ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Η συζήτηση στη χώρα μας άνοιξε για πρώτη φορά την προηγούμενη δεκαετία, αρκετά πριν από το ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης. Ο διάλογος που γινόταν σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την ανάγκη μείωσης της πλαστικής σακούλας, με κύριο μέσο τη χρέωσή της στον καταναλωτή, προκάλεσε πραγματικό πανικό στη χώρα μας. Για αρκετές ημέρες, τα τηλεοπτικά συνεργεία έστησαν καρτέρι στις εξόδους των σούπερ μάρκετ και μετέδιδαν δηλώσεις πολιτών, που ήταν έξαλλοι με το νέο ευρωπαϊκό «χαράτσι», αφαιρώντας από την τότε ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος οποιαδήποτε διάθεση να ανοίξουν ακόμα ένα ζήτημα. Eτσι, η συζήτηση δεν πέρασε ποτέ στην ουσία.
Μόνο που σήμερα, μια δεκαετία αργότερα, το θέμα επανέρχεται (σε μια διαφορετική Ελλάδα) με τρόπο επιτακτικό: την προηγούμενη εβδομάδα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε Οδηγία για τη μείωση της χρήσης της «ελαφριάς» πλαστικής σακούλας (τύπου σούπερ μάρκετ), με συγκεκριμένους στόχους και χρονοδιάγραμμα. Τα κράτη-μέλη καλούνται να μειώσουν την κατανάλωση στις 90 σακούλες ανά άτομο ετησίως μέχρι το τέλος του 2019 και στις 40 μέχρι το 2025 (ενδεικτικά, σήμερα στη χώρα μας καταναλώνονται 242 σακούλες/άτομο ετησίως). Ή να διασφαλίσουν ότι μέχρι το τέλος του 2018 οι πλαστικές σακούλες θα χρεώνονται.
«Κάθε χρόνο στην Ε.Ε. καταναλώνονται 100 δισ. ελαφριές πλαστικές σακούλες. Ενα μεγάλο τμήμα καταλήγει στη φύση», ανέφερε στους δημοσιογράφους η κ. Margrete Auken, ευρωβουλευτής των Πρασίνων από τη Δανία και εισηγήτρια της νομοθετικής πρότασης στην Ευρωβουλή. «Το 70% των σκουπιδιών στη θάλασσα είναι πλαστικά και το 70% αυτών είναι πλαστικές σακούλες. Λόγω μεγέθους, ο όγκος που καταλαμβάνουν σε σχέση με άλλα απόβλητα είναι μικρός, ωστόσο η ζημιά που προκαλούν είναι πολύ σημαντική».
Απαντώντας σε ερώτηση της «Κ» σχετικά με το κόστος και τα οφέλη της μείωσης, η κ. Auken δήλωσε αισιόδοξη για την αποτελεσματικότητα της πρότασης. «Δεν απαγορεύουμε την πλαστική σακούλα, δεν τιμωρούμε τη βιομηχανία πλαστικού. Oμως, πρέπει να προωθήσουμε μια πιο υπεύθυνη καταναλωτική συμπεριφορά. Η χρέωση της πλαστικής σακούλας είναι μια “win-win” κατάσταση, όλοι κερδίζουν: το περιβάλλον, η κοινωνία, οι έμποροι λιανικής, τα κράτη. Το όφελος από την επίτευξη των στόχων της νέας Οδηγίας υπολογίζεται στα 740 εκατ. ευρώ».
Κάθε νόμισμα, βέβαια, έχει δύο όψεις. Της ψήφισης της πρότασης προηγήθηκε μια μακρά διαδικασία διαπραγμάτευσης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η συναίνεση της Μεγάλης Βρετανίας, από τους στόχους της Οδηγίας εξαιρέθηκαν οι αποκαλούμενες οξο-βιοαποδομήσιμες (oxo-biodegradable) σακούλες, οι οποίες σύμφωνα με την κ. Auken θρυμματίζονται μεν, αλλά δεν διαλύονται, μεταφέροντας επικίνδυνες ουσίες στην τροφική αλυσίδα. Υπό την πίεση της Βρετανίας, αποφασίστηκε αντ’ αυτού να μελετηθούν οι επιπτώσεις από τη χρήση της συγκεκριμένης τεχνολογίας, προκειμένου το 2018 να επανεξεταστεί η χρήση τους. Η Βρετανία, από την πλευρά της, θεωρεί ότι η πρόταση της Ευρωβουλής ευνοεί συγκεκριμένα συμφέροντα άλλης χώρας (συγκεκριμένα της Ιταλίας, στην οποία παράγονται κομποστοποιήσιμες σακούλες). Κομβικό ρόλο στην προώθηση της Οδηγίας έπαιξε η ιταλική προεδρία (σε αντίθεση με την ελληνική προεδρία, που έλαμψε διά της απραξίας της σε όλα τα περιβαλλοντικά θέματα).
Στην Ευρώπη
Ποιο δρόμο θα ακολουθήσει η χώρα μας; Θα φανεί μετά την ενσωμάτωση της νέας Οδηγίας στην εθνική νομοθεσία. Παραδείγματα, πάντως, υπάρχουν πολλά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πολλά εκ των οποίων επιτυχημένα:
• Στην Ιρλανδία εφαρμόστηκε το πιο αποτελεσματικό μοντέλο. Το 2002 αποφασίστηκε η χρέωση της ελαφριάς πλαστικής σακούλας με 0,15 ευρώ, το οποίο αυξήθηκε σε 0,22 ευρώ το 2007. Το ποσό καταλήγει σε ένα περιβαλλοντικό ταμείο υπέρ της ανακύκλωσης. Ως αποτέλεσμα, η χρήση πλαστικής σακούλας μειώθηκε σε λίγα χρόνια κατά 95%.
• Το Βέλγιο προχώρησε σε (εθελοντική) συμφωνία με τις αλυσίδες λιανικής, για τη χρέωση της πλαστικής σακούλας και την απόδοση των εσόδων στο Fost Plus, ένα σχήμα ανακύκλωσης. Επίσης, θέσπισε από το 2007 «πράσινο» φόρο 3 ευρώ/κιλό στην αγορά πλαστικών σακουλών από τα καταστήματα.
• Στη Δανία, τόσο οι πλαστικές σακούλες όσο και οι χαρτοσακούλες χρεώνονται από το 1993, περίπου 0,50 κορώνα. Στη Μάλτα χρεώνονται 0,16 ευρώ/σακούλα και στη Ρουμανία 0,25 ευρώ/σακούλα.
• Στην Τσεχία, στα καταστήματα λιανικής οι σακούλες δίνονται δωρεάν, όμως ο όγκος τους συνυπολογίζεται στα απόβλητα συσκευασίας και συνεπώς οι έμποροι πρέπει να καταβάλλουν 230 ευρώ/τόνο στο κράτος.
• Η Γαλλία υιοθέτησε το 2005 καθολική απαγόρευση της μη βιοδιασπώμενης πλαστικής σακούλας, η οποία όμως δεν εφαρμόστηκε, καθώς ερχόταν σε αντίθεση με άλλες κοινοτικές Οδηγίες. Το 2010 υιοθετήθηκε φόρος 10 ευρώ/κιλό στις πλαστικές σακούλες.
• Η Ιταλία απαγόρευσε από το 2011 τις μη βιοδιασπώμενες πλαστικές σακούλες στη λιανική, αφού έδωσε προθεσμία ενός έτους στα καταστήματα για να διαθέσουν το στοκ τους. Ωστόσο και εκεί η Επιτροπή παρενέβη και βρίσκεται σε εξέλιξη συζήτηση σχετικά με το εύρος της απαγόρευσης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι από την απαγόρευση εξαιρέθηκαν και οι πολύ λεπτές πλαστικές σακούλες, που χρησιμοποιούνται στα σούπερ μάρκετ για να τυλίξουν τρόφιμα.
Μεγάλες αποκλίσεις στις χώρες-μέλη
Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που συνοδεύει την Οδηγία εκτιμώντας τις επιπτώσεις της δίνει μια αρκετά αναλυτική εικόνα για τη χρήση της ελαφριάς πλαστικής σακούλας στην ήπειρο. Το 2010 κυκλοφόρησαν στην ευρωπαϊκή αγορά 98,6 δισεκατομμύρια ελαφριές πλαστικές σακούλες (1,6 εκατ. τόνοι). Υπολογίζεται ότι στην πλειονότητά τους πρόκειται για σακούλες μιας χρήσης (89%) και δευτερευόντως πολλαπλών χρήσεων. Ετσι ο μέσος όρος της Ε.E. διαμορφώνεται σε 198 πλαστικές σακούλες ανά κάτοικο ετησίως, με μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στις χώρες-μέλη: από τη Δανία και τη Φινλανδία, με μόλις 4 σακούλες μιας χρήσης ανά κάτοικο ετησίως, μέχρι τις Πορτογαλία, Ουγγαρία, Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Πολωνία, Σλοβακία και Σλοβενία, με 466 σακούλες ανά κάτοικο ετησίως. Η Ελλάδα βρίσκεται κάπου στη μέση με 242 σακούλες μιας χρήσης ανά κάτοικο ετησίως, ενώ η Κύπρος (όπου επίσης δεν έχει ληφθεί κανένα μέτρο) στις 125 ετησίως.
Οσον αφορά τη βιομηχανία, ένα σημαντικό μέρος των αναγκών των καταστημάτων λιανικής καλύπτεται από το εξωτερικό (συνήθως από την Κίνα). Σε ευρωπαϊκά εδάφη λειτουργούν περίπου 250 – 300 παραγωγοί ελαφριάς πλαστικής σακούλες, με 15.000 – 20.000 εργαζομένους. Ενα σημαντικό μέρος των ευρωπαϊκών εταιρειών είναι οικογενειακές επιχειρήσεις μικρομεσαίου μεγέθους.
