Τα τελευταία χρόνια, το σύνθημα του ΚΚΕ «Τα κέρδη τους ή οι ζωές μας» έχει αποκτήσει κεντρική θέση σε κάθε κινητοποίηση, σε κάθε παρέμβαση, σε κάθε αφίσα και συγκέντρωση.
Γράφει ο Γιώργος Αθανασίου
Είναι ένα σύνθημα που συγκινεί, γιατί συμπυκνώνει σε λίγες λέξεις μια αγωνία που έγινε εμπειρία χιλιάδων ανθρώπων: ότι η οικονομία και το κυνήγι του κέρδους μπαίνουν πάνω από την ανθρώπινη ζωή.
Η δύναμή του βρίσκεται στη δραματικότητα του διλήμματος που θέτει. Από τη μία, «τα κέρδη τους» – μια φράση που δεν αναφέρεται απλώς σε χρήματα αλλά σε ένα ολόκληρο σύστημα εκμετάλλευσης. Από την άλλη, «οι ζωές μας» – το υπέρτατο αγαθό που δεν μπορεί να μετρηθεί με νούμερα. Το ΚΚΕ υποστηρίζει πως στο πλαίσιο του καπιταλισμού, οι αποφάσεις παίρνονται με γνώμονα την κερδοφορία και όχι την ασφάλεια ή την ευημερία της κοινωνίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι το σύνθημα αυτό κορυφώθηκε σε περιόδους κρίσης: στην πανδημία, όταν η συζήτηση περιστρεφόταν γύρω από το αν «αντέχει η οικονομία» να κλείσει, ενώ άνθρωποι πέθαιναν στις ΜΕΘ. Στην τραγωδία των Τεμπών, όπου η έλλειψη συστημάτων ασφαλείας παρουσιάστηκε ως αποτέλεσμα κόστους. Σε δεκάδες εργατικά ατυχήματα όπου η ασφάλεια θυσιάστηκε στο βωμό της ταχύτητας και της παραγωγικότητας. Σε όλα αυτά, το δίλημμα «κέρδη ή ζωές» φάνηκε χειροπιαστό.
Ωστόσο, όσο ισχυρό είναι επικοινωνιακά το σύνθημα, τόσο μπορεί να κριθεί απλουστευτικό αν εξεταστεί σε βάθος. Κατ’ αρχάς, το δίλημμα «κέρδη ή ζωές» δεν είναι πάντοτε πραγματικό. Η ιστορία δείχνει ότι υπάρχουν κοινωνίες που συνδυάζουν υψηλή ανάπτυξη και κερδοφορία με ισχυρά συστήματα προστασίας. Η Σκανδιναβία αποτελεί παράδειγμα όπου οι επιχειρήσεις ευημερούν και ταυτόχρονα οι εργαζόμενοι απολαμβάνουν υψηλά επίπεδα ασφάλειας.
Δεύτερον, τα «κέρδη» δεν είναι κάτι αφηρημένο. Από αυτά εξαρτώνται μισθοί, συντάξεις, επενδύσεις, νέες θέσεις εργασίας. Η απόλυτη καταδίκη του κέρδους μπορεί να φαίνεται ηθικά ελκυστική, αλλά αγνοεί ότι χωρίς κερδοφορία δεν υπάρχει βιωσιμότητα ούτε για μικρές ούτε για μεγάλες επιχειρήσεις. Ακόμα και η ίδια η τεχνολογική πρόοδος που σώζει ζωές –από ασφαλιστικά συστήματα μέχρι ιατρικές θεραπείες– είναι προϊόν επενδύσεων που έγιναν για λόγους κερδοφορίας.
Τρίτον, η πραγματική αιτία τραγωδιών όπως τα Τέμπη δεν είναι το «κέρδος» ως αφηρημένη έννοια, αλλά η απουσία ελέγχου, οι κακοί θεσμοί, η διαφθορά και η ανευθυνότητα του κράτους. Αν το κράτος επέβαλλε αυστηρά πλαίσια ασφαλείας και έλεγχο, το κέρδος δεν θα μπορούσε να έρχεται σε αντίθεση με τη ζωή.
Συνεπώς, το σύνθημα «Τα κέρδη τους ή οι ζωές μας» λειτουργεί σαν σήμα κινδύνου που χτυπά καμπανάκι. Είναι χρήσιμο για να αφυπνίζει. Όμως, δεν αποτελεί απάντηση. Η ουσία βρίσκεται όχι στην κατάργηση του κέρδους, αλλά στη ρύθμισή του με κανόνες, ώστε να υπηρετεί την κοινωνία αντί να τη θέτει σε κίνδυνο.
Εκεί κρίνεται και η σοβαρότητα κάθε πολιτικής πρότασης: όχι στο εύκολο σύνθημα, αλλά στην ουσιαστική λύση.