H απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να διατάξει την εξόντωση του Ιρανού υποστρατήγου Σουλεϊμανί, ένα από τα πλέον «βαριά ονόματα» της Ισλαμικής Επανάστασης, έβαλε κυριολεκτικά φωτιά στη Μέση Ανατολή, καθώς οι ήδη τεταμένες σχέσεις των ΗΠΑ με το Ιράν μπαίνουν σε νέα, ακόμα πιο επικίνδυνη φάση. Και είμαστε μόλις στην τρίτη μέρα του 2020…
Πάντως, Ουάσινγκτον και Τεχεράνη μετρούν πάνω από έξι δεκαετίες τεταμένων σχέσεων, ασχέτου ενοίκου στον Λευκό Οίκο ή καθεστώτος στην Ισλαμική Δημοκρατία.
Ένα από τα πρώτα σοβαρά επεισόδια στις διμερεις σχέσεις έλαβε χώρα το 1953, με την ανατροπή του πρωθυπουργού του Ιράν Μοχάμαντ Μοσάντεκ. Ο τελευταίος είχε αποφασίσει να εθνικοποιήσει την ιδιαίτερα πλούσια βιομηχανία πετρελαίου της χώρας, ενώ επιθυμούσε τον περιορισμό της δύναμης του Σάχη. Από τον τελευταίο είχε αφαιρέσει την στρατιωτική επιρροή, μειώνοντας δραστικά και τη βασιλική χορηγία. Πίσω από την ανατροπή του Μοσάντεκ ήταν οι αμερικανικές και βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.
Σημείο καμπής στις διμερείς σχέσεις ήταν τα γεγονότα του 1979. Ο Σάχης που στηριζόταν από της ΗΠΑ ανατράπηκε και στη χώρα επέστρεψε ο αγιατολάχ Χομεϊνί. Την 1η Απριλίου ανακηρύχθηκε η Ισλαμική Δημοκρατία, της οποίας ορκισμένος εχθρός ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Ακολούθησε το Νοέμβριο εκείνου του έτους η πολιορκία και κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη από φανατικούς ισλαμιστές. Το προσωπικό της πρεσβείας έζησε σε συνθήκες ομηρείας επί 444 μέρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τελευταίοι 52 όμηροι αφέθηκαν ελεύθεροι τον Ιανουάριο του 1981, την ημέρα που ο Ρόναλντ Ρίγκαν ορκιζόταν πρόεδρος των ΗΠΑ.
Σημειώνεται ότι έξι μέλη του προσωπικού της πρεσβείας που κατάφεραν να βρουν καταφύγιο σε άλλη ξένη πρεσβεία κατάφεραν να εγκαταλείψουν το Ιράν από μια ομάδα Αμερικανών, παριστάνοντας τα μέλη κινηματογραφικού συνεργείου. Τα γεγονότα εκείνα παρουσιάζονται στην ταινία Argo (2012).
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1985, ο Ρόναλντ Ρίγκαν έζησε τη χειρότερη πολιτική κρίση της 8ετούς προεδρίας του με την αποκάλυψη του σκανδάλου «Iran-Contras». Η Ουάσινγκτον έστελνε όπλα στην Τεχεράνη (παρά το εμπάργκο), ώστε η τελευταία να μεσολαβήσει για την απελευθέρωση Αμερικανών που κρατούνταν όμηροι από την οργάνωση Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Τα κέρδη από εκείνες τις πωλήσεις όπλων πήγαιναν για τη χρηματοδότηση των ανταρτών Contras που μάχονταν τους μαρξιστές αντάρτες Σαντινίστας στη Νικαράγουα.
Η υπόθεση είχε ερευνηθεί από το Κογκρέσο των ΗΠΑ. Το πόρισμα δεν καταλόγιζε ευθύνη στον ίδιο τον πρόεδρο Ρίγκαν, ωστόσο, παραπέμφθηκε ο υπουργός Άμυνας, Κάσπαρ Γουάινμπέργκερ και άλλοι 13 αξιωματούχοι. Οι καταδικασθέντες προσέφυγαν στο Εφετείο και τελικά όλοι έλαβαν προεδρική χάρη από τον επόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζόρτζ Μπους τον πρεσβύτερο.
Το 1988 το αμερικανικό πολεμικό πλοίο USS Vincennes έπληξε πολιτικό αεροσκάφος της Iran Air που εκτελούσε πτήση για τη Μέκκα. Και οι 290 επιβαίνοντες σκοτώθηκαν. Το Πεντάγωνο είχε τότε ανακοινώσει ότι το Airbus A300 έμοιαζε με στρατιωτικό αεροσκάφος. Κοινώς, έγινε λάθος…
Το 2002, λίγους μόλις μήνες μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη και το Πεντάγωνο, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Ο. Μπους έβαλε το Ιράν στον λεγόμενο «άξονα του κακού».
Στον ίδιο «άξονα» μπήκαν η Βόρειος Κορέα και το Ιράκ. Η φράση ακολούθησε τον Μπους σε όλη τη διάρκεια της προεδρίας του και ασφαλώς αναφερόταν στο πώς -κατά την άποψη της Ουάσινγκτον- οι συγκεκριμένες χώρες στήριζαν την παγκόσμια τρομοκρατία ή/και επιδιώκαν την απόκτηση όπλων μαζικής καταστροφής.
Σε όλη σχεδόν τη δεκαετία του 2000, οι ΗΠΑ, αλλά και γενικότερα η διεθνής κοινότητα υποψιαζόταν το Ιράν για προσπάθειες απόκτησης πυρηνικών όπλων. Η διεθνής κοινότητα (ΗΠΑ, ΕΕ) επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στην Τεχεράνη (επί προεδρίας Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ), γεγονός που αποδυνάμωσε σημαντικότατα την οικονομία της χώρας.
Μια πρώτη προσπάθεια προσέγγισης ΗΠΑ-Ιράν έγινε το 2013, όταν στον Λευκό Οίκο βρισκόταν ο Μπαράκ Ομπάμα και στην ηγεσία της Ισλαμικής Δημοκρατίας ο μετριοπαθής Χασάν Ρουχάνι. Μάλιστα οι δύο άνδρες επικοινώνησαν τηλεφωνικά, γεγονός πρωτοφανές.
Τελικά, το 2015 μετά από επίπονες διπλωματικές προσπάθειες, η διεθνής κοινότητα (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Κίνα, Ρωσία, Γερμανία) και το Ιράν συμφώνησαν σε άρση των κυρώσεων με αντάλλαγμα οι Ιρανοί να επιτρέψουν τους ελέγχους στις πυρηνικές τους εγκαταστάσεις.
Τη συμφωνία εκείνη κατήγγειλαν το Ισραήλ και οι Ρεπουμπλικάνοι στο Κογκρέσο, ξεκαθαρίζοντας ότι αν κερδίσουν τις προεδρικές εκλογές του 2016, τότε δεν θα την αναγνώριζαν.
Πράγματι, τον Μάιο του 2018 ο διάδοχος του Ομπάμα στον Λευκό Οίκο, Ντόναλντ Τραμπ, υλοποίησε την απειλή των Ρεπουμπλικάνων και επέβαλε εκ νέου οικονομικές κυρώσεις στο Ιράν.
Οι διμερείς σχέσεις επιδεινώθηκαν περαιτέρω το 2019 με απανωτά επεισόδια στον Περσικό Κόλπο. Οι ΗΠΑ ενίσχυσαν την παρουσία τους στην περιοχή, σημειώθηκαν επιθέσεις-εκρήξεις σε τάνκερ, ενώ οι Ιρανοί έριξαν μη επανδρωμένο αμερικανικό drone.
Τις τελευταίες σχεδόν ώρες του 2019, οι Αμερικανοί χτύπησαν ιρανικούς στόχους στο έδαφος του Ιράκ (όπου η παρουσία και η επιρροή του Ιράν έχει αυξηθεί) με αποτέλεσμα εξαγριωμένοι φιλο-ιρανοί διαδηλωτές να επιχειρήσουν την κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στη Βαγδάτη. Για τα γεγονότα εκείνα, ο Τραμπ κατηγόρησε ευθέως την Τεχεράνη.
Και η απάντηση ήρθε στις 3 Ιανουαρίου 2020: Με εντολή Τραμπ εξοντώθηκε ο υποστράτηγος Σουλεϊμανί. Τώρα η Τεχεράνη υπόσχεται εκδίκηση.