Του Δημήτρη Μάρδα
Πριν από είκοσι οκτώ χρόνια περίπου, στις 15 Δεκεμβρίου του 1989, το γνωστό Γαλλικό τηλεοπτικό δίκτυο TV5 Europe παρουσίασε εκπομπή σχετικά με το Μακεδονικό ζήτημα. Η εκπομπή εκείνη αντανακλώντας τις προσεγγίσεις των Σκοπίων προκάλεσε τις συνήθεις διαμαρτυρίες στην Ελλάδα εντός και εκτός του Κοινοβουλίου, ενώ το γαλλικό κανάλι έμεινε αναπάντητο!.
Οι οξύνσεις με αντικείμενο το όνομα, άνοιξαν τον δρόμο για μια πολεμική σε επίπεδο εντύπων, εφημερίδων και επιστημονικών περιοδικών μετά το 1991. Το Atlantic montly στο τεύχος του Ιουνίου του 1991, το Ιndependent Magazine της 22 Αυγούστου 1992, η Wall Street Journal της 25 Μαρτίου 1992, η Monde κατ΄ επανάληψη όλο το 1992 κ.ά. άλλοτε λάνσαραν τις απόψεις των Σκοπίων στο επίμαχο θέμα και άλλοτε τις δικές μας.
Ο Γολγοθάς της Ελλάδας στο υπό εξέταση θέμα άρχισε ουσιαστικά στις 16 Δεκεμβρίου του 1991. Εκείνη την περίοδο, κατά τη διάρκεια του Συμβουλίου Υπουργών Εξωτερικών στις Βρυξέλλες, η Γερμανία έπεισε τελικά τους εταίρους της τότε ΕΟΚ να αποδεχθούν την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.
Ο τότε Υπουργός των εξωτερικών της Ελλάδας ο κος Σαμαράς θεώρησε ότι, επειδή «πέρασε» τρεις όρους για την αναγνώριση των Σκοπίων σχετικά με, τις εδαφικές τους διεκδικήσεις, την εχθρική προπαγάνδα και το όνομα, «σάρωσε» στις Βρυξέλλες και «αποχώρησε τροπαιούχος» σύμφωνα με τα δημοσιεύματα του φιλοκυβερνητικού τύπου.
Από τις προθέσεις όμως των τότε ένδεκα κρατών-μελών της ΕΟΚ και των ΗΠΑ ήταν έκδηλο ότι οι εταίροι μας δεν είχαν την πρόθεση να υποστηρίξουν τις Ελληνικές θέσεις για το όνομα. Αξίζει να επισημανθεί ότι δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που κοινοτικά έγγραφα (π.χ έκθέση Oostlander του 1992) αγνοούσαν πλήρως το θέμα του ονόματος καταγράφοντας στα κείμενα τους τα Σκόπια ως Μακεδονία χωρίς εισαγωγικά.
Προσπαθώντας οι «11» να ικανοποιήσουν και τα δύο ενδιαφερόμενα μέρη πρότειναν διάφορες εναλλακτικές λύσεις χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι επί Πορτογαλικής προεδρίας, στις 26 Ιουνίου 1992 η αυλαία της πρώτης πράξης του έργου έκλεισε με τη Σύνοδο κορυφής της Λισσαβόνας, όπου οι «12» πλέον συμφώνησαν ότι δεν θα αναγνωρίσουν τα Σκόπια με όνομα που θα περιέχει τον όρο «Μακεδονία». Βέβαια κάποια κράτη-μέλη της ΕΕ αναγνώρισαν διμερώς λίγο αργότερα το εν λόγω κρατίδιο με το συνταγματικό του όνομα, δείχνοντας τις πραγματικές τους προθέσεις και παραβιάζοντας στην ουσία στην ανωτέρω συμφωνία.
Η Πορτογαλική προεδρία προσέφερε ίσως την καλύτερη ευκαιρία με σκοπό την εξεύρεση λύσης στο πρόβλημα έγκαιρα. Η Ελλάδα υπερεκτίμησε της δυνατότητες και τα μέσα που διέθετε ενώ από την άλλη υποεκτίμησε τα εμπόδια και τους περιορισμούς που αντιμετώπιζε.
Έχοντας υπόψη ότι την ονομασία «Σλαβομακεδονία» την απέκλειαν οι Αλβανόφωνοι του νέου κρατιδίου, το «Νέα Μακεδονία» (ως ενιαία λέξη λόγου χάρη, ως λοιπόν Novamakedonija) θα μπορούσε να θεωρηθεί το πιο ενδεδειγμένο. Και σε αυτό το όνομα έδειχνε ότι θα κατέληγε η συνδιάσκεψη της Λισσαβόνας το 1992. Ας σημειωθεί ότι παρόμοιο όνομα προτάθηκε παρασκηνιακά τον Μάρτιο του 1994 από τον ΟΗΕ.
Η Ελλάδα διαπίστωσε αρκετά αργά ότι δεν έλεγχε το παιγνίδι του ονόματος απόλυτα. Έτσι, στις 16 Φεβρουαρίου του 1994 η τότε κυβέρνηση επιδιώκοντας να προλάβει μη επιθυμητές καταστάσεις για όνομα/έμβλημα αποφάσισε τον εμπορικό αποκλεισμό των Σκοπίων, πράξη που προκάλεσε την προσφυγή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά της χώρας μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Οι νίκες που έδρεψε η χώρα μας λίγο αργότερα από τη δικαίωση της στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο θεώρησε ότι το εμπάργκο δεν αποτελεί παραβίαση των Συνθηκών, δεν έλυσαν το πρόβλημα. Η κύρια υπόθεση του ζητήματος παραπέμφθηκε να εκδικαστεί αργότερα. Η Ενδιάμεση Συμφωνία του Σεπτεμβρίου του 1995 απάλλαξε όμως το Δικαστήριο από μια δύσκολη απόφαση, ενώ ο εισαγγελέας του Ευρ. Δικαστηρίου ταυτίσθηκε με τις ελληνικές θέσεις.
Αν και χάθηκαν ευκαιρίες τότε, το γεγονός ότι τα Σκόπια αναγνωρίστηκαν από τον ΟΗΕ ως FYROM αποδεικνύει ότι πείσαμε την Διεθνή κοινότητα για τις θέσεις μας.
Η κυβέρνηση των Σκοπίων με έντεχνο τρόπο, χρονοτριβώντας, δεν οδηγήθηκε στην εξεύρεση μιας κοινά αποδεκτής λύσης στο όνομα, παραβιάζοντας στην ουσία το Άρθρο 5 της Eνδιάμεσης Συμφωνίας, που ήδη έληξε. Επίσης δεν τήρησε τις δεσμεύσεις του Άρθρου 7, αναφορικά με την προπαγάνδα κρατική και ιδιωτική, μη τηρώντας την αρχή της καλής γειτονίας.
Καθώς λοιπόν δεν τηρήθηκαν τα δύο ανωτέρω Άρθρα, και όχι μόνο, αφήνοντας λοιπόν το πρόβλημα της καλής γειτονίας σε εκκρεμότητα, η Ελλάδα δεν οφείλει να τηρήσει τους όρους της παραγράφου 1, του Άρθρου 11, κατά την οποία προβλέπεται η ένταξη των Σκοπίων σε διεθνείς οργανισμούς με το προσωρινό τους όνομα.
Θέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σχετικά με την έκθεση προόδου της FYROM (Βλ. έκθεση του Ευρωβουλευτή Ε. Mέιγερ το 2006), που κινούνταν εκτός του πνεύματος της ενδιάμεσης Συμφωνίας, όπως και διάφορες ομόφωνες αποφάσεις (π.χ. των μόνιμων αντιπροσώπων των κρατών-μελών της ΕΕ της 18 Ιουλίου 2007), άλλοτε έκλειναν κατά της χώρας μας και άλλοτε υπέρ στο θέμα του ονόματος και της καλής γειτονίας.
Παράγοντες που επηρεάζουν τον προσδιορισμό της ονομασίας είναι η ιστορική πραγματικότητα, οι στρατηγικές επιλογές της χώρας μας, οι γεωπολιτικές πιέσεις, οι περιορισμοί και τα εμπόδια του υφίστανται όπως και τα λάθη της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής δεκαετιών. Τα λάθη και οι παραλείψεις δε διαγράφονται με μονοκονδυλιές.
Ως προς το πρώτο παράγοντα, ιστορικοί και γεωγράφοι έχουν δώσει αρκετές ονομασίες στην περιοχή άνω της Μακεδονίας, που ήλθαν και παρήλθαν. Οι ονομασίες, Δαρδανία, Παιονία, Δακία κ.ά. θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το νεοσύστατο κρατίδιο, αν λαμβάναμε υπόψη μόνο τα ιστορικά-γεωγραφικά στοιχεία ως κυρίαρχη προσδιοριστική συνιστώσα του ονόματος και εφόσον φυσικά οι εν λόγω ονομασίες δεν δημιουργούσαν προβλήματα σε τρίτες χώρες. Η Δακία, λόγου χάρη, αρχαία χώρα των Βορειοανατολικών Βαλκανίων κυρίως, είχε επεκταθεί ως τα σύνορα της Μακεδονίας και Ιλλυρίας επί βασιλείας Βαρεβίσταν, καταλαμβάνοντας λοιπόν και τη σημερινή FYROM, ως την ώρα που οι Ρωμαίοι το 102 π.χ τη διαχώρισαν σε Άνω και Κάτω Δακία.
Ο παράγοντας όμως αυτός, όπως και η ιστορία της περιοχής από τον Φίλιππο τον Β΄ δεν είναι η μόνη ή η κυρίαρχη μεταβλητή, που μπορεί να οδηγήσει στην επίλυση του προβλήματος με τη δικαίωση των ελληνικών θέσεων. Οι από το 1945 και μετά κυρίως, περιορισμοί-εμπόδια και τα λάθη της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, οδηγούν μοιραία σε συμβιβαστικές λύσεις. Από την άλλη ο εξαναγκασμός και η επιβολή ενός ονόματος είτε εκ μέρους μας είτε ακόμη εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας, δε θα δώσει τις προσήκουσες λύσεις μακροχρόνια.
Η μέχρι σήμερα διεθνής εμπειρία οδηγεί στο ακόλουθο συμπέρασμα. Στο πλαίσιο της αμοιβαίας κατανόησης των όποιων διμερών προβλημάτων και συνεννόησης των κυβερνήσεων, η μόνη βιώσιμη λύση είναι αυτή ενός σύνθετου ονόματος, με γεωγραφικό προσδιορισμό. Η χρήση μιας και μόνο σύνθετης λέξης για το όνομα, γλώσσα και εθνότητα, διαφαίνεται ως η καλύτερη επιλογή, με σκοπό την ειρηνική συνύπαρξη των δύο λαών.
Ένας αμοιβαίος συμβιβασμός στο όνομα αποτελεί αξιοπρεπή λύση όταν δεν αμφισβητεί την ιστορική αλήθεια λαμβάνει όμως υπόψη την πραγματικότητα και τις εξελίξεις δεκαετιών. Αντίθετα, η όποια απαράδεκτή εμμονή των Σκοπίων για κατοχύρωση ενός όμοιου του σημερινού συνταγματικού της ονόματος, δε λύνει το πρόβλημα διαιωνίζοντάς το.
————————————
*Άρθρα μας με το ίδιο περιεχόμενο-προτάσεις δημοσιεύονται από το 1996 και μετά. Ενδεικτικά σημειώνονται τα πρώτα άρθρα στην «Ελευθεροτυπία» της 1/11/1996 και 29/9/1999 με τίτλους: «Σκόπια: Ο στόχος οι χειρισμοί και τα εμπόδια» και «Από τα Σκόπια στην Τουρκία».
Κύρια άρθρα της Ενδιάμεσης Συμφωνίας που δεν τηρήθηκαν
Άρθρο 5. Παράγραφος 1. Τα Μέρη συμφωνούν να ακολουθήσουν τις διαπραγματεύσεις… σύμφωνα με την απόφαση του Συμβ. Ασφαλείας 845(1993)με στόχο να καταλήξουν σε συμφωνία για τη διαφορά η οποία περιγράφεται στην ίδια απόφαση και στην απόφαση του Συμβ. Ασφαλείας 817(1993) (που αναφέρονται στο όνομα).
Άρθρο 7. Παράγραφος 1. ΄Εκαστο Μέρος πρέπει το ταχύτερο να λάβει αποτελεσματικά μέτρα για να εμποδίζει…προπαγάνδα από κρατικά ελεγχόμενες υπηρεσίες και να αποθαρρύνει πράξεις ιδιωτικών φορέων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν βιαιότητες, μίσος ή εχθρότητα…
Άρθρο 16. Παράγραφος 1. Τα Μέρη πρέπει μα αναπτύξουν και βελτιώσουν… τη συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης…