Εγκληματία πολέμου χαρακτήρισε ο Τζο Μπάιντεν τον Βλαντίμιρ Πούτιν, ενώ λίγη ώρα νωρίτερα η Γερουσία των ΗΠΑ είχε εγκρίνει ομόφωνα ψήφισμα που καταδικάζει τον Ρώσο πρόεδρο ως εγκληματία πολέμου, για την εισβολή στην Ουκρανία.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Tζο Μπάιντεν μιλώντας σε δημοσιογράφους είπε ότι ο Ρώσος ομόλογός του Βλαντίμιρ Πούτιν είναι “εγκληματίας πολέμου”, αναφερόμενος στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. “Είναι ένας εγκληματίας πολέμου”, δήλωσε εμφατικά ο Μπάιντεν στους δημοσιογράφους στον Λευκό Οίκο.
Από την πλευρά του ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, χαρακτήρισε “απαράδεκτη και ασυγχώρητη ρητορική” τη δήλωση του Αμερικανού προέδρου για τον Ρώσο ομόλογό του, όπως μετέδωσε το πρακτορείο Reuters επικαλούμενο το ρωσικό πρακτορείο Tass.
Ωστόσο, το να κηρύξεις κάποιον εγκληματία πολέμου δεν είναι τόσο απλό όσο το να πεις απλώς τις λέξεις. Υπάρχουν ορισμένοι ορισμοί και διαδικασίες για τον προσδιορισμό του ποιος είναι εγκληματίας πολέμου και πώς πρέπει να τιμωρηθεί.
Ποιος θεωρείται εγκληματίας πολέμου
Ο όρος αφορά οποιονδήποτε παραβιάζει σύνολο κανόνων που έχουν υιοθετήσει οι ηγέτες παγκοσμίως, γνωστοί ως νόμος των ένοπλων συγκρούσεων. Οι κανόνες διέπουν το πώς συμπεριφέρονται οι χώρες σε περιόδους πολέμου. Αυτοί οι κανόνες τροποποιήθηκαν και επεκτάθηκαν κατά τον περασμένο αιώνα, προερχόμενοι από τις συμβάσεις της Γενεύης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα πρωτόκολλα που προστέθηκαν αργότερα.
Οι κανόνες έχουν στόχο να προστατεύουν άτομα που δεν συμμετέχουν σε μάχες και εκείνους που δεν μπορούν πλέον να πολεμήσουν, συμπεριλαμβανομένων αμάχων όπως γιατρών και νοσοκόμων, τραυματισμένων στρατιωτών και αιχμαλώτων πολέμου. Οι συνθήκες και τα πρωτόκολλα καθορίζουν ποιος μπορεί να γίνει στόχος και με ποια όπλα. Ορισμένα όπλα απαγορεύονται, συμπεριλαμβανομένων των χημικών ή βιολογικών παραγόντων.
Ποια συγκεκριμένα εγκλήματα καθιστούν κάποιον εγκληματία πολέμου;
Οι “σοβαρές παραβιάσεις” των συμβάσεων που ισοδυναμούν με εγκλήματα πολέμου περιλαμβάνουν τη δολοφονία εκ προθέσεως και την εκτεταμένη καταστροφή και ιδιοποίηση περιουσίας που δεν δικαιολογείται από στρατιωτική αναγκαιότητα. Άλλα εγκλήματα πολέμου περιλαμβάνουν τη σκόπιμη στόχευση αμάχων, τη χρήση δυσανάλογης βίας, τη χρήση ανθρώπινων ασπίδων και τη σύλληψη ομήρων.
Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης διώκει επίσης εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράττονται στο πλαίσιο “μιας ευρείας ή συστηματικής επίθεσης που στρέφεται κατά οποιουδήποτε άμαχου πληθυσμού”. Αυτά περιλαμβάνουν δολοφονίες, εξόντωση, βίαιη μεταφορά, βασανιστήρια, βιασμό και σεξουαλική δουλεία.
Ο πιο πιθανός τρόπος με τον οποίο ο Πούτιν θα μπορούσε να καθοριστεί ως εγκληματίας πολέμου είναι μέσω του ευρέως αναγνωρισμένου νομικού δόγματος της διοικητικής ευθύνης. Εάν οι διοικητές διατάξουν ή γνωρίζουν ή είναι σε θέση να γνωρίζουν για εγκλήματα και δεν έκαναν τίποτα για να τα αποτρέψουν, μπορούν να θεωρηθούν νομικά υπεύθυνοι.
Ποιοι είναι οι δρόμοι προς τη Δικαιοσύνη;
Γενικά, υπάρχουν τέσσερις δρόμοι για τη διερεύνηση και τον προσδιορισμό των εγκλημάτων πολέμου, αν και το καθένα έχει όρια. Το ένα είναι μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.
Μια δεύτερη επιλογή θα ήταν εάν ο ΟΗΕ αναθέσει το έργο του για την εξεταστική επιτροπή σε ένα υβριδικό διεθνές δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου για τη δίωξη του Πούτιν.
Ένα τρίτο θα ήταν να δημιουργηθεί ένα δικαστήριο για να δικάσει τον Πούτιν από μια ομάδα ενδιαφερόμενων κρατών και ομάδων, όπως το ΝΑΤΟ, η ΕΕ και οι ΗΠΑ. Τα στρατοδικεία της Νυρεμβέργης κατά των ηγετών των Ναζί είναι ένα παράδειγμα.
Τέλος, ορισμένες χώρες έχουν τους δικούς τους νόμους για τη δίωξη των εγκλημάτων πολέμου. Η Γερμανία, για παράδειγμα, ήδη ερευνά τον Πούτιν. Οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν τέτοιο νόμο, αλλά το τμήμα δικαιοσύνης έχει ένα τμήμα που επικεντρώνεται σε πράξεις όπως η διεθνής γενοκτονία, τα βασανιστήρια, η στρατολόγηση παιδιών στρατιωτών και ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Πού μπορεί να δικαστεί ο Πούτιν;
Δεν είναι ξεκάθαρο. Η Ρωσία δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης και δεν θα στείλει οποιονδήποτε ύποπτο στα κεντρικά γραφεία του Δικαστηρίου της Χάγης στην Ολλανδία. Όμως, ούτε οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν την εξουσία του δικαστηρίου. Ο Πούτιν θα μπορούσε να δικαστεί σε μια χώρα που θα επιλεγεί από τον ΟΗΕ ή από μια συμμαχία ενδιαφερόμενων χωρών. Αλλά θα ήταν δύσκολο να τον οδηγήσουν εκεί.
Έχουν διωχθεί οι εθνικοί ηγέτες στο παρελθόν;
Από τα δικαστήρια της Νυρεμβέργης και του Τόκιο έως τις πιο πρόσφατες ad hoc ακροάσεις, ανώτεροι ηγέτες έχουν διωχθεί για τις πράξεις τους σε χώρες όπως η Βοσνία, η Καμπότζη και η Ρουάντα.
Ο πρώην Γιουγκοσλάβος ηγέτης Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς δικάστηκε από δικαστήριο του ΟΗΕ στη Χάγη για υποκίνηση αιματηρών συγκρούσεων καθώς η Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Πέθανε στο κελί του πριν προλάβει το δικαστήριο να εκδώσει ετυμηγορία. Ο Σερβοβόσνιος σύμμαχός του Ράντοβαν Κάρατζιτς και ο Σερβοβόσνιος στρατιωτικός ηγέτης, στρατηγός Ράτκο Μλάντιτς, διώχθηκαν και εκτίουν ισόβια κάθειρξη.
Ο πρώην πρόεδρος της Λιβερίας Τσαρλς Τέιλορ καταδικάστηκε σε κάθειρξη 50 ετών μετά την καταδίκη του για χρηματοδότηση θηριωδιών στη γειτονική Σιέρα Λεόνε. Ο πρώην δικτάτορας του Τσαντ, Χισέν Χαμπρέ, ο οποίος πέθανε στις 24 Αυγούστου 2021, ήταν ο πρώτος πρώην αρχηγός κράτους που καταδικάστηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από αφρικανικό δικαστήριο. Καταδικάστηκε σε ισόβια.