Το Κόσοβο, είκοσι χρόνια μετά την απόσχισή του από τη Σερβία, συνεχίζει να παραμένει το υπ’ αριθμόν ένα «ενεργό ηφαίστειο» των Βαλκανίων. Αυτό έδειξαν και οι δραματικές εξελίξεις και η κλιμακούμενη ένταση των τελευταίων ημερών στο βόρειο Κόσοβο, συγκεντρώνοντας για μια ακόμη φορά τα σύννεφα του πολέμου πάνω από τα δυτικά Βαλκάνια. Οι αιφνιδιαστικές επιχειρήσεις των ειδικών δυνάμεων του Κοσόβου στις σερβοκρατούμενες περιοχές του βορείου Κοσόβου και συγκεκριμένα στη βόρεια Κόσοφσκα Μήτροβιτσα και στο Ζούμπιν Πότοκ, και η επακόλουθη σύλληψη συνολικά 19 τοπικών αστυνομικών, οι 11 εκ των οποίων είναι Σέρβοι, οι 4 είναι Αλβανοκοσοβάροι και οι 4 είναι Βόσνιοι μουσουλμάνοι, οι οποίοι κατηγορούνται από την Πρίστινα για «οργανωμένη εγκληματική δραστηριότητα», ανέβασε και πάλι το θερμόμετρο στα ύψη.
Προειδοποίηση Βούτσιτς για θερμό επεισόδιο στο Κόσοβο
Το περιστατικό αυτό συνέβη ταυτόχρονα με την έκτακτη σύγκληση της ολομέλειας της Βουλής (Σκούπστινα) της Σερβίας στο Βελιγράδι, την Τρίτη 28 Μαίου 2019, η οποία συνεδρίασε με θέμα το ζήτημα του Κοσόβου και τις διαπραγματεύσεις Βελίγραδίου-Πρίστινας γύρω από αυτό. Ήταν μάλιστα η πρώτη φορά από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς που ενημερωσε τη σέρβικη Βουλή, σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση, για τις διαπραγματεύσεις με την Πρίστινα. Αν και η πλειοψηφία της αντιπολίτευσης, της «Συμμαχίας για τη Σερβία» (SzS), απείχε από αυτή τη συζήτηση, λέγοντας πως «δεν θα συμμετάσχουν στο reality show που διοργανώνει ο Βούτσιτς για να δικαιολογήσει την πανωλεθρία που υπέστη στις διαπραγματεύσεις για το Κόσοβο», εντούτοις μέσω της τηλεόρασης αυτή η συζήτηση προσέλκυσε την προσοχή του σερβικού λαού.
Όλοι σχεδόν άκουσαν τον πρόεδρο Βούτσιτς να προειδοποιεί ότι «είναι ζήτημα χρόνου πότε θα επιτεθούν οι Αλβανοί στους Σέρβους του Κοσόβου. Είναι θέμα ημερών και μηνών διότι αυτοί (σ.σ. οι Αλβανοί) δεν επιθυμούν τη διατήρηση της κατάστασης της “παγωμένης σύγκρουσης” που επικρατεί σήμερα» στο Κόσοβο. Ο ίδιος επισήμανε πως «η Σερβία πρέπει να επιδιώξει συμβιβαστική λύση που θα υπερασπίζεται τα συμφέροντα των Σέρβων, θα διασφαλίζει τα δικαιώματά τους και την παραμονή τους στο Κόσοβο, θα εγγυάται τη διατήρηση των θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων και παράλληλα θα υπερασπίζεται τα κρατικά συμφέροντα της Σερβίας».
Υπόψιν σε αυτή την περιοχή, αλλά και στα Βαλκάνια γενικότερα, η λέξη συμβιβασμός θεωρείται από πολλούς, οι οποίοι επί δεκαετίες «ντοπάρονται» με εθνικισμό, ως συνώνυμο της προδοσίας. Για παράδειγμα οι ακροδεξιοί εθνικιστές Dveri, που ανήκουν κι αυτοί στην αντιπολιτευόμενη «Συμμαχία για τη Σερβία», μαζί με κόμματα του «δημοκρατικού τόξου», υποδέχθηκαν με αποδοκιμασίες έξω από το κτίριο της Βουλής τον Σέρβο πρόεδρο κρατώντας ένα πανό που έγραφε «Προδοσία – Τιμωρία».
Ατμόσφαιρα εμπόλεμης κατάστασης
Η προαναγγελία ενός «θερμού επεισοδίου» στο Κόσοβο, και μάλιστα την ίδια χρονική στιγμή που αυτό συνέβη, από τον ίδιο τον πρόεδρο της Σερβίας, σημαίνει το λιγότερο πως o Βούτσιτς ήταν ενημερωμένος σχετικά με την επικείμενη επιχείρηση των Αλβανοκοσοβάρων αστυνομικών. Όχι μόνον δεν αιφνιδιάστηκε, αλλά ήταν σα να το περίμενε προκειμένου να το αξιοποιήσει πολιτικά και διπλωματικά. Έθεσε άμεσα το Σερβικό Στρατό σε κατάσταση ύψιστης ετοιμότητας, συγκάλεσε συνεδρίαση του ανωτάτου συμβουλίου ασφαλείας, και έδωσε εντολή να μετακινηθουν δυνάμεις στα σύνορα με το Κόσοβο, δημιουργώντας την ατμόσφαιρα εμπόλεμης κατάστασης. Ταυτόχρονα οι Σέρβοι του βόρειου Κοσόβου έκλεισαν τους δρόμους, στήνοντας οδοφράγματα ακόμη και με κατεστραμμένα φορτηγά, ώστε να εμποδίσουν την αστυνομία και τις ειδικές δυνάμεις του Κοσόβου να εισέλθουν στις σερβικές πόλεις και χωριά της περιοχής για να συλλάβουν τους φερόμενους ως εγκληματίες αστυνομικούς.
Η σερβική δημόσια τηλεόραση RTS μετέδωσε τα γεγονότα υποστηρίζοντας πως «η αλβανική αστυνομία συνελαβε Σέρβους», αποκρύπτοντας το γεγονός πως οι συλληφθέντες ήταν Σέρβοι, Αλβανοκοσοβάροι και Βόσνιοι αστυνομικοί που, σύμφωνα με τις κατηγορίες της Πρίστινα, είχαν συστήσει μια πολυεθνική «εγκληματική οργάνωση», η οποίο ωστόσο δε βρισκόταν πίσω από τη δολοφονία του Σερβοκοσοβάρου πολιτικού Όλιβερ Γιοβάνοβιτς, που έγινε στην Κ. Μήτροβιτσα τον Ιανουάριο του 2018.
Αλληλοκατηγορίες Βελιγραδίου-Πρίστινας
Ο διευθυντής της Αστυνομίας του Κοσσυφοπεδίου, Rashit Qalaj, δήλωσε πως κατά την επιχείρηση σύλληψης των 19 εγκληματιών αστυνομικών, τραυματίστηκαν πέντε αστυνομικοί του Κοσόβου, βρέθηκαν και κατασχέθηκαν «έντεκα πυροβόλα όπλα, κινητά τηλέφωνα και χρήματα». Ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς είχε δηλώσει νωρίτερα την Τρίτη ότι ένας από τους συλληφθέντες ήταν Ρώσος πολίτης, ο Μιχαήλ Κρασνοσένκοφ, που υπηρετούσε στην UNMIK, ο οποίος ωστόσο αργότερα απελευθερώθηκε.
Ο ειδικός εισαγγελέας της Πρίστινας Σίλε Χότσα, ο οποίος άρχισε να ερευνά εδώ και ένα χρόνο την υπόθεση αυτής της εγκληματικής οργάνωσης, ανέφερε ότι το κατηγορητήριο περιλαμβάνει κατηγορίες όπως «κατάχρηση εξουσίας, διαφθορά, σύσταση συμμορίας, οργανωμένο έγκλημα, λαθρεμπόριο, δωροδοκία και δωροληψία». Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Ραμούς Χαραντινάι, δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ότι η αστυνομική δράση κατευθύνθηκε σε άτομα που εμπλέκονται σε εγκληματική οργάνωση και δεν στρεφόταν εναντίον Σέρβων πολιτών του Κοσσυφοπεδίου στο βόρειο τμήμα της χώρας, προσθέτοντας ότι οι περισσότεροι μάρτυρες και οι άνθρωποι που έδωσαν αποδείξεις εναντίον αυτής της εγκληματικής οργάνωσης ήταν Σέρβοι και όχι Αλβανοί.
Ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς καταδίκασε με δριμύτητα αυτή τη «θρασύτατη επιχείρηση», λέγοντας ότι ήταν μια εισβολή στο σερβικό βόρειο Κόσοβο, που προοριζόταν να δημιουργήσει φόβο και αναασφάλεια στους Σέρβους κατοίκους του. Ο ίδιος επισήμανε πως ο στρατός και η αστυνομία της Σερβίας είναι πανέτοιμοι για να επέμβουν και να προστατεύσουν τους Σέρβους στο βόρειο Κόσοβο σε περίπτωση βίας εναντίον τους. Ωστόσο ο Χαραντινάι απέρριψε τον ισχυρισμό του Σέρβου προέδρου λέγοντας πως «η καταπολέμηση του εγκλήματος είναι το δικαίωμά μας. Η αντίδραση όμως του Βούτσιτς δεν είναι». Ανταπαντώντας ο Βούτσιτς θεώρησε οξύμωρο σχήμα να μιλάει ο Χαραντινάι για «καταπολέμηση της διαφθοράς και δράση ενάντια στο οργανωμένο έγκλημα”, καθώς το Κόσοβο θεωρείται ως “το πιο μαφιόζικο κράτος στην Ευρώπη».
Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι, ο οποίος διαπραγματευόταν όλο το προηγούμενο διάστημα με τον πρόεδρο Βούτσιτς, δήλωσε πως οι σερβικές δυνάμεις δεν μπορούν να παρεμβαίνουν στο Κόσοβο, σημειώνοντας οπως αυτή η «αστυνομική δράση» είχε ως στόχο την καταπολέμηση της εγκληματικότητας και δεν στρεφόταν κατά των Σέρβων, αλλά ήταν απλά η επιβολή του «νόμου και της τάξης».
Η γκρίζα κατάσταση του βορείου Κοσόβου
Σε κάθε περίπτωση αυτό το περιστατικό, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και «επίδειξη δύναμης”» οδήγησε σε θερμό επεισόδιο, κατέδειξε ένα από τα πολλά ανοικτά ζητήματα του Κοσόβου. Εκείνο της «γκρίζας κατάστασης» που επικρατεί στο βόρειο Κόσοβο και συγκεκριμένα σχετικά με το ποιος έχει ή όχι τη δικαιοδοσία σε αυτό, αλλά και το δικαίωμα ή όχι επέμβασης. Με άλλα λόγια, αν το σερβοκρατούμενο βόρειο Κόσοβο συνεχίζει να αποτελεί τμήμα της δημοκρατίας του Κοσόβου ή αποτελεί de facto αυτόνομο και άτυπη επαρχία της Σερβίας.
Η Πρίστινα και ο Θάτσι θεωρούν το βόρειο Κόσοβο αναπόσπαστο τμήμα της Δημοκρατίας του Κοσόβου και ισχυρίζεται πως οι σερβικές δυνάμεις, που αποσύρθηκαν από εκεί τον Ιούνιο του 1999, δεν έχουν δικαίωμα να επεμβαίνουν στο Κοσσυφοπέδιο, θεωρώντας κάτι τέτοιο αδιανόητο.
Το Βελιγράδι και ο πρόεδρος Βούτσιτς από την άλλη πλευρά θεωρούν πως έχουν κάθε δικαίωμα να προστατεύουν τους Σέρβους του Κοσόβου, τόσο στο βόρειο τμήμα της χώρας, όσο κι αυτούς που βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε διάφορους θύλακες, υπενθυμίζοντας πως υπάρχει και σχετική πρόβλεψη του ΟΗΕ από τον Ιούνιο του 1999 για παρουσία μέχρι και 1.500 Σέρβων στρατιωτών και αστυνομικών στο Κόσοβο, η οποία ωστόσο ποτέ δεν ενεργοποιήθηκε. Οι δύο θέσεις μοιάζουν ασυμβίβαστες.
Όξυνση πριν τον συμβιβασμό;
Κατά την ομιλία του στο σέρβικο κοινοβούλιο ο πρόεδρος Βούτσιτς ανέφερε πως «από το 1999 έχουμε ζήσει ένα αντισερβικό πογκρόμ (σ.σ. το 2004), το 50% των Σέρβων του Κοσόβου έφυγαν, το 2008 ανακηρύχθηκε η ανεξαρτησία του Κοσόβου, και από το 2009 η Ε.Ε. επανατοποθετήθηκε πάνω στο θέμα και όλο αυτό το διάστημα οι συνθήκες για τους Σέρβους γίνονται όλο και χειρότερες». Ωστόσο ο ίδιος άφησε να εννοηθεί πως θα μπορούσε να δεχθεί να αναγνωρίσει η Σερβία την ανεξαρτησία του Κοσόβου, υπό τον όρο όμως ότι θα εξασφαλίσει επαρκή ανταλλάγματα, εδαφικά και όχι μόνον, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης συμφωνίας. «Θα πρέπει πρώτα να βρούμε έναν συμβιβασμό, δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε το Κόσοβο χωρίς να λάβουμε τίποτα από την άλλη πλευρά. Είμαι βέβαιος ότι με τη βοήθεια των Ευρωπαίων φίλων μας και την υποστήριξη της Ρωσίας, των ΗΠΑ, της Κίνας και άλλων χωρών, θα μπορέσουμε να καταλήξουμε σε μια λύση», τόνισε ο πρόεδρος Βούτσιτς, η κυβέρνηση του οποίου πολιορκείται από τις συνεχιζόμενες πολύμηνες διαδηλώσεις στο Βελιγράδι, που υποστηρίζονται κι από το μπλοκ των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Η Ευρωατλαντική προοπτική των δυτικών Βαλκανίων σκοντάφτει στο Κόσοβο
Το Κόοοβο, που αποσχίστηκε από τη Σερβία το 1999 και ανακήρυξε την ανεξαρτησία του το 2008, θεωρείται από τους Σέρβους «εθνικό λίκνο» τους. Δεν θεωρείται απλά ζήτημα εδάφους αλλά και μια περίπλοκη συναισθηματική και διανοητική κατάσταση, που βαραίνει τους περισσότερους Σέρβους, καθώς εκεί βρίσκονται και τα σημαντικότερα μνημεία του σερβο-ορθόδοξου πολιτισμού. Μπορεί να πέρασαν είκοσι χρόνια από τον πόλεμο στο Κόσοβο (1998-1999), ο οποιος στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 13.000 ανθρώπους, αλλά για πολλούς στη Σερβία αυτό είναι σα να συνέβη χθες. Το Βελιγράδι αρνείται να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, το οποίο θεωρεί πάντα σερβική επαρχία και αρνείται να αποδεχθεί επίσημα την αναγνώριση της απόσπασης του 15% των εδαφών της. Ωστόσο, τόσο το Βελιγράδι όσο και η Πρίστινα, υφίστανται ισχυρές διεθνείς πιέσεις ώστε να καταλήξουν σε μια συμφωνία για να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους, που αποτελεί και μονόδρομο για να εισέλθουν μελλοντικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο διάλογος ανάμεσα στις κυβερνήσεις των δύο πλευρών, με τη μεσολάβηση της Ε.Ε. και της Φρ. Μογκερίνι, παρεμποδίζεται από τις εντάσεις μεταξύ τους, ειδικά έπειτα από την απόφαση της Πρίστινας να επιβάλλει τον Νοέμβριο του 2018 δασμό 100% στα σερβικά προϊόντα. Από την πλευρά του το Βελιγράδι διατρανώνει πως δεν θα επανεκκινηθεί ο διάλογος για την εξομάλυνση της σχέσης, όσο συνεχίζει να εφαρμόζεται το μέτρο της δασμολόγησης των εισαγωγών από τη Σερβία, ζητώντας και τη βοήθεια των ΗΠΑ, που θεωρείται ως ο «προστάτης του Κοσόβου» με τον εκάστοτε Αμερικανό πρεσβευτή στην Πρίστινα να είναι ένα είδος «μυστικού κυβερνήτη» αυτής της πρώην σερβικής επαρχίας.
Έκτοτε η κατάσταση στο Κόσοβο των δύο εκατομμυρίων κατοίκων, το 90% εκ των οποίων είναι Αλβανοί, θεωρείται «επικίνδυνα παγωμένη» κι έτοιμη πάντα για ανάφλεξη. Οι συζητήσεις και ζυμώσεις περί αλλαγής συνόρων και ανταλλαγής εδαφών, που έγιναν μέσα στο 2018, έριξαν ακόμη περισσότερο «λάδι στη φωτιά». Από την άλλη οι πιέσεις της διεθνούς κοινότητας για νέες διαπραγματεύσεις και επίλυση του ζητήματος θα συνεχιστούν, στα πλαίσια της στρατηγικής για Ευρωατλαντική ενσωμάτωση των Δυτικών Βαλκάνιων, η οποία επιταχύνθηκε έπειτα από τη Συμφωνία των Πρεσπών. Μέχρι να συμβεί ωστόσο αυτό μπορούν να λάβουν χώρα διάφορα «ατυχήματα» και «θερμά επεισόδια», λειτουργώντας ως καταλύτες εξελίξεων. Υπάρχει ωστόσο και το ενδεχόμενο να λειτουργήσουν κι ως πυροκροτητές στην εύφλεκτη πυριτιδαποθήκη των δυτικών Βαλκανίων, όπου «όποιος παίζει με τη φωτιά, ρισκάρει πάντα να ξεκινήσει μια πυρκαγιά».