Του Μάνου Χατζηγιάννη
Έξι χρόνια πριν ο γράφων σε προηγούμενο άρθρο μου είχα αναλύσει το “τρελό σχέδιο” του Ερντογάν για την προεδρία, που μεταξύ άλλων περιελάμβανε την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Δυστυχώς επιβεβαιωθήκαμε….
Στο άρθρο τον Φεβρουάριο του 2014 γράφαμε πως: “σύμφωνα με τον Οmer Sahin, δημοσιογράφο της εφημερίδας Radikal, για να κερδίσει την προεδρία και την τουρκική λαϊκή ψήφο, ο Πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ετοιμάζεται για ένα “διπλό τρελό σχέδιο”, να ανοίξει από τη μία την Ορθόδοξη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και από την άλλη να μετατρέψει την Αγία Σοφία – που σήμερα είναι μουσείο – σε ισλαμικό τέμενος τον Μάιο του 2014! Αυτό το “διπλό τρελό σχέδιο”, όπως το χαρακτηρίζει ο Omer Sahin, θα συνοδευτεί και με δύο “φαραωνικά” έργα: την κατασκευή της τρίτης γέφυρας πάνω από τον Βόσπορο και το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Ευρώπης”.
Ένα ένα αυτά τά έργα ήρθαν στο προσκήνιο… Η νέα γέφυρα του Βοσπόρου, το υποθαλάσσιο Ευρασιατικό τούνελ και η γέφυρα Οσμανγκαζί…Βέβαια η οικονομική κρίση στην Τουρκία αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα.
Πίσω όμως στο 2014 και στο “τρελό σχέδιο” Ερντογάν, που σήμερα αποδεικνύεται πως ήταν άκρως μεθοδευμένο. Αυτό που δεν είδαμε ακόμη είναι το σκέλος με την Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Το πρώτο σκέλος του “τρελού σχεδίου”, αφορούσε στην επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Οι Τούρκοι κυβερνώντες έχουν δώσει κατά καιρούς άφθονες υποσχέσεις για επαναλειτουργία, αυξάνεται διαρκώς και η πίεση προς την Τουρκία από διάφορους κόλπους όπως από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ, επομένως σε μια λογική…αόριστης αμοιβαιότητας με την Ελλάδα δεν είναι απίθανο να το δούμε να γίνεται πράξη. Το δεύτερο σκέλος, που αφορούσε στην Αγία Σοφία ήταν πολύ πιο περίπλοκο. Αλλά αυτό έγινε πράξη πιο γρήγορα.
Επομένως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δεν αποτελεί απλά μια εκλογική κίνηση, αλλά έχει βαθύτερες αιτίες. Καταρχάς οι επόμενες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές στην Τουρκία απέχουν τρία χρόνια. Παρόλα αυτά στο πλαίσιο της διπλωματικής αντιπαράθεσης, η πλειονότητα του δυτικού τύπου χαρακτήρισε την κίνηση ως απλό πολιτικό υπολογισμό από τον Ερντογάν για ανάκτηση συναίνεσης, υπό το φως των οικονομικών δυσκολιών που ενέτεινε η πανδημία. Αυτή η σκέψη είναι εντελώς λανθασμένη επειδή αγνοεί την περίπλοκη και εχθρική πραγματικότητα στην οποία ο πρόεδρος έπρεπε να κινηθεί για να επιτύχει στην πράξη το…. μεγαλείου που ονειρεύεται.
Στην πραγματικότητα, το τουρκικό θεσμικό τοπίο είναι ένα από τα πιο ιδεολογικά στον κόσμο και η κοσμική φύση του συντάγματος προστατεύεται ιστορικά από τις ένοπλες δυνάμεις. Από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα, οι υψηλές τάξεις του τουρκικού στρατού διέκοψαν την πολιτική πορεία ή απείλησαν να το κάνουν δέκα φορές. Ο ίδιος ο Ερμπακάν, μέντορας και αρχιτέκτονας της ισλαμικής αναγέννησης στη χώρα, απομακρύνθηκε το 1997 λόγω της εγχώριας και ξένης ατζέντας του που κρίθηκε ασυμβίβαστη με τις κεμαλικές αξίες.
Μια πιο διεισδυτική ματιά, λοιπόν, θα παρατηρούσε ότι ο Ερντογάν καθοδηγείται από έναν ακριβή ιδεολογικό σχεδιασμό από την αρχή και αυτό το αποκάλυψε σταδιακά και έξυπνα, σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση του κεμαλικού μέτωπου στις ένοπλες δυνάμεις, που χτυπήθηκε από απομακρύνσεις και συλλήψεις για κατηγορίες προδοσίας και αντικυβερνητικές συνωμοσίες, ειδικά από το 2010. Εκείνη τη χρονιά συνολικά 365 στρατιωτικοί, υπηρετούντες και απόστρατοι, μεσαίου και υψηλού επιπέδου, φυλακίστηκαν με τη σοβαρή κατηγορία ότι είχαν προγραμματίσει πραξικόπημα.για να ανατρέψουν την κυβέρνηση του ΑΚΡ το 2003. Με αυτήν την επιχείρηση, ο Ερντογάν ξεκίνησε επίσημα τον προσωπικό του πόλεμο εναντίον του Κεμαλισμού και πλαγίως ενάντια στη Δύση, αρχίζοντας να εφαρμόζει την ατζέντα του και να στρέφει το βλέμμα του στην Αγιά Σοφια, ακόμη και χωρίς πολλές πολλές ειδικές αναφορές.
Η ιστορία τον δικαίωσε θεωρητικά αφού τον Ιούλιο του 2016, το βαθύ τουρκικό κράτος προσπάθησε να επιφέρει ένα τελικό χτύπημα , το οποίο απέτυχε επειδή συνέβη αργά, επειδή πραγματοποιήθηκε από μια μικρή μειονότητα, επειδή δεν είχε λαϊκή υποστήριξη και επειδή αποδιοργανώθηκε. Η εκδήλωση αποδείχθηκε η ιδανική ευκαιρία για να ξεκινήσει μια τεράστια εκκαθάριση , που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, η οποία επέτρεψε στον Ερντογάν να εξαλείψει τις τελευταίες εστίες αντίστασης και τελικά να ξεκινήσει την ανοικοδόμηση της αυτοκρατορίας.
Ο Ερντογάν, με συνέπεια το όραμά του, έδειχνε πάντα κάποια εχθρότητα απέναντι στον πατέρα της σύγχρονης Τουρκίας, Κεμάλ, προτιμώντας τον Μωάμεθ Β ‘, τον κατακτητή της Κωνσταντινούπολης. Μετά την απόφαση της 10ης Ιουλίου, εκτός από προσευχές και εκδηλώσεις ψυχαγωγίας, ο Ερντογάν θα είναι σε θέση να αφιερώσει την επιστροφή της Αγιάς Σοφιάς σε έναν τόπο ισλαμικής λατρείας στη μνήμη του εμπνευστή του.
Ερντογάν, σουλτάνος της Τουρκίας και βασιλιάς του Ισλάμ
Έτσι όπως είναι λάθος να θεωρούμε την επιστροφή στη θρησκευτική χρήση της Αγίας Σοφίας ως εκλογικό υπολογισμό, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι τα γεγονότα που κλονίζουν την Τουρκία δεν θα έχουν επιπτώσεις στον κόσμο, πιο συγκεκριμένα στον ισλαμικό χώρο . Στην πραγματικότητα, ενώ η Δύση πολεμά εναντίον του εαυτού της με την οδυνηρή προσδοκία της εξάλειψης της ταυτότητάς της, πολλά κράτη και πολιτισμοί θεωρούν ότι η επιστροφή στο παρελθόν είναι ο μόνος τρόπος για την αντιμετώπιση της καταστροφής της παγκοσμιοποίησης.
Οι χώρες της μουσουλμανικής παράδοσης έχουν αναστατωθεί ιδιαίτερα από την είσοδο στον εκσυγχρονισμό, όπως αποκαλύπτεται από τη εμβληματική εμφάνιση της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, την οποία ο πολιτικός επιστήμονας Benjamin Barber θεωρεί ότι ήταν μια εξαιρετικά βίαιη φυλετική έκφραση, που θα πλαισιωθεί στο ευρύτερο πλαίσιο της απόρριψης της παγκοσμιοποίησης στο νότιο ημισφαίριο.
Τα κράτη του ισλαμικού κόσμου (dar al-islam) έπρεπε να αντιμετωπίσουν αυτό το κύμα ταυτότητας και τις θανατηφόρες αντηχήσεις του. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Αίγυπτος , οι ένοπλες δυνάμεις αποφάσισαν να παρέμβουν για να αποτρέψουν την άνοδο των ισλαμιστικών δυνάμεων, ενώ σε άλλες, όπως η Τουρκία, η Μαλαισία και το Πακιστάν, επικράτησαν οι υποστηρικτές της θρησκευτικής επανάστασης.
Το ζήτημα, ωστόσο, είναι ριζικά διαφορετικό για την Τουρκία, της οποίας η περίεργη μορφή του σουνιτικού Ισλάμ έχει αποδειχθεί ελκυστική και εύκολα εξάγεται σε όλο τον κόσμο, ιδίως μεταξύ των μουσουλμανικών κοινοτήτων που υπάρχουν στην Ευρώπη, και κατάφερε να προσαρμοστεί για να σφυρηλατήσει συνθήκη με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αν προσθέσουμε σε αυτό ότι οι νεο-οθωμανικές και παν-ισλαμικές κατευθυντήριες γραμμές της Ερντογάνικης πολιτικής έχουν μετατρέψει τον Τούρκο πρόεδρο στον πιο εκτιμημένο αρχηγό κράτους της ισλαμικής πίστης από την αραβική κοινή γνώμη, οι λόγοι του για την αλλαγή καθεστώτος στην Αγία Σοφία μπορούν να γίνουν πιο κατανοητοί. Είναι αυτός που επέλεξε να αναλάβει το βάρος της επαναφοράς του ισλαμικού πολιτισμού στη χρυσή εποχή και τώρα είναι υπεύθυνος για τις επιθυμίες πάνω από ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων.
Τελικά, το «φαινόμενο του Ερντογάν» δεν θα περιοριστεί ή τουλάχιστον δεν θα περιοριστεί στα σύνορα της Τουρκίας, επειδή το Νταρ αλ-Ισλάμ ιστορικά αισθανόταν πάντα την ανάγκη να έχει οδηγό, από την εποχή του προφήτη Μωάμεθ.
Κοντολογις , η τουρκική εξουσία θέτει τα θεμέλια για τη διάσπαση των τρεχουσών ισορροπιών εξουσίας και για την αναπροσαρμογή σχεδίων που πιστεύεται ότι είναι θαμμένα και αναχρονικά, όπως ο τουρκικός κεντρισμός. Τα επόμενα στάδια αυτού του μεγάλου ταξιδιού αναλυτές θεωρούν πως θα είναι η Ιερουσαλήμ και το Ριάντ…
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία επέστρεψε.