Η λίμνη Υλίκη, ένας από τους πλέον κρίσιμους υδροδοτικούς ταμιευτήρες της χώρας, βρίσκεται στο κέντρο μιας υπόθεσης που αποκαλύπτει τη διαπλοκή αδράνειας, παρανομίας και αδιαφορίας απέναντι στη δημόσια υγεία και την εθνική περιουσία.
Εδώ και έναν χρόνο, η σταδιακή υποχώρηση της στάθμης του νερού λόγω ανομβρίας και υπεράντλησης έφερε στο φως παραλίμνιες εκτάσεις, οι οποίες κατελήφθησαν από ιδιώτες.
Οι εκτάσεις αυτές, αν και ανήκουν στο Δημόσιο και βρίσκονται εντός της ζώνης προστασίας της ΕΥΔΑΠ, καλλιεργήθηκαν παράνομα, με εκτεταμένη χρήση επικίνδυνων φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων που καταλήγουν στο δίκτυο ύδρευσης της Αττικής. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι ίδιοι επιτήδειοι εμφανίστηκαν ως νόμιμοι κάτοχοι και έλαβαν επιδοτήσεις από τον ΟΠΕΚΕΠΕ, μέσα από ένα σύστημα δηλώσεων που εδώ και χρόνια αποδεικνύεται διάτρητο και εκτεθειμένο σε καταχρήσεις.
Η Υλίκη από το 1956 εντάχθηκε στο εξωτερικό υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας, όταν ο Μαραθώνας δεν επαρκούσε πια για τις αυξανόμενες ανάγκες της πρωτεύουσας. Στη συνέχεια το δίκτυο εμπλουτίστηκε με τις εισροές από τον Μόρνο και τον Εύηνο, όμως η Υλίκη παρέμεινε ένας κρίσιμος ταμιευτήρας, με χωρητικότητα 600 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, δηλαδή αρκετή για να καλύψει μιάμιση φορά τις ετήσιες ανάγκες της ΕΥΔΑΠ.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η στρατηγική της σημασία φάνηκε σε περιόδους ξηρασίας, όταν ενεργοποιούνταν τα αντλιοστάσια που στέλνουν το νερό προς τις μονάδες επεξεργασίας του Πολυδενδρίου και του Γαλατσίου, αλλά και στον ταμιευτήρα του Μαραθώνα.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά. Η παρατεταμένη ανομβρία, η υπεραξιοποίηση των υδάτινων πόρων και η συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση οδήγησαν σε κατακόρυφη πτώση της στάθμης της Υλίκης. Από τα 600 εκατομμύρια κυβικά, τα αποθέματα έχουν πέσει κάτω από τα 200 εκατομμύρια, αποκαλύπτοντας τμήματα γης που για δεκαετίες βρίσκονταν κάτω από το νερό. Σε αυτό το σημείο εμφανίστηκαν οι παράνομοι καλλιεργητές, οι οποίοι όχι μόνο εκμεταλλεύτηκαν τις εκτάσεις για καλλιέργειες, αλλά και τις επιβάρυναν με γεωργικά φάρμακα, σε πλήρη παραβίαση των υγειονομικών διατάξεων.
Η πρώτη επίσημη αντίδραση ήρθε από την ΕΥΔΑΠ στις 12 Αυγούστου 2024, όταν υπέβαλε έγγραφη καταγγελία για τις παράνομες καλλιέργειες και τη χρήση επικίνδυνων ουσιών στις παραλίμνιες εκτάσεις. Η καταγγελία αυτή δεν ήταν ένα απλό χαρτί· συνοδευόταν από φωτογραφικό υλικό που αποτύπωνε συσκευασίες φυτοφαρμάκων με ευδιάκριτες ενδείξεις «επικίνδυνο για την υγεία» και «επικίνδυνο για το περιβάλλον», πεταμένες δίπλα στις όχθες.
Η ΕΥΔΑΠ, που έχει την ευθύνη λειτουργίας και συντήρησης του εξωτερικού υδροδοτικού συστήματος, προειδοποιούσε ρητά ότι οποιαδήποτε ρύπανση μπορεί να καταστήσει το νερό ακατάλληλο για κατανάλωση και να θέσει σε κίνδυνο την υγεία εκατομμυρίων πολιτών.
Η καταγγελία διαβιβάστηκε σε σειρά αρμόδιων φορέων: στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στο Σώμα Επιθεωρητών, στο Δασαρχείο Θηβών, στην Κτηματική Υπηρεσία Βοιωτίας, στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, στο υπουργείο Υγείας, ακόμα και στην Αστυνομία. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα στοιχεία, καμία από τις εμπλεκόμενες αρχές δεν έδειξε ουσιαστική κινητοποίηση.
Η αδράνεια αυτή κατέληξε σε ένα παράδοξο: ενώ η ΕΥΔΑΠ προειδοποιούσε για τον κίνδυνο ρύπανσης του νερού της Αθήνας, οι παράνομοι καλλιεργητές όχι μόνο συνέχισαν τη δραστηριότητά τους αλλά δήλωσαν τις εκτάσεις στον ΟΠΕΚΕΠΕ και εισέπραξαν επιδοτήσεις, παρουσιάζοντάς τες ως δική τους ιδιοκτησία.
Η πρακτική αυτή δεν είναι μεμονωμένη. Ο μηχανισμός επιδοτήσεων του ΟΠΕΚΕΠΕ έχει αποδειχθεί επανειλημμένα προβληματικός, με χιλιάδες περιπτώσεις δηλώσεων για εκτάσεις που δεν ανήκουν στους δηλούντες, χωρίς επαρκή έλεγχο. Στην περίπτωση της Υλίκης, όμως, το ζήτημα ξεπερνά το οικονομικό σκέλος· αγγίζει ευθέως τη δημόσια υγεία και την ασφάλεια της ύδρευσης της πρωτεύουσας. Εδώ δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη κατάχρηση, αλλά για μια παράνομη δραστηριότητα μέσα στην καρδιά ενός κρίσιμου υδροδοτικού συστήματος, με κίνδυνο να διοχετευτούν τοξικές ουσίες στο δίκτυο που τροφοδοτεί πέντε εκατομμύρια ανθρώπους.
Η ίδια η ΕΥΔΑΠ κατέθεσε μήνυση κατά παντός υπευθύνου στις 8 Αυγούστου 2024, με σκοπό να υπάρξει δικαστική διερεύνηση. Ένα χρόνο αργότερα, το αποτέλεσμα παραμένει θολό, με μόνη διαπιστωμένη εξέλιξη την απροθυμία των εμπλεκόμενων υπηρεσιών να προχωρήσουν σε αποφασιστικούς ελέγχους. Οι καλλιέργειες συνεχίζονται, τα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται, και οι εκτάσεις αποδίδουν ακόμη και φέτος, με τους ίδιους παράνομους καλλιεργητές να απολαμβάνουν και το μπόνους των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων.
Το πρόβλημα, βέβαια, δεν περιορίζεται στους συγκεκριμένους επιτήδειους. Η Υλίκη, όπως και κάθε μεγάλος υδροταμιευτήρας, περιβάλλεται από εκτεταμένες καλλιέργειες. Στην Υλίκη εκβάλλει η λεκάνη της Κωπαΐδας, με αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες γεωργικών απορροών να καταλήγουν έτσι κι αλλιώς στο νερό. Το δίκτυο επεξεργασίας της ΕΥΔΑΠ φροντίζει ώστε το νερό που φτάνει στις βρύσες να είναι κατάλληλο, αλλά η υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων σε τόσο κοντινή απόσταση από τη στάθμη της λίμνης αυξάνει τους κινδύνους σε επικίνδυνα επίπεδα, ιδίως σε συνθήκες μειωμένης εισροής βρόχινου νερού.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η περιοχή της Υλίκης γίνεται επίκεντρο ανησυχιών. Στο παρελθόν έχουν καταγραφεί περιπτώσεις διάθεσης στερεών αποβλήτων, προβλήματα με τον βιολογικό καθαρισμό της Θήβας, ακόμη και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάρκων σε μικρή απόσταση από τη λίμνη, με άδειες που δόθηκαν παρά τις αντιρρήσεις της ΕΥΔΑΠ, η οποία προειδοποιούσε για τον κίνδυνο διαρροής επικίνδυνων ουσιών σε περίπτωση ατυχήματος. Σε όλες τις περιπτώσεις, το κράτος εμφανίστηκε να αδιαφορεί, περιοριζόμενο σε τυπικές απαντήσεις και χωρίς να διασφαλίσει στην πράξη την αυστηρή προστασία του υδάτινου πόρου.
Η σημερινή υπόθεση, όμως, αποκτά άλλη διάσταση, καθώς αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο το πρόβλημα της ανομβρίας και της λειψυδρίας μετατράπηκε σε ευκαιρία ιδιωτικού κέρδους. Η πτώση της στάθμης της λίμνης αποκάλυψε γη· η γη καταλήφθηκε παράνομα· οι καλλιέργειες εμπλούτισαν την αγορά με προϊόντα που καλλιεργήθηκαν σε δημόσιο χώρο· και τελικά οι ίδιοι καλλιεργητές έλαβαν και χρηματοδότηση από τον κρατικό μηχανισμό επιδοτήσεων. Μια αλυσίδα παρανομιών και παραλείψεων, στην οποία εμπλέκονται υπηρεσίες που θα όφειλαν να εποπτεύουν, αλλά κατέληξαν να σιωπούν.
Η προειδοποίηση της ΕΥΔΑΠ παραμένει σαφής και επίκαιρη: οποιαδήποτε επιβάρυνση της ποιότητας του νερού μπορεί να διαταράξει την υδροδότηση της Αθήνας και να εκθέσει σε κίνδυνο εκατομμύρια ανθρώπους. Η πολιτεία καλείται να κινητοποιηθεί, όχι μόνο για να σταματήσει τις παράνομες καλλιέργειες και να διασφαλίσει τη δημόσια περιουσία, αλλά και για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία από έναν κίνδυνο που βρίσκεται δίπλα στις αντλίες που τροφοδοτούν την πρωτεύουσα.
Η υπόθεση της Υλίκης είναι η αποκάλυψη μιας συστημικής αδυναμίας που συνδυάζει την αδιαφορία των αρχών, την υποστελέχωση των ελεγκτικών μηχανισμών και την κατάχρηση ενός μηχανισμού επιδοτήσεων, σε βάρος του σημαντικότερου φυσικού πόρου: του νερού. Σε μια εποχή που η κλιματική κρίση καθιστά το νερό όλο και πιο πολύτιμο, η Υλίκη λειτουργεί ως καθρέφτης μιας διαχείρισης που απειλεί να μετατρέψει το στρατηγικό απόθεμα της Αττικής σε πεδίο κερδοσκοπίας και κινδύνου για την υγεία των πολιτών.