Πώς η διαφθορά θρέφει τη φτώχεια – Η διεθνής εμπειρία

Η διαφθορά πλήττει πρωτίστως τους φτωχούς και διαιωνίζει τις κοινωνικές ανισότητες.  Αυτό υποστηρίζει νέα έρευνα του Κέντρου Διεθνούς Ανάπτυξης (Center for Global Development -CGD), ανεξάρτητου οργανισμού για την καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας. Το CGD δεν αρκείται σε γενικόλογες διαπιστώσεις, αλλά παρουσιάζει τους πέντε διαφορετικούς τρόπους που η διαφθορά «θρέφει» τη φτώχεια και υπονομεύει τις προσπάθειες για μια «συμπεριληπτική» οικονομική ανάπτυξη. Μια ανάπτυξη που δεν θα ωφελεί μόνο τους λίγους κι εκλεκτούς, αλλά τους πολλούς.

H εξάλειψη της ακραίας φτώχειας βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των 17 στόχων του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη, με ορίζοντα το 2030. Μέχρι σήμερα ο ένας στους δέκα ανθρώπους στον πλανήτη ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, προσπαθώντας να επιβιώσει με λιγότερα από 2,15 δολάρια τη μέρα. Ακομα και στη συγκριτικά «ευημερούσα» ΕΕ, το 21% του πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Στην Ελλάδα σε κίνδυνο φτώχειας και αποκλεισμού βρίσκεται σχεδόν το 27% του πληθυσμού,  το τρίτο υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη μετά τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία.

Οι πέντε πληγές της διαφθοράς

Η διαφθορά υπονομεύει τις προσπάθειες για τη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας με πέντε βασικούς τρόπους:

1. Η διαφθορά στρεβλώνει τη σύνθεση των δημόσιων δαπανών και μειώνει την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών.

Η διαφθορά αποσπά πόρους από βασικές κοινωνικές υπηρεσίες, ευνοώντας δαπάνες που είναι πιο επιρρεπείς σε κατάχρηση, όπως η άμυνα. Οι χώρες με ισχυρότερο έλεγχο της διαφθοράς διαθέτουν μεγαλύτερο μερίδιο των δαπανών τους σε κοινωνικούς τομείς. Σε πολλές χώρες με χαμηλό εισόδημα, η επίμονη διαφθορά έχει περιορίσει τα οφέλη των κοινωνικών δαπανών, παρά την ελάφρυνση του χρέους και την αύξηση των δανείων, σημειώνει το CDG.

Η διαφθορά υποβαθμίζει τις μη μισθολογικές δαπάνες λειτουργίας και συντήρησης κοινωνικών υποδομών, όπως αυτές για βιβλία και φάρμακα, υπονομεύοντας την ποιότητα των υπηρεσιών.

Η διαφθορά οδηγεί στην επιλογή επενδυτικών έργων χαμηλής ποιότητας με φουσκωμένα κόστη, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με δωροδοκίες δημόσιων λειτουργών.

 

Δείκτης Ελέγχου διαφθοράς

Οι χώρες που βρίσκονται στο ανώτερο 25% του δείκτη ελέγχου της διαφθοράς σπαταλούν το μισό των πόρων δημόσιων επενδύσεων σε αναποτελεσματικά έργα, σε σύγκριση με εκείνες που βρίσκονται στο κατώτερο 25%.  Με άλλα λόγια, όσο υψηλότερη είναι η διαφθορά, τόσα περισσότερα κονδύλια διοχετεύονται σε έργα που ωφελούν «ημετέρους» και επιτήδειους αντί για το κοινωνικό σύνολο. Αν σας έρχεται στο μυαλό το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ δεν κάνετε λάθος.

Ο δείκτης ελέγχου της διαφθοράς, χρησιμοποιείται από την Παγκόσμια Τράπεζα για να  παρέχει μια σχετική μέτρηση της αντιληπτής διαφθοράς που κυμαίνεται από -2,5 (υψηλή διαφθορά) έως 2,5 (χαμηλή διαφθορά). Η Ελλάδα, με «σκορ» γύρω στο μηδέν, κατατάσσεται στις χώρες της ΕΕ με τον πλέον «αδύναμο» δείκτη ελέγχου διαφθοράς, μαζί με τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία.  Αντίστοιχα, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, το 97% των Ελλήνων πολιτών θεωρούν ότι η διαφθορά στη χώρα μας είναι ευρέως διαδεδομένη, το υψηλότερο ποσοστό πανευρωπαϊκά..

 

Aύξηση ανισοτήτων

2. Η διαφθορά επιδεινώνει την ανισότητα στην κατανομή του πλούτου, δημιουργώντας εισοδήματα για τους ανθρώπους με διασυνδέσεις, οι οποίοι συνήθως ανήκουν στα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα.

Η διαφθορά περιορίζει τον ανταγωνισμό στις δημόσιες συμβάσεις, επιτρέποντας σε όσους έχουν επιρροή να εξασφαλίζουν μεγαλύτερο μερίδιο στα δημόσια έργα και να αποκομίζουν δυσανάλογα μεγαλύτερα κέρδη. Η διαφθορά συνδέεται με την άνιση πρόσβαση στην κατανομή της γης, η οποία επιδεινώνει τις ανισότητες στα εισοδήματα. Αυτές οι δυναμικές παρέχουν αθέμιτα πλεονεκτήματα στους πλούσιους, εμποδίζοντας τις ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος να συμμετέχουν ισότιμα στην οικονομία.

3. Η διαφθορά υπονομεύει την είσπραξη φόρων, περιορίζοντας την ικανότητα της κυβέρνησης να χρηματοδοτεί κοινωνικά προγράμματα που είναι κρίσιμα για την επίτευξη δίκαιης ανάπτυξης.

Μια βελτίωση κατά ένα τρίτο της τυπικής απόκλισης στον δείκτη ελέγχου της διαφθοράς συνδέεται με αύξηση 1,2 ποσοστιαίων μονάδων των κρατικών εσόδων ως ποσοστό του ΑΕΠ. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η μείωση της διαφθοράς θα μπορούσε να αυξήσει τα φορολογικά έσοδα κατά περίπου 1,25% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ποσό που ισοδυναμεί με 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Στην Ελλάδα τα φοροέσοδα αυξάνονται κυρίως μέσω της αφαίμαξης μισθωτών και συνταξιούχων, ενώ η πλειονότητα των πολιτών ζητάει φορολόγηση του μεγάλου πλούτου.

Δημοσιονομικές ανισορροπίες

4. Η διπλή επίδραση της διαφθοράς, δηλαδή η μείωση των εσόδων και η αύξηση των δημόσιων δαπανών, δημιουργεί επίμονες δημοσιονομικές ανισορροπίες και υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους.

Ως αποτέλεσμα, ο δημοσιονομικός χώρος για αποτελεσματικές πολιτικές παρεμβάσεις και διαχείριση κρίσεων περιορίζεται σοβαρά. Οι προσπάθειες συχνά υπονομεύονται από την εδραιωμένη διαφθορά, με αποτέλεσμα αυτές οι χώρες να μην είναι προετοιμασμένες να σταθεροποιήσουν τις οικονομίες τους κατά τη διάρκεια κρίσεων ή υφέσεων.

Κοινωνικές αναταραχές

5. Η διαφθορά ευνοεί τις κοινωνικές αναταραχές και τις συγκρούσεις, ιδίως σε χώρες πλούσιες σε φυσικούς πόρους, όπου ο ανταγωνισμός για πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία είναι έντονος.

Η αντίληψη ότι οι ηγέτες πλουτίζουν εις βάρος του λαού γεννά δυσαρέσκεια και παράπονα, τα οποία συχνά εξελίσσονται σε διαμαρτυρίες, απεργίες ή βίαιες αναταραχές. Σύμφωνα με την ανάλυση του CDG, αυτή η αστάθεια επηρεάζει δυσανάλογα τους φτωχούς.

Ένα σχέδιο για μεταρρυθμίσεις

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να ακολουθήσουν πέντε βασικές οδούς για τη μείωση της διαφθοράς:

1. Βελτίωση της δημοσιονομικής διαφάνειας

Παρέχοντας στο κοινό πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις αποφάσεις της κυβέρνησης και τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές, η διαφάνεια αποτρέπει την παράνομη συμπεριφορά και ενισχύει τη λογοδοσία.  Η διαφάνεια είναι ιδιαίτερα σημαντική σε τομείς όπως η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική και η ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα, όπου οι αδιαφανείς πρακτικές μπορούν να δημιουργήσουν ευκαιρίες για διαφθορά.

2. Εφαρμογή αυστηρών νόμων κατά της διαφθοράς και απλοποίηση των κανονισμών

Η αποτελεσματική δίωξη ακόμη και ενός μικρού αριθμού υψηλόβαθμων αξιωματούχων μπορεί να στείλει ένα ισχυρό μήνυμα και να αποτελέσει ένα παράδειγμα μετασχηματισμού. Ωστόσο, σε χώρες όπου η διαφθορά είναι βαθιά ριζωμένη, η κύρια πρόκληση έγκειται στην ακεραιότητα των ίδιων των θεσμών που είναι επιφορτισμένοι με την επιβολή του νόμου. Οι ελεγκτικές υπηρεσίες, η αστυνομία, οι εισαγγελείς και η δικαστική εξουσία συχνά είναι οι ίδιοι εκτεθειμένοι ή υπόκεινται σε αθέμιτη επιρροή από ισχυρά συμφέροντα. Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η απλοποίηση των κανονισμών και η ελαχιστοποίηση της διακριτικής ευχέρειας των αξιωματούχων είναι απαραίτητα βήματα.

Διαφάνεια και διεθνείς συνεργασίες

3. Ενίσχυση των διαδικασιών κατάρτισης του προϋπολογισμού και της διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών

Οι καλά δομημένες διαδικασίες κατάρτισης του προϋπολογισμού, που περιλαμβάνουν τη διαμόρφωση, την εκτέλεση και την υποβολή εκθέσεων, είναι ζωτικής σημασίας για την ελαχιστοποίηση των ευκαιριών διαφθοράς. (…)  Οι διαφανείς και ανταγωνιστικές διαδικασίες υποβολής προσφορών, που υποστηρίζονται από ψηφιακά συστήματα προμηθειών, μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της ευνοιοκρατίας και της συμπαιγνίας (καρτέλ). Οι αυστηροί έλεγχοι που διενεργούνται από ανώτατα ελεγκτικά όργανα μπορούν να αποκαλύψουν παρατυπίες και να αξιολογήσουν

4. Χρήση ψηφιακών τεχνολογιών

Οι ψηφιακές τεχνολογίες ενισχύουν τη διαφάνεια, απλοποιούν την παροχή υπηρεσιών και μειώνουν τις ευκαιρίες για κατάχρηση πόρων.

5. Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας

Η διαφθορά συχνά ξεπερνά τα εθνικά σύνορα, με τους αποδέκτες δωροδοκιών να εκμεταλλεύονται την αδιαφάνεια και τη μυστικότητα των διεθνών χρηματοοικονομικών κέντρων για να αποκρύψουν τα παράνομα έσοδα. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για διεθνή συνεργασία ως ακρογωνιαίο λίθο των προσπαθειών καταπολέμησης της διαφθοράς και της ανάπτυξης ισχυρότερων θεσμών.