Σπάνιες Γαίες: το νέο χαρτί ισχύος της Τουρκίας

Της Αλεξίας Στούπη*

Είναι μία κατάσταση που φέρνει τις ΗΠΑ στο δίλλημα να απεξαρτοποιηθει από την Κίνα και να δημιουργήσει εξάρτηση με την επαμφοτερίζουσα στην Παγκόσμια Σκακιέρα Τουρκία που έχει επαναφέρει την τακτική του «Επιτήδειου Ουδέτερου». Ποιο είναι άραγε το «μαλακό υπογάστριο» των ΗΠΑ; Οι σπάνιες γαίες που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή μίας σειράς στρατηγικών όπλων με κυρίαρχα τα F-16 και F-35 αλλά και το αντιαεροπορικό σύστημα Patriot… Όπως καλώς γνωρίζουμε οι ΗΠΑ επιχειρούν την απεξάρτηση από την εισαγωγή κινέζικων σπάνιων γαιών και εκεί βρίσκεται η Τουρκία.

Η «άσπονδη φίλη» μας μοιάζει να το γνωρίζει καλά αυτό και σύμφωνα με ρεπορτάζ του Bloomberg (6 Οκτωβρίου 2025) και της BirGün, έχει ήδη ξεκινήσει διερευνητικές επαφές με τις Ηνωμένες Πολιτείες για συνεργασία στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της στο Beylikova της Εσκίσεχιρ. Σε μία περίοδο που κυριαρχεί στη Μεσόγειο ο αναθεωρητισμός (Συρία, Ισραήλ κλπ) η Τουρκία θέλει «σύμμαχο» τις ΗΠΑ χωρίς να χάσει τα πράγματα που περιγράφονται ως «λίαν επικίνδυνα» για την …κοιμώμενη ελληνική αποτρεπτική στρατηγική. Ας δούμε λοιπόν τα τεκταινόμενα χωρίς παρωπίδες:

Οι «σπάνιες γαίες» χαρακτηρίζονται από πολλούς ως το νέο νόμισμα ισχύος στην παγκόσμια ενεργειακή και τεχνολογική μετάβαση. Πίσω από τις περίπλοκες τεχνικές λεπτομέρειες όλα δείχνουν να διαμορφώνεται ένα νέο ενεργειακό και γεωπολιτικό παίγνιο, με άμεσο ελληνικό ενδιαφέρον.

Οι σπάνιες γαίες (Rare EarthElements – REE) είναι ομάδα 17 στοιχείων — όπως νεοδύμιο, δυσπρόσιο, λανθάνιο και ύττριο — που χρησιμοποιούνται σε μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, ανεμογεννήτριες, λέιζερ, αισθητήρες και κυρίως σε μαγνήτες υψηλής ισχύος που αποτελούν ένα από τα κρίσιμα εξαρτήματα πολλών στρατιωτικών και ενεργειακών συστημάτων.

Δεν είναι “σπάνιες” στη φύση, όπως μπορεί εύκολα κανείς να υποθέσει, είναι όμως δύσκολες και πολύ δαπανηρές στην επεξεργασία τους.

Το 80 % περίπου της παγκόσμιας παραγωγής και πάνω από 90 % του refining(διαδικασία εξυγίανσης, βελτίωσης ή καθαρισμού μιας ουσίας) ελέγχεται από την Κίνα, κάτι που της προσφέρει στρατηγικό μονοπώλιο. Η Ουάσιγκτον επιχειρεί να περιορίσει αυτή την εξάρτηση και εδώ είναι που μπαίνει στην εξίσωση η Τουρκία. Το 2022, σύμφωνα με την κρατική εταιρεία Eti Maden , στο Beylikova (Εσκίσεχιρ) εντοπίστηκαν 694 εκατομμύρια τόνοι ορυκτού υλικού που περιέχει σπάνιες γαίες, στα οποία η περιεκτικότητα σε οξείδια REE κυμαίνεται κατά μέσο όρο μεταξύ 0,3 % και 0,8 %, με τοπικά ανώτατα 1%. Είναι ένα επίπεδο που θεωρείται εμπορικά αξιοποιήσιμο αν υπάρξει η τεχνογνωσία refining.

Η Τουρκία έχει ήδη θέσει σε λειτουργία πιλοτική μονάδα επεξεργασίας και αναζητά διεθνείς συνεργασίες για την πλήρη ανάπτυξή της. Οι συνομιλίες με Κίνα και Ρωσία δεν στέφθηκαν με επιτυχία και επιχειρεί να στραφεί στις ΗΠΑ για τεχνολογική στήριξη και τοπική παραγωγή, χωρίς ωστόσο μέχρι σήμερα να έχει κάνει κάποιαεπίσημη συμφωνία. Η τουρκική αντιπολίτευση (CHP) κατηγόρησε την κυβέρνηση για έλλειψη διαφάνειας και φοβάται ότι η εκμετάλλευση ενδέχεται να περάσει σε ξένα χέρια χωρίς να υπάρξει επαρκή τουρκική συμμετοχή.

Το πραγματικό διακύβευμα όμως είναι άλλο. Ποιος άραγε θα ελέγχει την τεχνολογία επεξεργασίας και καθαρισμού των REE. Σύμφωνα με αναλύσεις της Aerospace Americaκαι της RAND κάθε F-35 περιέχει εκατοντάδες κιλά υλικών που ενσωματώνουν σπάνιες γαίες, οι οποίες είναι απαραίτητες για τους μόνιμους μαγνήτες των ραντάρ AESA, τους ηλεκτρικούς ενεργοποιητές και τα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου.

Οι ΗΠΑ που επιδιώκουν να μειώσουντην εξάρτησή τους από την κινεζική αγορά, έχουν κάθε λόγο να αναζητούννέους εταίρους εντός ΝΑΤΟ. Αν η Τουρκία αποδείξει ότι μπορεί να επεξεργάζεται τέτοια υλικά εγχώρια, θα αποκτήσει ένα ακόμη στρατηγικό πλεονέκτημα στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ ακόμη κι αν δεν επανενταχθεί άμεσα στο πρόγραμμα του F-35.

Μια Τουρκία που προμηθεύει τη Δύση με κρίσιμες πρώτες ύλες παύει να είναι «προβληματική» και γίνεται απαραίτητη στη δυτική άμυνα.

Και εμείς; Εμείς σαν χώρα διαθέτουμε κάποιες ενδείξεις REE στη Θράκη και τη Βόρεια Ελλάδα, χωρίς όμως ακόμη να έχουν επιβεβαιωθεί εάν τααποθέματα επαρκούν για εμπορικήαξιοποίηση. Εάν επαρκέσουν εμπορικά, η έγκαιρη ένταξή μας σε ευρωπαϊκά projects είναι ζωτικής σημασίας.

Άλλωστε η Ε.Ε. ήδη υλοποιεί τον Κανονισμό Critical Raw Materials Actκαι έχει θέσει ως στόχο ως το 2030 να καλύπτει 10% της ζήτησης REE με εγχώρια εξόρυξη και 40% με επεξεργασία.

Η υπόθεση των σπάνιων γαιών αγγίζει και την ισορροπία στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η τοπική επεξεργασία REE σημαίνει πρόσβαση σε υψηλές τεχνολογίες, που είναι τα θεμέλια της σύγχρονης αμυντικής βιομηχανίας και η εγχώρια τεχνογνωσία θα αυξήσει αφενόςτηναυτάρκεια της Άγκυρας σε UAV, πυραύλους και ηλεκτρονικά συστήματακαι αφετέρου τη γεωπολιτική της βαρύτητα. Ας προβληματιστούμε…

Οικονομικοί Δείκτες – Economic Indicators