Ο Ερντογάν, ο Νετανιάχου και το παρασκήνιο στο Σαρμ ελ-Σέιχ
Μία ιστορική, αλλά εύθραυστη κατάπαυση του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας αποτέλεσε το φόντο της Συνόδου Κορυφής στο Σαρμ ελ-Σέιχ της Αιγύπτου, όπου περισσότεροι από 35 ηγέτες από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν τη Δευτέρα για να συζητήσουν το μέλλον της περιοχής και τις προοπτικές μιας μόνιμης ειρήνης στη Μέση Ανατολή.
Στο επίκεντρο των συνομιλιών βρέθηκε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ανακοίνωσε την έναρξη μιας νέας φάσης ειρηνευτικού σχεδίου, με στόχο όχι μόνο τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, αλλά και την ανοικοδόμηση του κατεστραμμένου παλαιστινιακού εδάφους.
Η εκεχειρία στη Γάζα
Τη Δευτέρα, η εκεχειρία στη Γάζα οδήγησε στην απελευθέρωση Ισραηλινών ομήρων και την ταυτόχρονη αποφυλάκιση Παλαιστινίων κρατουμένων από το Ισραήλ, έπειτα από μια μακρά και βασανιστική διαδικασία.
Ήταν η κορύφωση μιας επίπονης διαπραγμάτευσης – αλλά, όπως σημειώνουν παρατηρητές, ίσως το ευκολότερο μέρος της πορείας προς την ειρήνη. Οι επόμενες εβδομάδες, μήνες και χρόνια θα απαιτήσουν πολύ περισσότερα από μια απλή ανοικοδόμηση της Γάζας, που βρίσκεται σε ερείπια.
Κρίσιμες λεπτομέρειες του ειρηνευτικού σχεδίου παραμένουν ασαφείς, ενώ θα χρειαστούν νέες διαπραγματεύσεις για να αποφευχθεί η επανέναρξη των συγκρούσεων και να διατηρηθεί η εκεχειρία ζωντανή.
Ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε ότι παρέλαβε και τους 20 ομήρους που είχαν επιβεβαιωθεί ζωντανοί, μετά τη μεταφορά τους από τη Γάζα μέσω του Ερυθρού Σταυρού. Η είδηση προκάλεσε κύματα συγκίνησης στην Πλατεία Ομήρων στο Τελ Αβίβ, όπου χιλιάδες πολίτες πανηγύριζαν, αγκαλιάζονταν και έκλαιγαν. Την ίδια στιγμή, στη Γάζα, χιλιάδες συγγενείς, πολλοί με δάκρυα χαράς, συγκεντρώθηκαν έξω από ένα νοσοκομείο για να υποδεχθούν λεωφορεία που μετέφεραν ορισμένους από τους σχεδόν 2.000 Παλαιστίνιους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν από το Ισραήλ στο πλαίσιο της συμφωνίας.
«Οι ουρανοί είναι γαλήνιοι, τα όπλα έχουν σιγήσει, οι σειρήνες έχουν πάψει και ο ήλιος ανατέλλει σε μια Αγία Γη που είναι επιτέλους ειρηνική», δήλωσε ο Τραμπ στην Κνεσέτ, λέγοντας ότι «ο μακρύς εφιάλτης τόσο για τους Ισραηλινούς όσο και για τους Παλαιστίνιους έφτασε στο τέλος του».
Λίγες ώρες αργότερα, ο Τραμπ παραβρέθηκε στο Σαρμ ελ-Σέιχ της Αιγύπτου μαζί με άλλους ηγέτες από τον μουσουλμανικό κόσμο και την Ευρώπη, για να συζητήσουν το μέλλον της Λωρίδας της Γάζας και την προοπτική μιας ευρύτερης περιφερειακής ειρήνης, παρότι ούτε το Ισραήλ ούτε η Χαμάς συμμετείχαν στη σύνοδο. Στην παραθαλάσσια πόλη της Ερυθράς Θάλασσας συγκεντρώθηκαν περισσότεροι από 35 ηγέτες.
Η Σύνοδος στην Αίγυπτο
Ο Τραμπ, συνοδευόμενος από τον Αμερικανικό ΥΠΕΞ Μάρκο Ρούμπιο, τον απεσταλμένο για τη Μέση Ανατολή, Στιβ Γουίτκοφ, και τον γαμπρό του, Τζάρεντ Κούσνερ, εμφανίστηκε σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι. Ο Ρούμπιο δήλωσε ότι ο Γουίτκοφ και ο Κούσνερ θα συμμετάσχουν στην επόμενη φάση του σχεδίου ανοικοδόμησης της Γάζας, ενώ ο Σίσι διαβεβαίωσε ότι είναι αποφασισμένος να «διατηρήσει την εκεχειρία σε ισχύ».
Μετά τη συνέντευξη Τύπου, ο Τραμπ περπάτησε πάνω σε κόκκινο χαλί για τις φωτογραφίες μπροστά από την εγκατάσταση «Peace 2025», όπου αντάλλαξε χειραψίες με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον εμίρη του Κατάρ, Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι, ευχαριστώντας τους για τη συμμετοχή και τη φιλία τους στη σύνοδο.
Η ημέρα ολοκληρώθηκε με μια μεγάλη τελετή στην αίθουσα συνεδριάσεων, όπου ο Τραμπ, καθισμένος ανάμεσα στον Ερντογάν και τον Σίσι, υπέγραψε ένα έγγραφο για την εκεχειρία στη Γάζα, λέγοντας ότι πρόκειται για «μια απίστευτη ιστορική πρόοδο».
Συμβούλιο Ειρήνης
«Τα πρώτα βήματα προς την ειρήνη είναι πάντα τα πιο δύσκολα», είπε ο Τραμπ ενώπιον των ξένων ηγετών. Χαιρέτισε τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που μεσολάβησε μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς ως το τέλος του πολέμου στη Γάζα και την αρχή της ανοικοδόμησης. Παρά την αισιοδοξία του, αναγνώρισε τις δυσκολίες: «Η ανοικοδόμηση ίσως αποδειχθεί το πιο εύκολο κομμάτι. Νομίζω ότι έχουμε κάνει ήδη το πιο δύσκολο μέρος, γιατί από εδώ και πέρα όλα μπαίνουν στη θέση τους».
Η Μόνα Γιακουμπιάν, διευθύντρια του Προγράμματος Μέσης Ανατολής στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών, δήλωσε ότι «η ειρήνη πρέπει να ξεκινήσει από κάπου», χαρακτηρίζοντας τη στιγμή «σημαντική και ευφορική». Ωστόσο, προειδοποίησε: «Δυστυχώς, νομίζω ότι υπάρχουν πολλά πιθανά σημεία αποτυχίας από εδώ και πέρα».
Κατά την ομιλία του στη σύνοδο, ο Τραμπ ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός «Συμβουλίου Ειρήνης» (Board of Peace), λέγοντας στους παρευρισκόμενους: «Θα βάλουμε μερικούς από εσάς στο Συμβούλιο της Ειρήνης». Αν και δεν ξεκαθάρισε ποιοι θα συμμετέχουν ή πώς ακριβώς θα λειτουργήσει, το όργανο αυτό αποτελεί μέρος του σχεδίου 20 σημείων του Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου Ισραήλ-Χαμάς.
Το Συμβούλιο Ειρήνης περιγράφεται στο σχέδιο ως «προσωρινή μεταβατική επιτροπή διακυβέρνησης» που θα επιβλέπει την ανοικοδόμηση της Γάζας. Ο ίδιος ο Τραμπ σκοπεύει να το προεδρεύσει, συνεργαζόμενος «με άλλα μέλη και αρχηγούς κρατών που θα ανακοινωθούν, συμπεριλαμβανομένου του πρώην Βρετανού πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ», σύμφωνα με το έγγραφο του Λευκού Οίκου.
«Όλοι θέλουν να μπουν στο Συμβούλιο Ειρήνης, οπότε μάλλον θα το μεγαλώσουμε», είπε ο Τραμπ στη σύνοδο. «Θα έχουμε τους ηγέτες, τους κορυφαίους ανθρώπους, τους κορυφαίους ηγέτες – θέλουν να είναι στο Συμβούλιο Ειρήνης, μια όμορφη, πραγματικά όμορφη έννοια».
Στην ομιλία του, ο Σίσι τόνισε ότι η συμφωνία εκεχειρίας ανοίγει τον δρόμο για την εφαρμογή της λύσης των δύο κρατών για την Παλαιστίνη. «Οι Παλαιστίνιοι έχουν επίσης το δικαίωμα να καθορίσουν το πεπρωμένο τους, να προσβλέπουν σε ένα μέλλον χωρίς τον εφιάλτη του πολέμου, και να απολαμβάνουν την ελευθερία τους και τη ζωή στο ανεξάρτητο κράτος τους… ένα κράτος που θα ζει δίπλα στο Ισραήλ, με ειρήνη, ασφάλεια και αμοιβαία αναγνώριση», είπε.
Πρόσθεσε ότι υπάρχει «μια μοναδική, ίσως και τελευταία, ιστορική ευκαιρία» για μια Μέση Ανατολή «απαλλαγμένη από ό,τι απειλεί τη σταθερότητα και την πρόοδό της», μια περιοχή «ανθεκτική στην τρομοκρατία και τον εξτρεμισμό» και «ελεύθερη από όλα τα όπλα μαζικής καταστροφής».
Στην καταληκτική του τοποθέτηση, ο Τραμπ είπε πως πιστεύει ότι αυτή είναι «η πρώτη φορά που η κρίση της Μέσης Ανατολής ένωσε τους ανθρώπους, αντί να τους διχάσει». Πρόσθεσε ότι η περιοχή θα φτάσει «στο απίστευτο πεπρωμένο της» εάν συνεχιστεί η κοινή προσπάθεια.
Η παρέμβαση Ερντογάν για τον Νετανιάχου
Ωστόσο, η σύνοδος δεν κύλησε χωρίς παρασκηνιακές εντάσεις. Ένα σχέδιο του Τραμπ να προσκαλέσει τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή, καθώς ο Ερντογάν απείλησε ότι δεν θα προσγειωθεί στην Αίγυπτο εάν ο Ισραηλινός πρωθυπουργός παραστεί.
Η απόφαση του Νετανιάχου να αποδεχθεί την καθυστερημένη πρόσκληση του Τραμπ -σε συντονισμό με τον Σίσι- προκάλεσε αντιδράσεις ακόμη και εντός του κυβερνητικού συνασπισμού του, με ακροδεξιά στελέχη να απειλούν με παραιτήσεις. Οι εντάσεις αυτές ανέδειξαν πόσο δύσκολη θα είναι η προσπάθεια ορισμένων μουσουλμανικών χωρών να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, όπως επιδιώκει ο Τραμπ.
Οι εικόνες ενός Ερντογάν να συνομιλεί ή να σφίγγει το χέρι του Νετανιάχου θα ήταν πολιτικά καταστροφικές για τον Τούρκο Πρόεδρο και θα έθεταν σε αμφισβήτηση τον ρόλο της Άγκυρας στη διεθνή δύναμη που προβλέπεται να επιβλέπει την ασφάλεια στη Γάζα.
Χειραψία Τραμπ – Αμπάς
Ανάμεσα στις πιο αξιοσημείωτες στιγμές της Συνόδου ήταν η θερμή χειραψία του Τραμπ με τον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούντ Αμπάς. Οι δύο άνδρες συνομίλησαν σε ήρεμο κλίμα, με τον Τραμπ να χαμογελά και να λέει προς το ακροατήριο: «Χαίρομαι που είσαι εδώ».
Η χειρονομία θεωρήθηκε ως ένδειξη επαναπροσέγγισης, έπειτα από μήνες εντάσεων – με αποκορύφωμα την άρνηση χορήγησης βίζας στις ΗΠΑ στον Αμπάς τον Σεπτέμβριο για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.
Το ειρηνευτικό σχέδιο των 20 σημείων που παρουσίασε ο Τραμπ τον περασμένο μήνα καλεί την Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία έχει κατηγορηθεί για διαφθορά, να προχωρήσει σε βαθιές μεταρρυθμίσεις πριν αναλάβει ρόλο στη διακυβέρνηση της Γάζας. Το σχέδιο δεν εγγυάται τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους, αλλά σημειώνει ότι καθώς η ανοικοδόμηση προχωρά και οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόζονται, «ενδέχεται να δημιουργηθούν οι συνθήκες για μια αξιόπιστη πορεία προς την παλαιστινιακή αυτοδιάθεση και κρατική υπόσταση, που αναγνωρίζουμε ως τον διαχρονικό στόχο του παλαιστινιακού λαού».
Το έγγραφο της ειρήνης
Κατά τη διάρκεια της Συνόδου, ο Τραμπ και οι ηγέτες του Κατάρ, της Αιγύπτου και της Τουρκίας υπέγραψαν ένα έγγραφο που περιγράφεται ως «γενική διακήρυξη αρχών». «Θα υπογράψουμε ένα έγγραφο που θα καθορίζει πολλούς κανόνες, κανονισμούς και πολλά άλλα πράγματα», είπε ο Τραμπ πριν από την τελετή. «Είναι πολύ περιεκτικό».
Το κείμενο, που υπογράφηκε από τις ΗΠΑ, το Κατάρ, την Αίγυπτο και την Τουρκία, αναφέρει: «Καλωσορίζουμε την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην εγκαθίδρυση ολοκληρωμένων και διαρκών ρυθμίσεων ειρήνης στη Λωρίδα της Γάζας, καθώς και τις φιλικές και αμοιβαία επωφελείς σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και των περιφερειακών του γειτόνων».
Το Ισραήλ και η Χαμάς είχαν ήδη συμφωνήσει στις αρχικές φάσεις του σχεδίου, συμπεριλαμβανομένης της εκεχειρίας και της ανταλλαγής ομήρων με κρατούμενους, που ολοκληρώθηκε τη Δευτέρα. Ωστόσο, κρίσιμα ζητήματα παραμένουν ανοιχτά: όπως το αν η Χαμάς θα δεχθεί ποτέ να αφοπλιστεί ή να μην έχει μελλοντικό ρόλο στη διακυβέρνηση της Γάζας, και το αν η εκεχειρία θα διατηρηθεί.
Ο Τραμπ ενημέρωσε ότι η συμφωνία «προχωρά ήδη στις επόμενες φάσεις». «Αυτό δουλεύεται αυτή τη στιγμή καθώς μιλάμε, και βρισκόμαστε ουσιαστικά στο στάδιο τρία και τέσσερα», είπε. Παρά τις πολλές ασάφειες, οι περισσότεροι ηγέτες έσπευσαν να επαινέσουν τον Τραμπ και το ειρηνευτικό του σχέδιο, σε μια ημέρα που καταγράφηκε ως η αρχή μιας νέας, αβέβαιης, αλλά ιστορικής σελίδας για τη Γάζα και τη «νέα» Μέση Ανατολή.