Σταύρος Λυγερός
Παρότι η κοινωνία βρίσκεται ακόμα μεταξύ σοκ και πένθους, έχει ήδη αρχίσει η αναπόφευκτη ανταλλαγή πυρών μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, με τη συμμετοχή, όπως συμβαίνει πάντα, των Μίντια, αλλά και πολιτών (κατά κανόνα οπαδών) στα κοινωνικά δίκτυα. Το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο: οξύτατη πόλωση με βάση τη διαχωριστική γραμμή που υπήρχε πριν την καταστροφική πυρκαγιά. Η αντιπολίτευση φορτώνει όλες τις ευθύνες στην κυβέρνηση, η δε κυβέρνηση τις φορτώνει στα σημερινά αντιπολιτευόμενα κόμματα που κυβέρνησαν επί δεκαετίες.
Ας προσπαθήσουμε, όμως, να βάλουμε τα πράγματα σε μία σειρά:
Πρώτον: οι ανθρώπινες απώλειες και οι υλικές ζημιές από φυσικές καταστροφές, όπως σεισμοί, πυρκαγιές, πλημμύρες, δεν μπορούν να αποτραπούν ολοσχερώς. Μπορούν, όμως, με κατάλληλο σχεδιασμό και οργάνωση, με αξιοποίηση της επιστήμης και της τεχνολογίας και με επαρκή μέσα, τα καταστροφικά αποτελέσματα να συρρικνωθούν. Αυτός πρέπει να είναι ο μόνιμος στόχος της Πολιτείας.
Δεύτερον: παραδοσιακά στην Ελλάδα είχαν γίνει συγκριτικά λίγα πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν ήταν μόνο η έλλειψη πόρων. Ήταν και το γεγονός ότι οι αρμόδιοι κρατικοί μηχανισμοί διακρίνονται από μία γραφειοκρατική νοοτροπία και ως εκ τούτου μία δυσκολία εκσυγχρονισμού, όπως, άλλωστε, συμβαίνει συνολικά στο ελληνικό κράτος. Είναι αληθές πως όταν προκύπτει το πρόβλημα, υπάρχουν πυροσβέστες, διασώστες, αστυνομικοί και άλλοι κρατικοί υπάλληλοι που επιδεικνύουν απαράμιλλο πνεύμα αυτοθυσίας για να σώσουν ανθρώπινες ζωές και περιουσίες. Το γεγονός αυτό δεν ακυρώνει, ωστόσο, το συνολικό έλλειμμα αποτελεσματικότητας.
Τρίτον: οι λόγω Μνημονίων οριζόντιες δραστικές περικοπές στη χρηματοδότηση των αρμόδιων κρατικών μηχανισμών έχει οδηγήσει σε υποστελέχωση, σε ελλειπή συντήρηση και σε μη ανανέωση του αναγκαίου εξοπλισμού. Το αποτέλεσμα είναι να επιδεινωθεί ποιοτικά το χρόνιο έλλειμμα αποτελεσματικότητας.
Παλιά αμαρτία
Τέταρτον: η αυθαίρετη δόμηση σε μπαζωμένα ρέματα και σε δασικές εκτάσεις είναι παλιά αμαρτία. Το έργο το έχουμε δει να εκτυλίσσεται στο πέρασμα των μεταπολεμικών δεκαετιών με την ανοχή όλων των κυβερνήσεων. Η ανοχή της ανομίας και της αυθαιρεσίας εντάσσεται στο πλαίσιο των πελατειακών σχέσεων. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η με κάποια χρονική υστέρηση μαζική νομιμοποίηση της μίας γενιάς αυθαιρέτων μετά την άλλη. Νομιμοποίηση, η οποία με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί στη δημιουργία νέας γενιάς αυθαιρέτων.
Πέμπτον: θα ήταν παράλογο να φορτώσει κάποιος στην κυβέρνηση Τσίπρα το γεγονός π.χ. ότι η Μάνδρα είναι χτισμένη σε ρέματα, ή ότι το Μάτι ήταν έτσι δομημένο που στην πυρκαγιά μετατράπηκε σε παγίδα θανάτου. Η ευθύνη της σημερινής κυβέρνησης είναι ότι στα τρία χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία δεν έκανε τίποτα για να αλλάξει, ή τουλάχιστον να δρομολογήσει την αλλαγή του αμαρτωλού και -όπως έχει επανειλημμένως αποδειχθεί- επικίνδυνου καθεστώτος που κληρονόμησε. Για την ακρίβεια βάδισε στα χνάρια των προηγούμενων κυβερνήσεων. Το Κόκκινο Λιμανάκι στη Ραφήνα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Έχει δίκιο ο Σταθάκης που λέει πως η πολεοδόμηση έγινε το 2012 κι ότι ο ίδιος υπέγραψε μόνο για δύο εναπομείναντα πολεοδομικά τετράγωνα. Με άλλα λόγια, βάδισε στα χνάρια των προκατόχων του, δεν επιχείρησε καν να αλλάξει τα πράγματα.
Έκτον: είναι ακριβές ότι η κυβέρνηση Τσίπρα εκλήθη το 2015 να διαχειρισθεί μία εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση σε αντίξοο πολιτικό περιβάλλον και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Αυτό είναι ένα ελαφρυντικό, αλλά δεν συνιστά συγχωροχάρτι για το μέρος της ευθύνης που αναλογεί στη σημερινή κυβέρνηση. Από το καλοκαίρι του 2015, άλλωστε, όταν η παρούσα κυβέρνηση εισήλθε στο μνημονιακό μονοπάτι έχουν περάσει τρία ολόκληρα χρόνια.
Ο αιφνιδιασμός του κράτους
Έβδομον: είναι προφανές πως κυβέρνηση και κρατικός μηχανισμός αιφνιδιάσθηκαν από την έκταση της πυρκαγιάς, παρότι οι μετεωρολόγοι είχαν χαρακτηρίσει εκείνη την ημέρα άκρως επικίνδυνη για την εκδήλωση πυρκαγιάς, η οποία, λόγω των συνθηκών, μπορούσε να προσλάβει μεγάλες διαστάσεις. Ειδικά στην Αττική, μία μεγάλη πυρκαγιά σημαίνει και πολλές ανθρώπινες απώλειες και μεγάλες υλικές ζημιές, λόγω του γεγονότος ότι πρόκειται για πυκνοκατοικημένη περιοχή και κατά κανόνα άναρχα δομημένη. Παρόλα αυτά, ο κίνδυνος αντιμετωπίσθηκε με επιφυλακή-ρουτίνα.
Όγδοον: κατόπιν όλων των παραπάνω και με δεδομένη την εκατόμβη των θυμάτων είναι πρόκληση το γεγονός ότι ο Τόσκας και ο Τζανακόπουλος αρχικά επέδειξαν μία τόσο αυτάρεσκη στάση. Είναι κραυγαλέα αλαζονικό και προσβολή στους νεκρούς να ισχυρίζονται οι αρμόδιοι υπουργοί πως από την πλευρά του κράτους όλα έγιναν όπως έπρεπε, πως δεν βρίσκουν κάποιο λάθος και πως δεν μπορούσε να γίνει τίποτα περισσότερο. Δεν πρόκειται απλώς για επικοινωνιακή γκάφα. Πρόκειται ουσιαστικά για προσπάθεια να μετατεθεί η ευθύνη της Πολιτείας στους πολίτες.
Ένατον: την ευθύνη για την έγκριση των νόμων και τη φροντίδα για την εφαρμογή τους, όμως, την έχει αποκλειστικά η συντεταγμένη Πολιτεία. Το γεγονός ότι υπάρχουν πολίτες που αυθαιρετούν, με περισσότερο ή λιγότερο οδυνηρές συνέπειες, είναι κι αυτό ευθύνη της Πολιτείας. Αυτή, δια των μηχανισμών της, οφείλει να τιμωρεί παραδειγματικά τους παραβάτες, ώστε να μην βρουν μιμητές και η αυθαιρεσία καταστεί από εξαίρεση κανόνας. Εάν η Πολιτεία ανέχεται ή αδυνατεί να ελέγξει την αυθαιρεσία των πολιτών είναι και πάλι δική της ευθύνη.
Θύμισαν Πάγκαλο
Δέκατον: Η σε πρώτη φάση προσπάθεια των κυβερνητικών στελεχών να μεταθέσουν την ευθύνη θυμίζει το «μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου. Μόνο που τώρα -αν και δεν ειπώθηκε ρητά- έγινε «μαζί τα κάψαμε», ή ακριβέστερα «να μην είχατε κάνει αυθαιρεσίες για να μην καείτε»! Όπως προαναφέραμε, όσοι πολίτες αυθαιρετούν έχουν τις δικές τους ευθύνες και γι’ αυτό πρέπει να τιμωρούνται. Από τη στιγμή, όμως, που η Πολιτεία νομιμοποιεί αυθαιρεσίες, η ευθύνη της καθίσταται διπλή.
Ενδέκατον: Έναντι της κοινωνίας, την πολιτική ευθύνη για τις πράξεις και τις παραλείψεις της Πολιτείας, σημερινές και παρελθούσες, έχει η εκάστοτε κυβέρνηση. Επειδή το κράτος έχει συνέχεια, ακόμα και μία νεοσχηματισθείσα κυβέρνηση, ως εκπροσωπούσα την Πολιτεία, βαρύνεται με την πολιτική ευθύνη και για επιλογές του παρελθόντος.
Δωδέκατον: Από αυτή την άποψη, είναι στοιχειώδες ότι στην ομιλία του στο Υπουργικό Συμβούλιο ο πρωθυπουργός ανέλαβε ακέραια την πολιτική ευθύνη και με νόημα κάλεσε και τους υπουργούς του να πράξουν το ίδιο. Για να είμαστε δίκαιοι, σ’ αυτή την ομιλία του, ο Τσίπρας κινήθηκε σε τελείως διαφορετικό μήκος κύματος από τα όσα είχαν πει μέχρι τότε οι υπουργοί του. Εμμέσως -αναρωτήθηκε δημοσίως- άσκησε κριτική στους υπουργούς του ότι υπέπεσαν στο ολίσθημα προηγουμένων να υπερβάλουν σε δικαιολογίες για να μειώσουν τις ευθύνες. Στην πραγματικότητα, εκείνη η ομιλία ήταν διορθωτική κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση.
Πολιτική ευθύνη και παραίτηση
Δέκατον τρίτον: Η αντιπολίτευση ζήτησε την παραίτηση του πρωθυπουργού (και της κυβέρνησης) ως συνέπεια της πολιτικής ευθύνης που ανέλαβε. Η ανάληψη πολιτικής ευθύνης, ωστόσο, δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά και παραίτηση. Μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να οδηγεί σε παραίτηση, αλλά όχι πάντα. Η αντιπολίτευση έχει δικαίωμα να ζητάει την παραίτηση, επειδή π.χ. θεωρεί την κυβέρνηση ανίκανη να διαχειρισθεί μία κρίση. Όχι, όμως, επειδή ο πρωθυπουργός ανέλαβε την πολιτική ευθύνη για τις πράξεις και τις παραλείψεις της Πολιτείας που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συνέβαλαν στην καταστροφή.
Δέκατον τέταρτον: Τί θα πρόσφερε, άραγε, η παραίτηση της κυβέρνησης και η είσοδος σε προεκλογική περίοδο την ώρα της μάχης; Μόνο προβλήματα και παρενέργειες θα δημιουργούσε. Το ζήτημα της παραίτησης μπορεί να τεθεί εάν αποδειχθεί ότι η κυβέρνηση είχε πραγματικά ευθύνες. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι του παρόντος. Και σωστά έπραξε ο πρωθυπουργός που δεν κατέφυγε στη μέθοδο της αποπομπής κάποιων υπουργών και αρχηγών για να κατευνάσει τη λαϊκή οργή, μετατοπίζοντας την όποια ευθύνη στα κάτω από αυτόν κλιμάκια.
Δέκατον πέμπτον: Οι ευθύνες του κρατικού μηχανισμού και κατ’ επέκτασιν της κυβέρνησης στον χειρισμό αυτής της φονικής πυρκαγιάς πρέπει να διερευνηθούν επισταμένα και με αξιόπιστο τρόπο. Το σωστό είναι τη σχετική έρευνα να εποπτεύει με απόλυτη εξουσία μία επιτροπή εμπειρογνωμόνων κύρους. Αυτό αφενός θα κρατούσε μακριά την έρευνα από μικροπολιτικές σκοπιμότητες, αφετέρου θα προσέδιδε αξιοπιστία στο σχετικό πόρισμα.
Δέκατον έκτον: Μπορεί η κυβέρνηση Τσίπρα να μην μπορεί να κατηγορηθεί για το καθεστώς αυθαιρεσίας που κληρονόμησε, αλλά θα έχει ακέραια την ευθύνη για το πως θα κινηθεί εφεξής. Η Μάνδρα και το Μάτι δεν είναι οι εξαιρέσεις. Αντίστοιχες καταστάσεις υπάρχουν πάρα πολλές σε όλη την επικράτεια. Με αυτή την έννοια, υπάρχουν πολλές ωρολογιακές βόμβες που εάν συντρέξουν οι συνθήκες μπορούν να προκαλέσουν ανθρώπινες απώλειες και υλικές ζημιές. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να πολεοδομηθεί σωστά το Μάτι. Το ζητούμενο είναι η τραγωδία στην Αττική να αποτελέσει το κίνητρο για να αρχίσει η Πολιτεία να βάζει τάξη αφενός με την κατάλληλη νομοθεσία, αφετέρου με την πραγματοποίηση εντατικών ελέγχων και την επιβολή κυρώσεων. Σ’ αυτό, λοιπόν, το επίπεδο θα κριθεί κυρίως η κυβέρνηση Τσίπρα.
Δέκατον έβδομον: Ενώ, λοιπόν, εκεί θα έπρεπε να εστιάζεται η πολιτική προσοχή, είναι ενδεικτικό της ποιότητας του πολιτικού συστήματος ότι ο καυγάς γίνεται για το εάν την πρώτη ημέρα η κυβέρνηση γνώριζε ότι υπήρχαν νεκροί και το απέκρυψε. Οι Κουρουμπλής και Σπίρτζης είπαν ευθέως ότι είχαν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για την ύπαρξη ενός ή δύο νεκρών. Θεμιτό ήταν να περιμένουν επιβεβαίωση πριν το δημοσιοποιήσουν.
Το συμπέρασμα, λοιπόν, από όλα τα παραπάνω είναι ότι ναι μεν η κοινωνία δεν είναι αθώα, αλλά το ψάρι βρωμάει πάντα από το κεφάλι. Γι’ αυτό και είναι απαράδεκτη η μετάθεση ευθυνών της Πολιτείας στους πολίτες. Γι’ αυτό ήταν εξοργιστικό το «μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου. Γι’ αυτό και είναι ακόμα πιο εξοργιστική ο υπαινιγμός «να μην είχατε κάνει αυθαιρεσίες για να μην καείτε»!