατλαντική Συμμαχία να ενισχύσει την παρουσία της στη Μαύρη Θάλασσα, επειδή πιστεύει ότι θα ήταν ένα σαφές μήνυμα προς τη Ρωσία, η οποία συγκεντρώνει δυνάμεις στα σύνορα και στην Κριμαία. Επικαλούμενη πηγές στο ΝΑΤΟ ο Guardian έγραψε ότι η Ουκρανία αναμένεται να «επικεντρωθεί στις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις» και να αναπτύξει τις αμυντικές της ικανότητες, σύμφωνα με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ, ώστε να εξεταστεί σύντομα η δυνατότητα να αποκτήσει και την ιδιότητα του κράτους μέλους της Συμμαχίας.
Ουκρανία και ΝΑΤΟ
Το 2008 η Ατλαντική Συμμαχία ακολούθησε μια πολιτική «ανοικτών θυρών» απέναντι στην Ουκρανία και η δέσμευση του Κιέβου προς την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ πόλωσε τον ουκρανικό πληθυσμό και οδήγησε σε εμφύλιο πόλεμο. Τα τελευταία χρόνια οι δεσμοί της Ουκρανίας με το ΝΑΤΟ έχουν ενισχυθεί περαιτέρω: το Κίεβο συμμετέχει στις ασκήσεις της Συμμαχίας και έχει αποστείλει στρατεύματά του στο Αφγανιστάν και στο Κόσοβο. Το 2020 η Ουκρανία έγινε η έκτη χώρα (μαζί με την Αυστραλία, τη Φινλανδία, τη Γεωργία, την Ιορδανία και τη Σουηδία) στην οποία παρέχονται από το ΝΑΤΟ σημαντικές δυνατότητες για βαθύτερη συνεργασία. Από την άλλη πλευρά, στα νότια και ανατολικά της Ουκρανίας, τα δώδεκα εκατομμύρια των ρωσόφωνων και φιλορώσων κατοίκων, δεν βλέπουν ως «λύση» την είσοδο της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αλλά περισσότερο ως «αιτία πολέμου».
Ρωσική αντίδραση και η απειλή ενός «γιουγκοσλαβικού σεναρίου»
Από την πλευρά της η Ρωσία πιστεύει ότι η άρνηση της Ουκρανίας να συμμετάσχει στην Τριμερή Ομάδα Επαφών (Ουκρανία, Ρωσική Ομοσπονδία και ΟΑΣΕ) ήταν επακόλουθο των σχετικών οδηγιών που της δόθηκαν από την Ουάσιγκτον. Νωρίτερα, το Κίεβο πρότεινε να συμπεριληφθεί και η Ουάσιγκτον στις διαπραγματεύσεις, αλλά και να μεταφερθούν από τη Λευκορωσία στη Σουηδία.
Ωστόσο, η Μόσχα πιστεύει πως οι ΗΠΑ, με την πολιτική που ακολουθούν σχετικά με την Ουκρανία, δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις του Μινσκ, αλλά ούτε και αυτές να «μετακομίσουν» στη Σουηδία. Ο εκπρόσωπος της Ρωσικής Δούμας Λεονίντ Σλάτσκι, δήλωσε μάλιστα ότι η εμμονή του Κιέβου στην ένταξη στο ΝΑΤΟ δεν θα σήμαινε και την επιστροφή της ουκρανικής κυριαρχίας στο Ντονμπάς, αλλά αντίθετα θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένα «γιουγκοσλαβικό σενάριο». Η Ρωσία τάσσεται υπέρ της διατήρησης των συμφωνιών του Μινσκ και επιμένει στην εφαρμογή τους. Το ότι ο Ζελένσκι αποσύρεται πλέον από αυτά που είχε συμφωνήσει με τη Μόσχα, ερμηνεύεται ως μέσο πίεσης στη Ρωσία.
Μόσχα: αν η Ουκρανία επιτεθεί στο Ντονμπάς θα είναι η «αρχή του τέλους της»
Η Γερμανία και η Γαλλία, ως εγγυητές της συμφωνίας του Μινσκ, δεν έχουν ακόμη σχολιάσει αυτές τις ανακοινώσεις και παραμένουν στην άκρη. Την Πέμπτη 8 Απριλίου η καγκελάριος της Γερμανίας, Άγκελα Μέρκελ, ζήτησε από τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής τους συνομιλίας, να μην ενισχύει την παρουσία των ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία, ενώ ο Ρώσος πρόεδρος κατηγόρησε το Κίεβο για προκλητικές ενέργειες στο ανατολική Ουκρανία. Και οι δύο πλευρές εξέφρασαν την ανησυχία τους για την κλιμάκωση της έντασης στην περιοχή του Ντονμπάς.
Πριν λίγες μέρες το Κρεμλίνο είχε απειλήσει ανοιχτά την Ουκρανία, σε περίπτωση που ξεκινήσει εχθροπραξίες στο Ντονμπάς, κάνοντας λόγο για «αρχή του τέλους της». Συγκεκριμένα ο αναπληρωτής επικεφαλής της διοίκησης της ρωσικής προεδρίας, Ντμίτρι Κόζακ, προειδοποίησε, με απειλητικό ύφος, ότι η κήρυξη ευρείας κλίμακας εχθροπραξιών στο Ντονμπάς (ανατολική Ουκρανία) εκ μέρους της κυβέρνησης του Κιέβου θα αποτελέσει για την Ουκρανία «την αρχή του τέλους της». Αν το Κίεβο κάνει κάτι τέτοιο θα είναι «σα να πυροβολεί τα πόδια του», προειδοποίησε η Μόσχα. Η Ρωσία θα αναγκασθεί να υπερασπίσει τους εθνικά Ρώσους και φιλορώσους, οι οποίοι ζουν στην επικράτεια του Ντονμπάς, είπε ο Ντμίτρι Κόζακ, διευκρινίζοντας πως «όλα εξαρτώνται από το ποια θα είναι η έκταση της πυρκαγιάς. Εάν εκεί πάει να γίνει, όπως λέει ο πρόεδρος μας, “μια Σρεμπρένιτσα”, εμείς προφανώς θα αναγκαστούμε να τους υπερασπιστούμε».
Εχθροπραξίες, αλληλοκατηγορίες και αμερικανική ανάμειξη
Μια τέτοια θέση δεν αρέσει στον υπουργό Εξωτερικών της Ουκρανίας Ντμίτρι Κουλέμπα, ο οποίος δήλωσε ότι η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, που τέθηκε σε ισχύ στις 27 Ιουλίου 2020, διατηρήθηκε μέχρι τον Δεκέμβριο, αλλά ότι «κάτι άλλαξε στη Μόσχα» τότε. Και οι δύο πλευρές αναφέρουν μια επιδεινούμενη κατάσταση ασφάλειας, μια διαρκή κλιμάκωση των συγκρούσεων. Το Κίεβο ανέφερε ότι έξι από τους στρατιώτες τους σκοτώθηκαν τις τελευταίες δύο εβδομάδες και οι ρωσόφωνοι αυτονομιστές του Ντονμπάς ισχυρίστηκαν ότι, σε δύο ξεχωριστές περιπτώσεις, ένα παιδί και ένας πολίτης σκοτώθηκαν από βόμβες που ρίχθηκαν από ουκρανικά αεροσκάφη.
Οι υπηρεσίες πληροφοριών στο Ντονμπάς ανακοίνωσαν ότι η αντιπροσωπεία του στρατιωτικού ακολούθου της αμερικανικής πρεσβείας στο Κίεβο έχει μείνει, μαζί με αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, στην ζώνη των συγκρούσεων τις τελευταίες τρεις ημέρες, προκειμένου να εξοικειωθούν με την κατάσταση. Δεν αποκλείουν μάλιστα την πιθανότητα να προκληθούν εχθροπραξίες κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, οι οποίες θα χρησιμεύσουν για να κατηγορήσουν τις φιλο-ρωσικές δυνάμεις ότι δήθεν παραβίασαν την κατάπαυση του πυρός.
Αμερικανο-ρωσικές σχέσεις: κακές, χειρότερες, κάκιστες
Οι αμερικανο-ρωσικές σχέσεις βαίνουν επιδεινούμενες από το 2014 και μετά, επιβαρυμένες κι από κατηγορίες για ανάμειξη της Μόσχας στις αμερικανικές εκλογές με διασπορά fake news, αθέμιτη στήριξη στην εκλογή Τραμπ κ.λ.π. Σήμερα οι σχέσεις Ουάσιγκτον-Μόσχας θεωρούνται σε κάκιστο επίπεδο και η μία πλευρά κατηγορεί την άλλη για απρόκλητη εχθρότητα.
Οι ΗΠΑ απειλούν να επιβάλλουν στη Ρωσία νέες κυρώσεις, τόσο για την υπόθεση Ναβάλνι, όσο και για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream-2 στη Βαλτική θάλασσα. Από την πλευρά της η Μόσχα αντιδρά με επεμβάσεις στη Συρία, στη Λιβύη, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, για να σπάσει την «αμερικανική πολιορκία», ενώ απειλεί και πάλι την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Από όλα τα «θερμά σημεία» επαφής μεταξύ Ρωσίας και Δύσης η Ουκρανία είναι το πιο σοβαρό, που απειλεί να οδηγήσει σε ευρύτερη σύγκρουση, ακόμη και σ’ έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο.
Η Ρωσία απομακρύνεται από τη Δύση λόγω του Ουκρανικού
Το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία έπειτα από σχετικό δημοψήφισμα το οποίο έγινε σε αυτή τη, στρατηγικά σημαντική, χερσόνησο της Μαύρης Θάλασσας που κατοικείται κυρίως από Ρώσους, ο βετεράνος της αμερικανικής διπλωματίας Χένρι Κίσινγκερ παρενέβη με ένα άρθρο του στην εφημερίδα Washington Post στο οποίο δήλωνε ξεκάθαρα ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να μπει στο ΝΑΤΟ και ότι η Δύση θα πρέπει να αποδεχθεί την de facto κυριαρχία της Ρωσίας επί της Κριμαίας.
Στο ίδιο άρθρο ο Κίσινγκερ είχε γράψει ότι «το δυτικό τμήμα της Ουκρανίας είναι κατά κύριο λόγο καθολικό, το ανατολικό ορθόδοξο. Η δύση μιλά ουκρανικά, η ανατολή κυρίως ρώσικα. Οποιαδήποτε προσπάθεια της μίας πλευράς της Ουκρανίας να κυριαρχήσει στην άλλη, όπως ήταν το σχέδιο, θα οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο ή διάσπαση». Προειδοποίησε μάλιστα ότι «Η αντιμετώπιση της Ουκρανίας σαν ζήτημα της αντιπαράθεσης Ανατολής-Δύσης θα εξαφανίσει για δεκαετίες οποιαδήποτε προοπτική να έρθει η Ρωσία και η Δύση -ειδικά η Ρωσία και η Ευρώπη- σε ένα διεθνές σύστημα συνεργασίας».
Κίσινγκερ: «Η Ουκρανία δεν πρέπει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ»
Ο Κίσινγκερ πρότεινε «μία σοφή αμερικανική πολιτική απέναντι στην Ουκρανία, που θα αναζητούσε τον τρόπο να συνεργαστούν μεταξύ τους αυτές οι δύο πλευρές της χώρας. Πρέπει να αναζητήσουμε τη συμφιλίωση και όχι την κυριαρχία της μίας πλευράς». Το ζήτημα δεν είναι η απόλυτη ικανοποίηση, αλλά μία ισορροπημένη δυσαρέσκεια, σημείωσε ο ίδιος με νόημα.
Ωστόσο σε ένα ζήτημα ο «γκουρού» της αμερικανικής διπλωματίας ήταν κατηγορηματικός: «Η Ουκρανία δεν πρέπει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, μία θέση που είχα και πριν από επτά χρόνια όταν προέκυψε τελευταία φορά το ζήτημα». Δεν πρέπει να ενταχθεί ούτε στην Ανατολή, ούτε στη Δύση. «Αν η Ουκρανία επιβιώσει και ευδοκιμήσει, δεν πρέπει να είναι προπύργιο της μίας πλευράς απέναντι στην άλλη. Πρέπει να λειτουργήσει σαν γέφυρα ανάμεσά τους», σημείωσε στο, ακόμη και σήμερα επίκαιρο, άρθρο του o πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας (National Security Advisor) και πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο οποίος σε δύο χρόνια θα έχει συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής και στη διάρκεια της μακρόχρονης ζωής του είδε την Αμερική να εμπλέκεται σε τέσσερις μεγάλους πολέμους.
Ο ίδιος φοβάται πως αν η Δύση δεν προσέξει, και ειδικά αν απερίσκεπτα εντάξει την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ, τότε η ουκρανική κρίση θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν ακόμη μεγάλο πόλεμο από τον οποίο θα βγουν όλοι χαμένοι.