Θα απαντούσα απλουστευτικά στην ερώτηση του τίτλου με μια φράση: «Όπως εμείς επιλέγουμε να φαινόμαστε»! Βέβαια, η πραγματικότητα είναι ολίγον πιο σύνθετη. Κάθε πλανητική δύναμη διαθέτει έναν πολυδαίδαλο γραφειοκρατικό μηχανισμό με ανατροφοδοτούμενους θεσμικούς φορείς, που λειτουργούν και προτείνουν πολιτικές με βάση την υπεράσπιση και την περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου και της θέσης του κράτους στον πλανήτη.
Παρεμπιπτόντως, κάτι παρόμοιο οφείλει να πράττει και μια μεσαία ή μικρή δύναμη σε περιφερειακό επίπεδο, εφόσον προτάσσει το ορθολογικό κριτήριο στη λήψη των αποφάσεων και δεν είναι έρμαιο μιας εξαρτησιακής λογικής στη χάραξη της στρατηγικής της.
Στην περίπτωση των ΗΠΑ υφίσταται το εν λόγω πολυδιάστατο μοντέλο χάραξης στρατηγικής, με τις ομάδες συμφερόντων (λόμπι) και τους πάσης φύσεως φορείς να είναι μεν φορτισμένοι με παραστάσεις, εμπειρικά ευρήματα και προσανατολισμούς, αλλά να ομονοούν εν τέλει στο μείζονα εξυπηρετούμενο σκοπό: Εθνικό συμφέρον.
Οι προτάσεις είναι αντικρουόμενες και το κλίμα πολώνεται, αλλά όχι στη βάση του δίπολου «Εξυπηρέτηση εθνικού συμφέροντος Vs Ποιοι είμαστε εμείς να έχουμε εθνικά συμφέροντα». Οι εσωτερικές συγκρούσεις πραγματοποιούνται στη βάση «Πως θα εξυπηρετηθεί κατά το βέλτιστο τρόπο το εθνικό συμφέρον».
Οι παραδόσεις της αμερικανικής πολιτικής
Η αμερικανική εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από τέσσερις παραδόσεις αναφορικά με τον τρόπο κατά τον οποίο εν τοις πράγμασι χαράσσεται, αξιοποιεί τα γεωπολιτικά δεδομένα και αναζητά τρόπους μεγιστοποίησης των οφελών για τις ΗΠΑ. Δανείζομαι από το βιβλίο του William Martel “Grand strategy in theory and practice: The need for an effective American foreign policy”: Η πρώτη παράδοση είναι η χαμιλτονική, σύμφωνα με την οποία αναζητείται η χρυσή τομή μεταξύ κρατικών σκοπών και μεγάλου κεφαλαίου. Βάσει της συγκεκριμένης παράδοσης, υποστηρίζεται η χρήση οικονομικών μέσων για τη διεύρυνση της αμερικανικής ισχύος και κατ’ επέκταση, οι παγκοσμιοποιημένες δομές της οικονομίας.
Η δεύτερη παράδοση είναι η τζεφερσονική, η οποία έχει συνδεθεί με την άποψη περί απομονωτισμού προτάσσοντας την οικοδόμηση της δημοκρατίας στο εσωτερικό και την αποφυγή εμπλοκής σε διεθνείς διενέξεις. Η συγκεκριμένη παράδοση εκφράστηκε ως ανακλαστική αντίδραση κατά την περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων και την ισχυρή επιθυμία αποφυγής οιασδήποτε εμπλοκής σε πολεμικές συρράξεις. Η τρίτη παράδοση είναι η τζακσονική, η οποία εξίσου κινείται στο φάσμα του απομονωτισμού και εστιάζει στην άρνηση των διεθνών δεσμεύσεων και στην εστίαση στην οικονομική μεγέθυνση.
Η ουϊλσονική παράδοση
Η τέταρτη παράδοση είναι η ουϊλσονική, η οποία εμπεριέχει αρκετά μεσσιανικά στοιχεία. Επί τη βάσει ηθικοπλαστικών επιχειρημάτων, ο ουϊλσονισμός αποτελεί μία ιδεαλιστική πρόταση με γνώμονα την προώθηση της δημοκρατίας και της παγκόσμιας μεταλλαγής στη βάση του σεβασμού των πολιτικών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επί του συγκεκριμένου, ο Henry Kissinger έχει υπογραμμίσει στο παρελθόν ότι «η ιστορική επιτυχία του Wilson σχετίζεται με την ορθή διαπίστωσή του, ότι οι Αμερικανοί δεν μπορούν να αντέξουν την ανάληψη διεθνών δεσμεύσεων δίχως αυτές να καθαγιάζονται από ηθικά επιχειρήματα».
Εντούτοις, τα σταθερά χαρακτηριστικά της στρατηγικής συμπεριφοράς των ΗΠΑ εκπορεύονται από τις κλασικές γεωπολιτικές αναλύσεις του 19ου και του 20ου αιώνα, με κατάληξη στον «αναχωματικό δακτύλιο» του Nicholas Spykman. Επί των συγκεκριμένων, βασίστηκε η μετάβαση από το «πεπρωμένο του έθνους» (manifest destiny) στον κρατικό ορθολογισμό και στην παραγωγή στρατηγικής σκέψης με άξονα την αποκόμιση κερδών σε διακρατικό πλέον επίπεδο.
Τι σημαίνουν τα ανωτέρω για τη χώρα μας; Το σύστημα λήψης αποφάσεων, στο οποίο αναφερθήκαμε, είναι φορτισμένο με τις ανωτέρω παραδόσεις και κάθε ομάδα προσανατολίζεται με το κοσμοθεωρητικό βάρος της καθεμιάς από αυτές. Όμως, επειδή το πρόταγμα είναι η υπεράσπιση του δόγματος της ανάσχεσης που αποτελεί το κληροδότημα του «αναχωματικού δακτυλίου», η επικράτηση της κάθε παράδοσης στο εσωτερικό των ΗΠΑ, επαφίεται στο ορθολογικό κριτήριο. Τουτέστιν: Τι αποφασίζει η πλάστιγγα μεταξύ κοστοβόρου και επωφελούς…
Η περί ου ο λόγος απόφαση της «πλάστιγγας» καθορίζεται από τον «πελάτη», δηλαδή από την Ελλάδα. Σε ποιο βαθμό συνεισφέρουμε στην επικράτηση ενός αμερικανικού εναλλακτικού σχεδίου, που να εξυπηρετεί τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα; Πιο πρακτικά και προκλητικά: Γιατί η ExxonMobil να περιμένει ακόμη για την απαρχή των ερευνών για κοιτάσματα υδρογονανθράκων δυτικά της Κρήτης; Εν ολίγοις, εμείς τι κάνουμε για να μας δουν οι Αμερικανοί όπως θέλουμε να μας δουν; Όπως ανέφερα και στην αρχή, είμαστε και φαινόμαστε… Αν θέλουμε να φανούμε διαφορετικοί και να μας δουν και ανάλογα, πρέπει να αλλάξουμε αυτό που είμαστε στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής.