Της Αλεξάνδρας Κορωναίου. Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Οι φτηνές παραγωγές reality shows (ή, αλλιώς, τηλε-πραγματικότητας) εμφανίζονται στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’90 και στη συνέχεια προβάλλονται, με τις απαραίτητες προσαρμογές, σε 70 χώρες ανά τον κόσμο. Αποκορύφωμα το περίφημο Big Brother, εμπνευσμένο από το «1984» του Οργουελ, που σήμανε την «ανανέωση» του τηλεοπτικού τοπίου.
Τα τηλεπαιχνίδια τύπου «Survivor» βασίζονται σε παλιές συνταγές των κινηματογραφικών ταινιών «καταστροφής ή αποκάλυψης», εκ των οποίων κάποιες έγραψαν ιστορία («Mad Max 2», «Οι 12 πίθηκοι», κ.ά.).
Οι ήρωες καλούνται να επιβιώσουν μετά από μια ολοκληρωτική φυσική, κοινωνική, βιολογική ή τεχνολογική καταστροφή. Ρίζες αυτών των σεναρίων βρίσκουμε σε εσχατολογικές αντιλήψεις που κατακλύζουν τα μίντια περί του επερχόμενου «τέλους» του κόσμου…
Το ελληνικό «Survivor» προβάλλει ένα ανταγωνιστικό αθλητικό παιχνίδι στο οποίο ανώνυμοι και διάσημοι μαχητές, αποκομμένοι από το κοινωνικό περιβάλλον, διεκδικούν μέχρι «τελικής πτώσεως» το έπαθλο που συνήθως είναι η τροφή (πρόσφατα ήταν παστέλια ελληνικής παραγωγής).
Το κοινό παρακολουθεί τις αντιδράσεις, τις αντοχές και τις συμπεριφορές των «μαχητών» συμμετέχοντας μέσω SMS που αποφέρουν κέρδη σε τηλεοπτικές/πολυεθνικές εταιρείες. Σταδιακά, ο ανταγωνισμός μεταξύ ομάδων και ατόμων οδηγεί στην ανάδειξη του νικητή μέσω της απόρριψης των άλλων, της ψυχολογικής ή σωματικής κατάρρευσης (που εξιτάρει τους θεατές), του τελικού αποκλεισμού.
Πολύ μελάνι έχει χυθεί από τους «ειδικούς» αναλυτές τέτοιων εκπομπών. Κρατώ μια φράση του κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν: αντικατοπτρισμός της παγκοσμιοποίησης.
Με άλλα λόγια: ατομικισμός, προδοσία, αλληλοεξόντωση, απαξίωσητων άλλων, κατάρρευση των ηττημένων, αποκλεισμός των αδύναμων…
Με άλλα λόγια: ατομικισμός, προδοσία, αλληλοεξόντωση, απαξίωσητων άλλων, κατάρρευση των ηττημένων, αποκλεισμός των αδύναμων…
Η τηλε-πραγματικότητα μοιάζει να αντανακλά τον κοινωνικό δαρβινισμό ενός συστήματος που ξέρει πώς να διαλύει κάθε ανθρώπινο δεσμό, πρωτίστως στο πεδίο της εργασίας, όπου κυριαρχεί το «ο θάνατός σου, η ζωή μου».
Αξίζει, ίσως, να αναλογιστούμε τι υποδηλώνει η διαφήμιση γνωστής εταιρίας κινητής τηλεφωνίας «Δείξε ποιος είσαι!» και τι σημαίνουν τα λόγια μιας νεαρής πεινασμένης του «Survivor»: «Οποιος μένει πίσω θα πρέπει να φτύνει αίμα. Κάποια στιγμή θα πέφτουμε σαν τα κοτόπουλα».
Θα είχε ενδιαφέρον να γνωρίζαμε τι ώθησε τον τηλεοπτικό σταθμό να μας υποβάλει στο μαρτύριο της πείνας στην εποχή της λιτότητας και των 400.000 νεαρών μεταναστών στο εξωτερικό, εκτός από τα οικονομικά κέρδη τα οποία εξασφαλίζουν τόσο η συμμετοχή των τηλεθεατών στις ψηφοφορίες όσο και οι διαφημίσεις, δεδομένων των ποσοστών τηλεθέασης, ιδιαίτερα στο «δυναμικό» κοινό που περιλαμβάνει ακόμη και παιδιά του Δημοτικού.
Ξέρει κάτι που δεν ξέρουμε; Να νοσταλγούμε απλώς την προ μνημονίων εποχή ή/και να αποθηκεύουμε παστέλια και πολυβιταμινούχες ουσίες εν όψει της απόλυτης καταστροφής;
Εχει ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς την κριτική του Guardian στο αγγλικό ριάλιτι «Mutiny». Ο αρθρογράφος τονίζει πως η προβολή της δοκιμασίας της πείνας είναι απλώς χυδαιότητα, που δείχνει πόσο σκληρή έχει γίνει η τηλε-πραγματικότητα.