Την Πέμπτη 9 Μαρτίου έληγε η προθεσμία άσκησης όποιου ένδικου μέσου ενώπιον των αρμόδιων εσωτερικών και ενωσιακών ευρωπαϊκών δικαιοδοτικών οργάνων ως προς το PSI των ελληνικών ομολόγων για τις όποιες βάσιμες αξιώσεις όσων έχουν ζημιωθεί.
Υπενθυμίζεται ότι το πρωτόγνωρο αυτό ζήτημα της συγκεκριμένης απομείωσης (ορθότερα απαλλοτρίωσης) περιουσίας συντάραξε την οικονομία και κυρίως τους ατυχείς ιδιώτες –όσους από τη φύση και την πρακτική τους δεν είναι εκ συστήματος «επενδυτές», αλλά απλοί καταθέτες–, καθώς και τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ), τα οποία πράγματι απώλεσαν σημαντική περιουσία στον βωμό ενός προδήλως αποτυχημένου εγχειρήματος.
Και οι ρήτρες συλλογικής δράσης
Η ενεργοποίηση των λεγόμενων «ρητρών συλλογικής δράσης» (περί αυτών γράφουμε παρακάτω) και η εκτελεστική διαδικασία του όλου εγχειρήματος αφορούν, πρώτον, στην Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ’ αριθμ. 10/ΦΕΚ αρ. 50/9.03.2012 και, δεύτερον, στην Υπουργική Απόφαση υπ’ αριθμ. 2/20964/0023α/ΦΕΚ αρ. 682/9.03.2012. Έτσι κατέστη υποχρεωτική η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα –και όχι μόνο!– στο πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων και αναδιάταξης του ελληνικού χρέους (PSI), εξαιτίας της οποίας η αξία των ελληνικών ομολόγων υπέστη δραματική απώλεια, που οφείλεται στην κατά 53,5% μείωση της ονομαστικής αξίας των ομολόγων που υπήρχαν στα χαρτοφυλάκια των ιδιωτών αλλά και φορέων του δημόσιου τομέα (βλ., π.χ., ασφαλιστικά ταμεία).
Με τη θέσπιση κατ’ ουσίαν των προαναφερόμενων «αναγκαστικών διατάξεων» (αφορούν σε ουσιαστικούς – κανονιστικούς κανόνες δικαίου) προέκυψε το λεγόμενο «haircut» («κούρεμα»), που αφορά στο ποσοστό της ζημίας της αρχικής επένδυσης μετά την επανατιμολόγηση και την επιμήκυνση των αρχικών ομολόγων. Υπ’ όψιν δε ότι κατά τις διαπραγματεύσεις για το PSI το ποσοστό του «κουρέματος» άλλαξε τρεις φορές (!), καθώς οι «σοφοί του συστήματος» διαπίστωναν κάθε φορά και διαφορετικές χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας. Έτσι, ο υπολογισμός στις 21/7/2011 προέβλεπε «κούρεμα» των ομολόγων του ιδιωτικού τομέα κατά 21%, στις 26/10/2011 προέβλεπε «κούρεμά» τους κατά 50%, δηλαδή υπερδιπλάσιο της αρχικής εκτίμησης, και, τέλος, στις 21/2/2012 οι «σοφοί του συστήματος» κατέληξαν ότι το ποσοστό του «κουρέματος» θα έπρεπε να αυξηθεί στο 53,5%…
Στη διαδικασία αυτή ενεπλάκη, βεβαίως, το περίφημο Institute of International Finance (IIF), το Διεθνές Χρηματοοικονομικό Ινστιτούτο, ο φορέας που εκπροσωπεί τα 450 μεγαλύτερα χρηματοοικονομικά ιδρύματα παγκοσμίως. Άξιο επισημείωσης είναι ενταύθα ότι το IIF εκπροσωπούσε ο διευθύνων σύμβουλός του, Τσαρλς Νταλάρα, ο οποίος υπήρξε, μάλιστα, καθοριστικός παράγοντας όλων των διεργασιών, εφόσον ανέλαβε από την πρώτη στιγμή, εκ μέρους των τραπεζών, να είναι εκείνος που θα προέβαινε στις διαπραγματεύσεις για τους όρους της εθελοντικής απομείωσης της αξίας των ομολόγων των τραπεζών.
Τούτων δοθέντων προέκυψε το Private Sector Involvement (PSI), που κατά κυριολεξία μεταφράζεται σε «εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα». Η συγκεκριμένη διαδικασία σημαίνει ότι εμπλέκεται ο ιδιωτικός τομέας, αιχμές του οποίου είναι οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις και οι θεσμικοί επενδυτές, όπως και οι κατ’ επάγγελμα και κατά συνήθεια «ιδιώτες επενδυτές», οι οποίοι δεν έχουν σχέση με τους κατά συνθήκη αποταμιευτές.
Για την πληρότητα δε του ιστορικού λόγου, άξιο αναφοράς είναι ότι ο όρος PSI χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Σύνοδο Κορυφής του G8 στην πόλη Ντοβίλ της Γαλλίας στις 28 Μαΐου 2011, όπου Γερμανία και Γαλλία αποφάσισαν ότι οι ιδιώτες κάτοχοι ομολόγων έπρεπε να συνεισφέρουν «εθελοντικώς» στη μείωση του ελληνικού χρέους για να στηριχθεί η ελληνική οικονομία!… Έπρεπε όμως να εφευρεθούν οι λεγόμενες «ρήτρες συλλογικής δράσης» (Collective Action Clauses), οι οποίες προβλέπουν κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς ότι οι αποφάσεις της ενισχυμένης πλειοψηφίας των ομολογιούχων για τροποποίηση των όρων των ομολόγων θα πρέπει να δεσμεύουν και δεσμεύουν το σύνολο των κατόχων των τίτλων-ομολόγων. Τούτη η απόφαση αφορούσε προδήλως σε μια από καθέδρας καταχρηστική και ασύμμετρη διαδικασία, που προσβάλλει τη δικαιολογημένη εμπιστοσύνη και τα συμφωνηθέντα, ενώ δεσμεύει υπέρμετρα την ελευθερία της οικονομικής δράσης.
Σε πορεία προαποφασισμένης αποτυχίας
Η πορεία όμως των γεγονότων έχει ιστορικώς και τα εξής: πριν από τη λήξη της περιόδου 2011-2013, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε –με προτροπή της κυριαρχούσας ευρωπαϊκής ελίτ των Βρυξελλών και της Φρανκφούρτης– να ζητήσει πρόσθετη χρηματοδότηση από τα άλλα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Προς τούτο καταρτίστηκε σχέδιο νέου Μνημονίου Συνεννόησης, το οποίο εγκρίθηκε με τον Ν. 4046/2012, για να συσχετιστεί με την «Κύρια Σύμβαση Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης» των 109.100.000.000 ευρώ.
Από τα αποσπάσματα των σχεδίων των συμβάσεων, του σχεδίου του νέου Μνημονίου Συνεννόησης και της αιτιολογικής έκθεσης του Ν. 4046/2012 προκύπτει ότι ουσιώδες στοιχείο της συνεννόησης της ελληνικής κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως εκπροσώπου των άλλων κρατών-μελών της Ευρωζώνης, για την πρόσθετη δανειοδότηση της Ελληνικής Δημοκρατίας αποτέλεσε η «Συμμετοχή του Ιδιωτικού Τομέα», ήτοι η μείωση του δημόσιου χρέους μέσω της ανταλλαγής, με νέους τίτλους, των τίτλων έκδοσης ή εγγύησης του Ελληνικού Δημοσίου, τους οποίους όμως κατείχαν ιδιώτες πιστωτές.
Έτσι, θεσπίσθηκαν οι διατάξεις του Ν. 4046/2012 και του Ν. 4050/2012 κατόπιν διαβουλεύσεων της ελληνικής κυβέρνησης με τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων των άλλων κρατών-μελών της Ευρωζώνης, με το Eurogroup, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που ανέλαβε τον συντονισμό των διμερών κρατικών δανείων, καθώς και με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Το όλο σύστημα σε πλήρη δράση και πλήρη συντονισμό…
Η διερεύνηση, ο στόχος και η αστοχία
Το όλο σύστημα, ως προεκτέθη, εμπλέκεται σε μια διαδικασία κυριολεκτικώς απαλλοτρίωσης, όχι μόνο ιδιωτικών περιουσιών, αλλά περιουσιών και αξιών του δημόσιου τομέα. Εμπλοκή ιδιωτών σημαίνει ότι επ’ ουδενί αφορά σε δημόσια νοσοκομεία, δημόσια – κρατικά πανεπιστήμια και ασφαλιστικά ταμεία (ΝΠΔΔ). Η εμπλοκή του δημόσιου τομέα αφορά σε Official Sector Involvement (OSI) και ασφαλώς όχι σε PSI. Άλλωστε, η διερεύνηση που είχε λάβει χώρα αρμοδίως για την «εθελοντική συμμετοχή» απομείωσης του ελληνικού δημόσιου χρέους είχε εστιάσει αποκλειστικώς στον ιδιωτικό τομέα. Αφετηρία δε της «διερεύνησης» αυτής ήταν ο Ιούνιος του 2011 με τη συνεργασία του Eurogroupworking Group και του IIF. Συνεπώς, αρχικά ο δημόσιος τομέας ουδεμία εμπλοκή είχε.
Επί τη βάσει των πρώτων στοιχείων έγινε μια δήλωση επί των πεπραγμένων της από 21/7/2011 Συνόδου των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, στην οποία αναφέρεται ότι απαιτείται η «εθελοντική συμμετοχή» του ιδιωτικού τομέα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας «ως εξαιρετική και μοναδική λύση». Ακολούθησε δε νέα διερεύνηση των Οκτώβριο του 2011, χωρίς ουδέποτε να περιλαμβάνεται εκδοχή συμμετοχής του δημόσιου τομέα.
Άξιο επισημείωσης είναι δε ότι σε δήλωση επί των πεπραγμένων της από 26/10/2011 Συνόδου των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης χαιρετίστηκε «η τρέχουσα συζήτηση μεταξύ της Ελλάδας και των ιδιωτών επενδυτών της για την εξεύρεση λύσης για εμβάθυνση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα», η οποία «από κοινού με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την ελληνική οικονομία (…) αναμένεται να διασφαλίσει την απομείωση της σχέσης του ελληνικού χρέους προς το ΑΕΠ με στόχο να φτάσει το 120% έως το 2020».
Σήμερα, ωστόσο, το δημόσιο χρέος της Ελλάδας έχει ως εξής: 346 δις ευρώ, ήτοι χρέος 180,29% στο ΑΕΠ και κάθε Έλληνας πολίτης πλέον οφείλει 32.025 ευρώ. Αυτός είναι ο απολογισμός και αποτελεί τον αντίλογο, ως εξέλιξη, στην από 26/10/2011 «αισιόδοξη» πρόβλεψη της Συνόδου των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Συνεπώς το PSI έλαβε χώρα όπως δεν έπρεπε…
Η παρέμβαση Σάλλα
Κρίσιμη και απολύτως βάσιμη (και απροσδόκητη για πολλούς) ήταν η παρέμβαση του Μιχάλη Σάλλα, που τότε, ως πρόεδρος της Τράπεζας Πειραιώς, εναντιώθηκε ευθέως κατά του PSI. Με πολύ αυστηρό λόγο, ο Έλληνας τραπεζίτης επισήμανε, μεταξύ άλλων, ότι «αυτοί που υποστηρίζουν το μεγάλο “κούρεμα” των ελληνικών ομολόγων, δηλαδή το πάνω από 21%, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν εκείνοι που δεν έχουν να χάσουν τίποτα ούτε από την κατάρρευση της Ελλάδας και, φυσικά, ούτε από τα χαρτοφυλάκιά τους. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν αυτοί που δεν έχουν καταλάβει τίποτα από τις συνέπειες αυτής της ενέργειας και, το πιθανότερο, ούτε καν περί ποίου “κουρέματος” πρόκειται. Το λυπηρό είναι ότι σε αυτούς περιλαμβάνονται και άνθρωποι που οφείλουν να καταλαβαίνουν»…
Κατέληγε δε ο κ. Σάλλας, εγκρατέστατος γνώστης των οικονομικών διαδικασιών εν Ελλάδι αλλά και διεθνώς, με την εξής διαπίστωση: «Έτσι, θα έχουμε το φαινόμενο το Ελληνικό Δημόσιο να αποδέχεται να διαγράψουν τα ελληνικά ιδρύματα χρέος που θα τα οδηγήσει σε μείωση των αποθεματικών ή της κεφαλαιακής τους επάρκειας, για να δανειστεί στη συνέχεια και πάλι το κράτος από διεθνείς οργανισμούς, με ό,τι αυτό σημαίνει πολιτικά και οικονομικά, για να ανακεφαλαιοποιήσει τις τράπεζες και να καλύψει τα Ταμεία. Συνέπεια όλων αυτών είναι η χώρα να καταρρακώνεται διεθνώς, να της ασκούν ακόμη περισσότερες πιέσεις, να δημιουργείται κίνδυνος μόλυνσης ολόκληρου του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος, όπως, άλλωστε, υποστηρίζει και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και, ασφαλώς, να διαλύεται για πολλά χρόνια το Ελληνικό Χρηματιστήριο, το οποίο έχει υποστεί ήδη δεκάδες δις ζημία από την όλη συζήτηση».
Συνεπώς, το λυπηρό για το PSI ήταν και είναι ότι, πέραν των καταστροφικών συνεπειών που είχε στην ιδιωτική εκείνη οικονομία, «που δεν ανακεφαλαιοποιήθηκε», έβλαψε ιδιαιτέρως τον δημόσιο τομέα, καθόσον, αντί του PSI, έλαβε χώρα σε μέγιστο βαθμό OSI. Η επώδυνη όμως αυτή εξέλιξη αφορά σε πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες που «οφείλουν να καταλαβαίνουν».
Το PSI δεν έπρεπε να λάβει χώρα. Συνιστά πράξη που «στηρίζεται» σε εσφαλμένες προϋποθέσεις. Συνιστά πράξη καταχρηστικής, αδικοπρακτικής και ασύμμετρης συμπεριφοράς. Ως εκ τούτου, το έννομο συμφέρον για αποζημιώσεις είναι πάντα ενεστώς, μόνο που η προθεσμία των αξιώσεων έληξε στις 9 Μαρτίου…